مسئولان و کارگزاران: تفاوت میان نسخه‌ها

مسئول به معنای پرسش‌شده<ref>(دهخدا، فرهنگ‌لغت دهخدا، ۱۲/۱۸۴۶۵.</ref> و خواسته‌شده<ref>عمید، فرهنگ عمید، ۱۰۸۲.</ref> است. در اصطلاح مسئول به کسی می‌گویند که ریاست یا سرپرستی جایی را بر عهده دارد و برای اقداماتش بازخواست یا سؤال می‌شود،<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۷/۷۰۱۴.</ref> یا مأموری که حکومت، مسئولیتی در امور اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و مانند آن بر عهده او می‌گذارد.<ref>گروهی از نویسندگان، حکومت علوی، کارگزاران، ۱۸.</ref> کارگزار نیز به معنای کاردان و کسی است که از عهده کار به خوبی بر می‌آید و نیازهای مردم را برطرف می‌کند.<ref>دهخدا، فرهنگ‌لغت دهخدا، ۱۱/۱۵۸۴۴.</ref> معادل کارگزار در زبان عربی، واژه «عامل» است<ref>آذرنوش، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، ۴۶۲.</ref> که به صورت خاص به مسئول جمع‌آوری [[زکات]] و کسی که متصدی امور مربوط به اموال، املاک و کارهای شخص دیگری است گفته می‌شود.<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۱/۴۷۴.</ref> کارگزار در اصطلاح به مأموری گفته می‌شود که حکومت مسئولیتی در یکی از امور اجتماعی، سیاسی، اقتصادی یا نظامی بر عهده او می‌گذارد.<ref>گروهی از نویسندگان، حکومت علوی، کارگزاران، ۱۸.</ref> کارگزاری در نظام‌های بشری، نوعاً معطوف به مقوله‌هایی چون قدرت، سود و لذت است؛ اما کارگزاری دینی، معطوف به ارزش‌ها و [[سنت‌های الهی]] و بایدها و نبایدهای اخلاقی، حقوقی، سیاسی و اجتماعی است.<ref>نوایی، تصویری از کارگزاری در نظام اسلامی و بایدهای اخلاقی آن، ۹۱.</ref>

در همه جوامع و با توجه به نوع و شیوه [[حکومت]]، مسئولان و کارگزارانی برای اداره امور جامعه انتخاب می‌شوند.<ref>نوایی، تصویری از کارگزاری در نظام اسلامی و بایدهای اخلاقی آن، ۸۹.</ref> نقیبان [[بنی‌اسرائیل]] از طرف [[حضرت موسی(ع)]] بر [[اسباط دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل]] ریاست می‌کردند و مرجع مردم در امور [[دین]] و دنیای آنان بودند؛<ref>طباطبایی، تفسیر المیزان، ۵/۲۴۰.</ref> همان‌گونه که [[حضرت داوود(ع)]] کارگزارانی داشت و به صورت ناشناس بر احوال آنان نظارت می‌کرد. [[سلیمان نبی(ع)]] نیز کشور را به دوازده [[ولایت]] تقسیم کرده، بر هر یک کارگزاری گمارده بود تا به امور [[مالیات]] بپردازد.<ref>منتظرالقائم و سلیمانی، توسعه و تمدن‌سازی در حکومت‌های دینی، ۷۱ و ۷۴.</ref>

با ظهور و گسترش [[اسلام]]، [[حکومت اسلامی]] به دست [[پیامبر اکرم(ص)]] و یاران شایسته‌ای نظیر [[امیرالمؤمنین(ع)]] اداره می‌شد.<ref>حسن‌ابراهیم، تاریخ سیاسی در اسلام، ۴۵۱.</ref> پیامبر(ص) [[رهبری]] بر امت را شایسته افرادی می‌دانست که خصلت پارسایی از [[معصیت]]، بردباری و [[مدیریت|مدیریتِ نیکو]] داشته باشند.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۴۰۷.</ref> [[رسول خدا(ص)]] پس از [[مهاجرت]] به مدینه و مرکز حکومت قراردادن آن، افرادی را کارگزار نظارت و کنترل بازار و تجارت کرد <ref>مزینانی، ماهیت حکومت نبوی، ۳۳.</ref> و والیان و کارگزارانی را به دیگر مناطق و شهرها فرستاد<ref>مزینانی، ماهیت حکومت نبوی، ۲۸.</ref> و با صدور بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌هایی به تعیین منطقه مأموریت و نوع مسئولیت آنان پرداخت <ref>مزینانی، ماهیت حکومت نبوی، ۳۱.</ref> ایشان در حکمی، معاذبن‌جبل را مأمور گردآوری صدقات از کارگزاران [[حکومت اسلامی]]، آموزش [[قرآن]] و [[احکام شرعی|احکام]] و [[قضاوت]] میان مردم کرد.<ref>مزینانی، ماهیت حکومت نبوی، ۳۲.</ref> ملاک آن‌حضرت برای انتخاب مسئولان جامعه اسلامی صرفاً شایستگی و توانایی افراد بود نه قبیله، ثروت و سن و سال؛ چنان‌که پس از [[فتح مکه]]، پیامبر(ص) جوانی به‌نام عتّاب‌بن‌اُسید را به فرمانداری برگزید.<ref>ابن‌اثیر، اسدالغابۀ فی معرفۀ الصحابه، ۳/۴۵۲.</ref> در دوره [[خلفا]] مسئولیت اداره شهرها بر عهده امیران گذاشته شد.<ref>برزگر، تاریخ تحول دولت در اسلام و ایران، ۲۳۴.</ref>

[[امیرالمؤمنین علی(ع)]] در انتخاب مسئولان حکومتی بسیار دقیق بود و پس از انتخاب، آنان را به ترس از خدا، مهربانی با رعیت، در نظر گرفتن صلاح خراج‌دهندگان، پرهیز از منت‌نهادن بر رعیت، داشتن [[عدالت]] و همنشینی با حکیمان و خردمندان، انتخاب افراد شایسته و قابل اعتماد برای مناصب حکومتی و [[نظارت]] بر عملکرد آنان توصیه می‌کرد.<ref>نهج البلاغه، خ۱۷۲، ۲۴۹ و ن۵۳، ۴۵۲.</ref> ایشان در آغاز حکومت خویش با انتقاد از کارگزارانِ حکومت پیشین، این دسته از افراد را شایسته تصدی سلطه بر جان، [[مال]] و [[ناموس]] مردم نمی‌دانست: شخص بخیل که [[حریص]] به اموال مردم است؛ نادان که با نادانی خود، مسلمانان را به گمراهی می‌کشاند؛ ستمکار که حق مردم را [[غصب]] و عطایای آنان را قطع می‌کند و در تقسیم [[بیت‌المال]] عدالت ندارد و اموال و ثروت آنان را حیف و میل و گروهی را بر گروهی مقدم می‌کند و [[رشوه‌خوار]] که حقوق مردم را پایمال و حق را به صاحبش نمی‌رساند.<ref>نهج البلاغه، خ۱۳۱، ۱۸۵.</ref>

با روی‌کارآمدن [[امویان]] شیوه کشورداری و حکومت‌کردن رنگ و بوی شاهانه گرفت و بسیاری از رسوم اخلاق‌مدارانه برخورد حاکمان با مردم و مسائل حکومتی، جای خود را به شیوه‌های قهرآمیز داد و در بسیاری از مواقع قبیله‌گرایی عامل مهمی در تقسیم [[وظایف حکومتی]] بود.<ref>نوذری، تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت، ۱۰۱.</ref> این رویه در دوران [[عباسیان]] نیز ادامه پیدا کرد؛ با این تفاوت که به جای عرب‌ها بیشتر به ایرانیان و موالی توجه شد.<ref>زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ۲۳۹.</ref> از سوی دیگر، عباسیان با توجه به وسعت [[دولت اسلامی]] و بنا به موقعیت اقتصادی، حقوق کارمندان و مسئولان خود را تغییر دادند<ref>زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ۳۴۱.</ref> و در مورد والیان خود گاهی به‌گرفتن مالیات بسنده می‌کردند و در دیگر امور آنان را به حال خود وا می‌گذاشتند<ref>زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ۳۲۷.</ref>

در سرزمین ایران وجود اشخاصی که عهده‌دار مسئولیتی برای اداره کشور بوده‌اند از دوران مادها به ثبت رسیده‌است. آنان کشور را به شکل ملوک‌الطوایفی اداره و امیران متعددی در کشور حکمرانی می‌کردند.<ref>پرویز، تاریخ سرزمین ایران، ۳۵ ـ ۴۰.</ref> تقسیم وظایف کشوری در دوره [[هخامنشیان]] شکل گسترده‌تری به‌خود گرفت و [[پادشاهان]] در اداره امور، علاوه بر نزدیکان خود رؤسای خانواده‌های شش‌گانه را به مسئولیت فرا خواندند.<ref>پرویز، تاریخ سرزمین ایران، ۱۰۷.</ref> در زمان ساسانیان، شهرداران، ویس پوران و بزرگانِ گروه‌ها و طبقات، مسئولان اداره کشور بودند.<ref>پیرنیا و آشتیانی، تاریخ کامل ایران، ۲۴۹.</ref>

در دوره [[صفویان]] (شاه‌عباس) قدرت در دست شاه قرار داشت و فرمان اصلی را او صادر می‌کرد و همه عزل و نصب‌های مسئولان کشور به دست وی بود.<ref>نوذری، تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت، ۲۸۹.</ref> با تحول در تقسیم‌بندی وظایف و مسئولیت‌های دولتی در [[دوره زندیه]]، کشور دارای مناصبی چون نایب‌السلطنه، وکیل‌الدوله، وزیر، حاکم و خان شد <ref>جمشیدی، مبانی و تاریخ اندیشه نظامی در ایران، ۴۰۸ ـ ۴۰۹.</ref> با آغاز سلطنت آغامحمدخان قاجار، اداره امور داخلی کشور اهمیت خود را از دست داد. وزیر اعظم، منشیان و مأموران مالی تحت نظارت شاه در میدان جنگ بودند و اداره امور مملکت در اختیار لشکرنویس شاه قرار گرفت،<ref>اوری، تاریخ ایران کمبریج (قسمت دوم)، ۷/۶۳.</ref> تشکیلات ایالتی به بیگلربیگی‌ها سپرده شد و حکومت شهرها میان کلانتر و داروغه تقسیم گردید.<ref>اوری، تاریخ ایران کمبریج (قسمت دوم)، ۷/۶۴.</ref> در زمان قاجاریان کشور را درباریان زیر نظر پادشاه اداره می‌کردند. در این دوران گروه زیادی از خویشاوندان سلطنتی، مقام‌های گوناگون درباری و حکومتی را خریداری کردند و در کنار افراد معدودی نظیر [[میرزاتقی‌خان امیرکبیر]] و علی‌اصغرخان امین‌السلطنه که از طبقات پایین‌تر بودند، عهده‌دار [[وظایف]] مهم کشور شدند.<ref>اوری، تاریخ ایران کمبریج (قسمت دوم)، ۷/۱۲۰ ـ ۱۲۱.</ref> در آن دوران [[فساد]] در میان مسئولان دربار و کشور بسیار شایع بود. در حالی‌که وضع کارکنان سطح پایین‌تر و مردمِ عادی وخیم بود، افراد درجه اول حکومت مخارج هنگفتی بر خزانه کشور بار می‌کردند.<ref>نوذری، تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت، ۳۴۸ ـ ۳۴۹.</ref> در دوران [[مشروطه]] تفکیک قوا پذیرفته و قدرت در [[قوه مقننه]] متمرکز شد که علاوه بر اختیارات، وظیفه انتصاب و بازرسی از وزرا را نیز بر عهده داشت. [[قوه مجریه]] را نیز وزرا اداره می‌کردند و علاوه بر آن فرماندهی [[نیروهای مسلح]] از اختیارات [[شاه]] محسوب می‌شد.<ref>آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب؛ درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر، ۱۱۴.</ref>

با روی‌کارآمدن [[رضاخان]] ارتش قدرت گرفت و او مهم‌ترین و قابل اعتمادترین افراد خود را در سمت‌های مختلف نظامی به‌کار گمارد<ref>بشارتی، ۵۷ سال اسارت، ۷/۴۲.</ref> و هیئت دولت، وزرا، اعیان و اشراف نیز زیر نظر مستقیم او قرار داشتند <ref>طلوعی، بازنگری تاریخ ایران از عهد باستان تا امروز، ۵۷۲ ـ ۵۷۳.</ref> در زمان [[محمدرضا پهلوی]] وظایف میان دو گروه شامل شخصیت‌های کشوری و مقامات لشکری تقسیم شد.<ref>بشارتی، ۵۷ سال اسارت، ۷/۶۰.</ref> در این دوره جدایی و شکاف عمیقی میان مردم و مسئولان وجود داشت و مسئولان رژیم دور از مشکلات مردم زندگی می‌کردند.<ref>شعبانی، کتاب ایران، گزیده تاریخ ایران، ۳۳۱ و ۳۹۶ ـ ۳۹۷.</ref> وابستگی سیاسی مسئولان [[رژیم پهلوی]] به قدرت‌های بیگانه، وجود فساد اعتقادی و اخلاقی، بی‌کفایتی، تمایل آنان به زندگی مرفه و تجملاتی، سوء استفاده‌های مالی، [[اختلاس]] و غارت بیت‌المال، ازجمله ویژگی‌های رفتاری مسئولان در دوران پهلوی بود.<ref>حیدری، فساد و اختناق در ایران، ۳۲ ـ ۳۳.</ref>

امام‌خمینی معتقد بود محمدرضا پهلوی فاقد توانایی اداره مملکت است و علت تمامی مشکلات کشور، بی‌لیاقتی شخص وی است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱/۲۳۱.</ref> ایشان وجود هیئت حاکم بی‌صلاحیت و عملکرد ضعیف مسئولان و وزرای ناصالح و ناکارآمد در رژیم پهلوی را عامل مهم ایجاد تباهی در [[اقتصاد]] و [[سیاست]] کشور می‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۳۱۵.</ref> به باور ایشان، در زمان حکومت پهلوی فساد همه‌جانبه مسئولان و مقامات مملکتی رژیم پهلوی از شاه گرفته تا نخست‌وزیر و سایر مقامات عالی‌رتبه کشور<ref>امام خمینی، صحیفه، ۳/۳۱۹ و ۶/۱۴۱.</ref> فضای مملکت را به تباهی کشاند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۴۶ و ۷/۴۴۷ ـ ۴۴۸.</ref> و مسئولان نظام در آن دوره همواره با ایجاد رعب و وحشت،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۷۳.</ref> اعمال اختناق و فشار<ref>امام خمینی، صحیفه، ۳/۳۱۴ ـ ۳۱۵؛ ۶/۱۰۶ و ۷/۳۲.</ref> به مال و جان مردم دست‌اندازی می‌کردند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۷۳.</ref> و حکومتشان با اتکای به زور سرنیزه و اعمال خشونت بود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱/۴۱۷؛ ۳/۷۱ و ۵/۱۷۳.</ref> پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، سفارش امام‌خمینی در انتخابِ مسئولان نظام، رعایت معیار [[تقوا]] و [[تعهد]] بود.<ref>ادامه مقاله.</ref>

با مطالعه تاریخ [[صدر اسلام]] و سیره و روش [[معصومان(ع)]] می‌توان به شاخصه‌هایی در زمینه ویژگی‌ها و صفات کارگزاران [[نظام اسلامی]] دست یافت. در روایات اسلامی مسئول و کارگزار [[دولت اسلامی]] دارای این اوصاف است:  

*برای پذیرش مسئولیت، شایسته‌ترین به شمار می‌آید؛<ref>امینی، الغدیر فی الکتاب سنة و الادب، ۸/۴۱۱.</ref>  

*مسئولیت را بر اساس تکلیف الهی می‌پذیرد،<ref>نهج البلاغه، خ۳، ۲۴.</ref> نه برای بهره‌مندی از متاع دنیا؛<ref>نهج‌البلاغه، خ۱۳۱، ۱۸۵.</ref>  

*دارای ملکه تقوا و پرهیز از [[گناه]] است تا با بردباری و نیروی کنترل خشم، امور را به صورت صحیح تدبیر کند؛<ref>کلینی، الکافی، ۱/۴۰۷.</ref>  

*بر مردم آسان می‌گیرد و از سختگیری خودداری می‌کند<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه(ص)، ۲/۵۹۰.</ref> و بر اساس مدارا با مردم رفتار می‌کند؛<ref>کلینی، الکافی، ۲/۱۱۷.</ref> اما بر خود سخت می‌گیرد تا فرودستان جامعه احساس ناراحتی نکنند؛<ref>نهج البلاغه، خ۲۰۰، ۳۰۰.</ref>

*در مبارزه با ظلم با قاطعیت عمل می‌کند؛<ref>نهج‌البلاغه، خ۳۷، ۵۹.</ref>

*پیوندش با مردم مانند رابطه پدر ـ فرزندی است و با آنان در نهایتِ مهربانی و بر اساس مصالح آنان عمل می‌کند؛<ref>نهج البلاغه، ن۵۳، ۴۶۰.</ref>  

*از مال حرام و رشوه پرهیز می‌کند؛<ref>نهج‌البلاغه، خ۱۳۱، ۱۸۵.</ref>

[[امام‌خمینی]] با توجه به [[سنت]] و [[سیره معصومان(ع)]] به‌خصوص [[پیامبر اکرم(ص)]] و [[امام‌علی(ع)]] ویژگی‌هایی برای مسئولان و کارگزاران ذکر کرده‌است. در نگاه ایشان برخورداری از علم و تخصص در شمار صفات ضروری است و مسئولی که در خود توانایی و صلاحیت لازم را نمی‌بیند، باید استعفا کند، وگرنه مرتکب [[گناه کبیره]] شده‌است؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۵۷ و ۱۹/۱۵۷.</ref> چنان‌که امیرالمؤمنین(ع) کسی را شایسته منصب حکومت و سلطه بر جان، مال و ناموس مردم می‌دانست که [[بخیل]]، جفاکار، ترسو و [[رشوه‌خوار]] نباشد.<ref>نهج البلاغه، خ۱۳۱، ۱۸۵.</ref> امام‌خمینی اعتقاد عمیق به اسلام، تعهد به اجرای قوانین آن و مقبول مردم بودن، ویژگی مهم رئیس حکومت اسلامی و همه زمامداران امور می‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۳۸۲.</ref> ایشان با توجه به اینکه [[بعثت انبیا(ع)]] برای حکومت خدا بر دل‌هاست، تأکید داشت قبول مسئولیت از جانب مسئولان نظام، برای ارضای تمایلات نفسانی مانند مقام‌پرستی و [[شهرت‌طلبی]] نیست؛ بلکه ادای وظیفه است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۸۰.</ref> ایشان که ثمره مسئولیت‌پذیری را آسایش و اطمینانِ خاطر مردم <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۳۷.</ref> و جلوگیری از ایجاد نارضایتی آنان می‌دانست،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۵ ـ ۳۶.</ref> باور داشت مسئولان کشور باید بر اساس ضوابط معتبر، [[موازین شرعی]] و قانونی و مشورت با کارشناسان متعهد،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۲۲.</ref> به شرط اشتهار به تقوا و تعهد به [[اسلام]] و [[جمهوری اسلامی]] انتخاب شوند و افرادی مطلع،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۲۰.</ref> مهذب و درستکار<ref>امام خمینی، صحیفه، ۳/۴۹۸.</ref> باشند.

*امانت‌داری؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۳۸.</ref>

*ساده‌زیستی و مردمی‌بودن؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۸/۴۲۹.</ref>

*اعتماد به نفس داشتن؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۸۹.</ref>  

تأمین همه‌جانبه اهداف مادی و معنوی [[حکومت دینی]]، وظیفه سنگینی را بر دوش حاکمان و مسئولان حکومت جمهوری اسلامی ایران می‌گذارد.<ref>واعظی، حکومت اسلامی، ۲۳۲.</ref> رعایت [[عدالت]] در حقوق اجتماعی مردم،<ref>واعظی، حکومت اسلامی، ۲۳۴.</ref> تماس مستقیم با مردم، فقرزدایی و تأمین اجتماعی <ref>واعظی، حکومت اسلامی، ۲۳۵.</ref> ازجمله وظایفی است که حکومت دینی برای مسئولان خود مطرح کرده‌است. همچنین در [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] [[وظایف رهبر]]،<ref>اصل ۱۱۰.</ref> [[رئیس‌جمهور]] که بیشترین مسئولیت اجرایی را دارد <ref>اصول ۱۱۴، ۱۲۱، ۱۲۲، ۱۲۵، ۱۲۶، ۱۲۸، ۱۲۹، ۱۳۴ و ۱۷۷.</ref> نمایندگان [[مجلس]]<ref>(اصل ۷۱)</ref> و مسئولان [[قوه قضاییه]] <ref>اصول ۱۵۶ و ۱۷۴.</ref> به‌خوبی تبیین شده‌است.

[[امام‌خمینی]] پس از استقرار [[نظام جمهوری اسلامی]] و واردشدن در عرصه عمل و اجرای برنامه‌ها اسلامی و دینی، در مناسبت‌های گوناگون به تبیین ابعاد حکومت اسلامی، ازجمله شرح وظایف مسئولان و کارگزاران می‌پرداخت. به اعتقاد امام‌خمینی اسلام دین [[قانون]] است و حتی [[پیامبر اکرم(ص)]] نیز حق و توان زیرپاگذاشتن قانون را نداشت؛<ref>امام خمینی، ۱۱/۲۲.</ref> عمل به وظایفی که قانون برای مسئولان معین کرده، حکمی شرعی و سرپیچی از آن، [[خلاف شرع]] است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۶۲.</ref> رؤسای نظام اسلامی به‌خصوص رؤسای قوا باید پاسخگو باشند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۷۲.</ref> و بدانند اینکه مسئولیت می‌پذیرند در امتحان قرار می‌گیرند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۷۵.</ref>

امام‌خمینی با توجه به آموزه‌های دینی ازجمله توجه به امور مردم<ref>کلینی، الکافی، ۲/۱۶۴.</ref> و رعایت حقوق ملت<ref>نهج البلاغه، خ۲۰۷، ۳۰۸ ـ ۳۰۹.</ref> و با یادآوری رنج‌ها و سختی‌های فراوانی که مردم ایران برای برپایی [[حکومت اسلامی]] تحمل کرده‌اند، کارگزاران نظام را مرهون ملت و مردم را ولیّ‌نعمت مسئولان می‌دانست<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۴ ـ ۲۵ و ۲۱/۴۱۲.</ref> و با توجه به این نکته که [[حکومت]] در [[اسلام]]، چیزی جز خدمتگزاری به مردم نیست،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۳ ـ ۲۰۵.</ref> از کارگزاران نظام می‌خواست ضمن اجرای احکام و دستورهای اسلامی،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۸۵.</ref> خدمت خالصانه و بی‌منت به مردم را که از دستورهای مهم دینی و مایه حفظ [[نظام اسلامی]] است، فراموش نکنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۹۶؛ ۱۶/۲۴ و ۱۹/۱۶۴؛ ۲۰/۵۴.</ref> ایشان همچنین از مسئولان می‌خواست که مردم را در همه امور مملکت مشارکت دهند، به طوری که مردم خود را به طور مستقیم تأثیرگزار در امور کشور بدانند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۵۵.</ref> زیرا دلگرم‌کردن ملت<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۶ ـ ۱۸.</ref> و ایجاد دولت خدمتگزار از مهم‌ترین وظایف مسئولان نظام است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۷۰؛ ۱۸/۵۹ و ۲۰/۱۲۶.</ref> ایشان خطاب به مسئولان و وزرا بر عمل به تعهدات تأکید می‌کرد و از آنان می‌خواست برای فراهم‌آوردن آنچه منجر به تکامل و شکوفایی کشور می‌شود بکوشند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۰۳.</ref> توصیه جدی امام‌خمینی به مسئولان، مراقبت [[هوای نفس]] و خودخواهی، جلوگیری از تعصبات بی‌جا و تمایل نداشتن به حکومت صرف به‌جای خدمت‌گزاری بود<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۴۵.</ref> و به آنان درباره غرور ناشی از قدرت و ریاست هشدار می‌داد؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۳ و ۱۹/۲۴۹؛ شفائی، حکومت مردم‌سالاری دینی، ۹۵.</ref> چنان‌که آنان را به [[تواضع]]،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۸/۵۶.</ref> [[صبر]] و [[استقامت]]،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۶۷۷ ـ ۶۷۸.</ref> قانون‌گرایی،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۱۴.</ref> نظم،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۷/۱۳، ۴۲، ۱۳۵ و ۴۷۸ ـ ۴۸۰.</ref> تلاش برای خدمت به اسلام و تقویت دین <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۵۲۹ و ۱۹/۳۶۷.</ref> و جلب رضایت الهی<ref>امام خمینی، صحیفه، ۷/۵۱۲ ـ ۵۱۳ و ۱۶/۳۱۲.</ref> سفارش می‌کرد. ایشان با اشاره به امانت‌بودن نظام و مملکت اسلامی،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۹۱ و ۳۵۹.</ref> از مسئولان می‌خواست در حفظ و اعتلای این نظام کوشا باشند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۹۱، ۳۶۰؛ ۱۳/۶۳ و ۱۹/۱۷۳.</ref> زیرا آبروی اسلام و نظام اسلامی در گروی رفتار و گفتار کارگزاران آن نظام است و خدشه واردکردن به اسلام جرمی نابخشودنی است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۸/۴۰۷ ـ ۴۰۸ و ۵۱۲.</ref> ایشان بی‌تقواییِ متصدیان امور مملکت،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۲۳.</ref> قدرت‌طلبی و مال‌طلبی،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۳.</ref> تأویل غلط از خواسته‌های مردم،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۹۸.</ref> ضعف مدیریت و تصدی امور به دست افراد نالایق <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۵۷.</ref> و بی‌عدالتی حکومت<ref>امام خمینی، صحیفه، ۸/۵۲۵.</ref> را از آسیب‌های مسئولیت‌های نظام و مسئولان می‌دانست و خاطرنشان می‌کرد سرگرم‌شدن مسئولان به درگیری‌های سیاسی و غفلت از مشکلات مردم،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۲.</ref> باندبازی و گزینش‌های رابطه‌ای در انتخاب [[دولت‌مردان]]،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۵۷ و ۳۶۷.</ref> دخالت قوا در کار یکدیگر،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۱۷.</ref> اختلاف در سران مملکت و ناهماهنگی آنان <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۲۳ و ۴۴۲.</ref> صدمات زیادی به [[انقلاب]] وارد می‌کند. هم‌چنین ایشان خواستار ممانعت از نفوذ افراد فاسد به صدر مملکت<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۲۵ و ۱۹/۱۵۷.</ref> و جلوگیری از روی‌کارآمدن کسانی که در گذشته وزارت ستمگران و [[طاغوت]] را به عهده داشتند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۴۷۶ ـ ۴۷۷.</ref> بود.

امام‌خمینی در زمینه سیاست خارجی کشور نیز با تأکید بر رعایت شعار نه شرقی نه غربی، رویگردانی مسئولان از این سیاست را به منزله خیانت به رسول خدا(ع)، ائمه اطهار(ع)، نابودی ملت و همه کشورهای اسلامی تلقی می‌کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۱۹.</ref> و به مسئولان نظام هشدار می‌داد از برقراری ارتباط با متجاوزان خشنود و از قطع ارتباط با آنان رنجور نشوند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۲۸.</ref>

سنت و روش پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصوم(ع) در کنار وحی، یکی از مهم‌ترین منابع فکری مؤثر در شکل‌گیری شخصیت امام‌خمینی و مبنای عمل ایشان در تمام زمینه‌ها بود. ایشان پیش از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، کمال مطلوب خود را ایجاد یک حکومت اسلامی با الگوگرفتن از دوران حکومت پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین علی(ع) اعلام می‌کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۳/۳۷۲ و ۴/۳۳۴.</ref> و پس از پیروزی پیامبر(ص) را در تمام ابعاد علمی و اخلاقی، اسوه معرفی می‌کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۱۹.</ref> و تمسک به [[ولایت امام‌علی(ع)]] را در پیروی از اهداف آن حضرت<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۵۵.</ref> و الگوگرفتن از سیره و روش آن بزرگوار در تمامی عرصه‌ها و صحنه‌ها<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۳.</ref> می‌دانست و در مواقع حساس و تصمیم‌گیری‌های مهم به شیوه و مشی عملی ایشان استناد می‌کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۳۲۳ و ۱۷/۲۷۴.</ref>

امام‌خمینی [[سلمان فارسی]] را کارگزار نمونه صدر اسلام و مظهر [[ساده‌زیستی]] و پرهیز از [[دنیاطلبی]] معرفی می‌کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۱۳.</ref> و [[مالک اشتر]] را پرورش‌یافته [[تربیت]] صحیح اسلامی می‌شمرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۲۵.</ref> و او را که شخصیتی چندوجهی داشت و علاوه بر فرماندهی لشکر، [[امام‌جمعه]] و جماعت نیز بود، ستایش می‌کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۸/۱۲۵؛ ۱۴/۱۸ ـ ۱۹.</ref> از نگاه ایشان، بی‌آلایشی و مردمی‌بودن مالک اشتر،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۸/۴۲۹.</ref> [[عدالت‌محوری]] و پرهیز او از تعدی و [[ظلم]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۶۸.</ref> باید سرمشق کارگزاران نظام اسلامی قرار گیرد.

امام‌خمینی همچنین زندگی و راه و روش برخی از کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران را می‌ستود؛ ازجمله [[محمدعلی رجایی]]، نخست‌وزیر وقت را با اوصاف [[ساده‌زیست]]، مردمی، [[خدمتگزار]] به مردم،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۲۲ ـ ۱۲۳.</ref> فردی که [[عقل]] او بیش از [[علم]] اوست،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۶۱.</ref> متعهد و [[معلم]] عملی اخلاق <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۷.</ref> و کسی که قدرت نتوانست در او تأثیر بگذارد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۲۴.</ref> معرفی کرده‌است. ایشان محمدجواد باهنر، نخست‌وزیر وقت را نیز معلم و دانشمند متعهدی می‌دانست<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۷.</ref> که بیش از بیست سال به همراه رجایی با قدرت‌های فاسد مبارزه کرده‌است<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۳۵.</ref>  همچنین سیدمحمد حسینی بهشتی، [[رئیس دیوان عالی کشور]] را فردی لایق، کارآمد در راه تحقق اهداف اسلامی،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۷۶ و ۱۴/۵۱۸.</ref> متعهد، [[مجتهد]]، [[متدین]]، علاقه‌مند به اسلام،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۱۹.</ref> به مثابه یک ملت<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۸.</ref> و [[مظلوم]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۱۵ و ۵۱۸.</ref> شمرده‌است؛ نیز مصطفی چمران وزیر دفاع وقت را دارای عقیده پاک و خالص، بدون وابستگی به دسته‌جات و گروه‌های سیاسی می‌شناخت و او را متعهد به اهداف بزرگ الهی، [[سرباز پرافتخار اسلام]] و مجاهد بیداری می‌شمرد که با نور معرفت و ارتباط با خدا، قدم در زندگی گذاشت و در راه خدا [[جهاد]] کرد و به [[شهادت]] رسید و شرف را بیمه کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۷۸.</ref>  

[[امام‌خمینی]] در مواجهه با خطای کارگزاران و مسئولان [[نظام اسلامی]]، با توجه به نوع خطا، جایگاه کارگزار مورد نظر، شرایط و اقتضای فضای کشور و سطح و میزان تأثیر لغزشِ صورت‌گرفته در جامعه، به صورتی عالمانه، هدفمند و مدیریت‌شده برخورد می‌کرد. اصل مهم و محوری در دیدگاه ایشان، علاوه بر [[مصلحت]] اسلام و نظام که آن را مقدم بر مصلحت همه اشخاص می‌دانست،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۷.</ref> عمل به [[وظیفه]]، چشم‌پوشی نکردن از خطاهای مسئولان و دست‌برنداشتن از حق<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۳۲.</ref> بود.

امام‌خمینی در برابر خطای کارگزاران، در مواردی نخست با بیان صفات خوبِ آن شخص، بر لزوم حفظ آن ویژگی‌ها و علاقه و احساس شخصی خود به آن شخص تأکید می‌کرد؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۳۶ و ۲۱/۲۰.</ref> سپس به تناسب موقعیتِ شخص خطاکار و خطای صورت‌گرفته، وی را به درک شرایط حساس کشور و مردم و لزوم مشورت با اشخاص صالح و مسئولان رده‌بالای نظام در تصمیم‌گیری‌های تأثیرگذار فرامی‌خواند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۵۴؛ ۲۰/۱۳۶ و ۲۱/۱۲۳.</ref> ایشان مسئولان را به کوتاه‌بودن عمر توجه می‌داد و به مبارزه با هواهای نفسانی و خواسته‌های شیطانی و [[توبه]] و بازگشت به سوی خداوند دعوت می‌کرد و می‌خواست که به نصیحت‌ها توجه کنند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۹۱ ـ ۴۹۳.</ref> همچنین گاهی در کنار اشاره به نقاط ضعف و بیان مصادیق لغزش کارگزارِ خطاکار، راهکارهای برون‌رفت از مشکلات را نیز بیان کرده‌است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۳۶ ـ ۱۳۷.</ref>

*حمیدرضا خرمی_فاطمه میرعباسی، [https://books.khomeini.ir/books/10009/292/ مسئولان و کارگزاران]، دانشنامه امام‌خمینی، ج۹، ص۲۹۲-۳۰۱.