مفاتیح غیب
مفاتیح غیب، اصطلاحی عرفانی
اهمیت و جایگاه مفاتیح غیب
مفاتیح غیب در اصطلاح عرفانی به معنای کلیدهای خزائن الهی است که به واسطه کلیدهای اسماء و صفات، این خزائن و غیب الهی گشوده می‌شود.[۱]
یکی از اصول و مبانی هستی‌شناختی که در تبیین تفسیر حرکت حبّی تأثیرگذار است بحث از مفاتیح غیب می‌باشد، عارفان در مورد نقش مفاتیح غیب در ایجاد عالم مطالب فراوانی در آثار خود بیان کرده‌اند.[۲] در نزد اهل معرفت مفاتیح غیب به اولین و غیبی‌ترین مرتبه در چینش نظام هستی یاد می‌شود که به باطن امهات اسماء الهی در تعیّن اول اشاره دارد.[۳]
امام‌خمینی نیز در آثار خویش به بحث مفاتیح غیب توجه داشته، و از آن دربارهٔ نظام چینش هستی، تطبیق آن با امامان معصوم علیهم‌السّلام و تفسیر علم الهی، بهره برده‌است.[۴]
چیستی مفاتیح غیب
اهل معرفت واژه مفاتیح غیب را برای بیان حقایق مندمج در مقام احدیت به‌کار برده‌اند و معتقدند غیب ذاتی حق‌تعالی و حقایق پنهان در آن با کلیدهایی که در مقام احدیت قرار دارد گشوده می‌شود و یک قدم به ظهور نزدیک‌تر می‌شود.[۵] البته تعبیر مفاتیح غیب مراحل دیگری نیز دارد؛ زیرا این معنا حالتی طولی دارد؛ چون کثرات در احدیت غیب را باز و کثرت در تعیین ثانی را می‌گشاید و همین‌طور بازگشایی خزائن طولی الهی به وسیله مفاتیح غیب ادامه می‌یابد تا اینکه حقایق مندمج در احدیت به مرحله شهادت مطلقه برسد.[۶]
امام‌خمینی دربارهٔ چیستی و حقیقت مفاتیح غیب بر این باور است که این مفاتیح هویتی اندماجی در موطن ذات الهی دارند و کلید گشایش کثرت آسمانی می‌باشند.[۷] به اعتقاد ایشان مفاتیح غیب هویت تشکیکی دارند که سبب گشایش در مراتب پایین‌تری از مرتبه از احدیت و واحدیت را نیز دارند.[۸] در حقیقت این مفاتیح نخستین بار فتح باب غیب می‌نمایند و اسماء و صفات کامن را ظهور و بروز می‌دهند؛ ازاین‌رو فیض اقدس، کلید همه مفاتیح عوالم غیب و شهادت است.[۹]
مفاتیح غیب و اهل بیت
به اعتقاد امام‌خمینی پیامبر ختمی مرتبت(ص) و امامان معصوم علیهم‌السّلام، شاه‌کلیدهای تمام گنج‌های غیبی و اسماء الهی می‌باشند، زیرا که نخستین و کلی‌ترین موجودات سرسلسله احدیت و تعیّن اول می‌باشند. از آنجا که عیین ثابت ختمی و اوصیاء الهی او، کلی سِعی است و همه اعیان ثابته و مظاهر و تعیّنات مادون را که از آنها پدید می‌آیند، شامل می‌شوند، ازاین‌رو می‌توان آنها را مفتاح و کلید همه اعیان ثابته بعدی دانست.
امام‌خمینی از آل پیامبر به مفاتیح خزائن الهی و کنوز احدیت تعبیر نموده است، این تسمیه بدان خاطر است که همه آنچه در عوالم خلقی از عالم عقل تا عالم ماده پدید می‌آید، از وجود ختمی مرتبت و آل او ناشی می‌گردد، چنان‌که عنوان «کنوز» بدین دلیل است که موطن آنها در صقع ربوبی اصل و منبعی است که حقایق خلقی از شاه کلید برای دیگر خزائن الهی و همه اعیان ثابته می‌باشد.[۱۰]
به اعتقاد امام‌خمینی اعیان ثابته کنوز مخفی ربانی و گنج و متاع ارزشمندی هستند که باید از نهانگاه خود در دل خاک، استخراج شوند، همه اعمال ثابته موجود در صقع ربوبی، گنج‌هایی هستند که در نشئه علمی مخفی مانده‌اند، این گنجینه با بروز اعیان در قالب تعینات خلقی استخراج می‌گردند که با فیض اقدس الهی به مرحله ظهور می‌رسند.[۱۱] بنابراین وجود معصومین علیهم‌السّلام به عنوان مفاتیح و کلید همه اعیان ثابته و گنج‌های نهان ربانی و معادن حکمت و اصول معارف و عوارف و مقام جمع و تفصیل می‌باشند.[۱۲]
مفاتیح الغیب و علم الهی
بحث از علم الهی از مسائل مهم کلامی، فلسفی و عرفانی است که در فرهنگ معارف اسلامی به این بحث توجه ویژه‌ای شده است.[۱۳] حکمای الهی و عرفا تحقیق جامعی در علم الهی در مقام ذات و قبل از اشیاء و بیان مراتب علم فعلی حق‌تعالی ارائه داده‌اند.[۱۴] امام‌خمینی با بیان اینکه تمام کثرات و وجودات و معلومات برای حق‌تعالی منکشف است و با استناد به آیه «عنده مفاتیح الغیب لا یعلمها الّا هو»،[۱۵] معتقد است از عالی‌ترین مراتب وجود تا پایین‌ترین مراتب وجود خواه غیب باشد یا شهادت، بدون حجاب و کثرتی به علم بسیط اجمالی و احاطی و ازلی حق، منکشف است[۱۶] و همه حقایق به نحو اندماج در مفاتیح غیب الهی موجودند و از آنجا که حق‌تعالی فاعل الهی است و اشیا را به نفس اراده و بدون سابقه قبلی، موجود می‌کند و نفس علم و اراده اش علت ظهور و وجود اشیاء است، ازاین‌رو دار تحقیق در حیطه علم اوست و به اظهار او از مکامن غیب هویت ظاهر می‌شوند، پس جمیع دایره تحقق در حیطه علم حق‌تعالی است.[۱۷]
به اعتقاد امام‌خمینی اسما و صفات الهی و لوازم آنها یعنی اعیان ثابته و فیض مقدس و ظلّ منبسط، همه نزد حق و در مفاتیح علم او حاضرند؛ یعنی این مفاتیح غیب و کنز مخفی به اندماجی حضور اجمالی، بدون هیچ تکثر و تعیّنی در نزد حق‌تعالی حاضرند و به حبّ ذات به مرحله ظهور می‌رسند.[۱۸]
پانویس
- ↑ فرغانی، مشارق الدراری، ص۵۶۷؛ میری، مفاتیح غیب در مکتب ابن‌عربی، ص۱۶۲–۱۶۵؛ کرجی، شواهد قرآنی، ص۳۷۳.
- ↑ ابن‌عربی، انشاء الدوائره، ص۳۵–۳۷؛ فرغانی، مشارق الدراری، ص۵۶۷.
- ↑ بقلی شیرازی، تفسیر عرایس، ج۱، ص۳۶۸؛ ابن‌عربی، الفتوحات، ج۲، ص۵۸۴؛ میری، مفاتیح غیب در مکتب ابن‌عربی، ص۱۶۲–۱۶۵.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۴؛ صحیفه امام، ج۱، ص۴؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۳۷؛ شرح دعای سحر، ص۱۱۱؛ شرح چهل حدیث، ص۶۱۱.
- ↑ ابن‌عربی، کتاب المعرفة، ص۹۱؛ قونوی، اعجاز البیان، ص۱۳۹؛ شرح اربعین حدیثاً، ص۶۶.
- ↑ میری، مفاتیح غیب در مکتب ابن‌عربی، ص۱۶۳–۱۶۵؛ صاحبی، انوار حکمت، ص۱۰۴–۱۰۷؛ قونوی، اعجاز البیان، ص۱۰۴.
- ↑ امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۲۶.
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ص۲۲۷؛ شرح دعای سحر، ص۱۱۱.
- ↑ امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۲۶.
- ↑ امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۳۰؛ شرح دعای سحر، ص۱۱۱؛ صاحبی، انوار حکمت، ص۱۰۸.
- ↑ امام‌خمینی، شرح دعای سحر، ص۱۱۱؛ صاحبی، انوار حکمت، ص۱۰۹.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۴؛ صحیفه امام، ج۱، ص۴؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۳۷.
- ↑ صاحبی، حکمت معنوی، ص۴۶۳–۴۶۴.
- ↑ ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ج ۶، ص۲۷۰–۲۷۱؛ آشتیانی، شرح حال و آراء ملاصدرا، ص۱۸۵.
- ↑ انعام: ۵۹.
- ↑ امام‌خمینی، تقریرات فلسفه، ج۲، ص۱۴۷؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۰۶–۲۰۷.
- ↑ امام‌خمینی، شرح چهل حدیث، ص۶۱۱.
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۲۴–۲۵؛ شرح دعای سحرص۱۱۱؛ مصباح الهدایه، ص۲۶.
منابع
- ابن‌عربی، کتاب المعرفة، نشر دار التکوین، دمشق، ۲۰۰۳م.
- ابن‌عربی، محیی‌الدین، انشاء الدوائر، تصحیح محمد ناصرالدّین، لیدن، بریل، ۱۳۳۶ش.
- ابن‌عربی، محیی‌الدّین، الفتوحات المکیه، بیروت، دار الصادر، بی‌تا.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۵ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۴ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۷ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۳ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۹ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۶ش.
- آشتیانی، سیدجلال، شرح حال و آراء ملاصدرا، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۰ش.
- بقلی شیرازی، روزبهان، تفسیر عرایس البیان فی حقایق القرآن، تحقیق احمد فرید، دار الکتب العلمیه، بیروت، ۲۰۰۸م.
- صاحبی، باقر، انوار حکمت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- صاحبی، باقر، حکمت معنوی، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۱ش.
- فرغانی، سعیدالدین، مشارق الدراری، تحقیق آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۹ش.
- قونوی، صدرالدّین، اعجاز البیان فی تفسیر أم القرآن، تصحیح آشتیانی، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸ش.
- قونوی، صدرالدّین، شرح اربعین حدیثاً، تحقیقی کامل بیلماز، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۷۲ش.
- کرجی، علی، شواهد قرآنی برخی مضامین حکمت متعالیه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- میری، محمد، مفاتیح غیب در مکتب ابن‌عربی، مجله علمی پژوهشی، شماره۹، ۱۳۹۲ش.