سیدموسی شبیری زنجانی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی امام خمینی
دیداریویکی‌متن
(اصلاح ارقام)
 
(۵ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۹: خط ۹:
| نسب              =
| نسب              =
| تاریخ تولد        =۱۱ اسفند ۱۳۰۶ش
| تاریخ تولد        =۱۱ اسفند ۱۳۰۶ش
| زادگاه            = قم
| زادگاه            = [[قم]]
| تاریخ وفات        =
| تاریخ وفات        =
| شهر وفات          =
| شهر وفات          =
خط ۱۷: خط ۱۷:
| خویشاوندان سرشناس =
| خویشاوندان سرشناس =
| استادان          =
| استادان          =
| شاگردان          =
| شاگردان          =[عبدالجواد جبل‌عاملی]]، امام‌خمینی، سیدرضا بهاءالدینی، [[مرتضی مطهری]]،  [[سیدحسین بروجردی]]، [[سیدعبدالهادی شیرازی]]، [[سیدمحسن حکیم]]، [[سیدابوالقاسم خویی]]، [[سیدمحمد محقق داماد]]، [[مرتضی حائری یزدی]]، [[سیدمحمدحسین طباطبایی]]،  [[سیدصدرالدین صدر]] و...
| محل تحصیل        =
| محل تحصیل        =قم و نجف
| اجازه روایت از    =
| اجازه روایت از    =
| اجازه اجتهاد از  =
| اجازه اجتهاد از  =
| اجازه روایت به    =
| اجازه روایت به    =
| اجازه اجتهاد به  =
| اجازه اجتهاد به  =
| تالیفات          =
| تالیفات          =جرعه‌ای از دریا، تحریر الجواهر، تجرید فتاوی الجواهر، شرح علی حج عروةالوثقی، تقریرات پراکنده از دروس خارج فقه و اصول برخی از اساتید، مناسک حج، مختصر مناسک، رساله توضیح‌المسائل، و...
| سایر              =
| سایر              =تدریس
| سیاسی            =
| سیاسی            =مبارزه با رژیم پهلوی
| اجتماعی          =
| اجتماعی          =مرجع تقلید
| امضا              =
| امضا              =
| وبگاه رسمی        =
| وبگاه رسمی        =https://zanjani.ir
}}'''سیدموسی شبیری زنجانی'''، از شاگردان درس سطح امام‌خمینی.  
}}'''سیدموسی شبیری زنجانی'''، از شاگردان درس سطح امام‌خمینی.  


== خاندان ==
== خاندان ==
سیدموسی شبیری زنجانی در یازدهم اسفند ۱۳۰۶ در شهر قم و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد.<ref>سلمانی آرانی، ص۴۸۵.</ref> پدرش سیداحمد حسینی زنجانی از مدرسان دروس عالی حوزه علمیه قم بود و پس از رحلت آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، از سوی آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه‌کمری در سازمان‌دهی بعضی از امور حوزه چون پاسخ به استفتائات.<ref>شریف‌رازی، ج ۲، ص۱۶۷.</ref> فعالیت می‌کرد و نماینده مخصوص آیت‌الله حجت بود.<ref>احمدی زنجانی، ص۵۹ـ۶۰.</ref> و اداره مدرسه حجتیه و امامت جماعت حرم حضرت معصومه را بر عهده گرفت. همچنین از دوستان صمیمی و از نزدیکان امام‌خمینی بود و در تحولات نهضت اسلامی ایشان را همراهی می‌کرد.<ref>شبیری زنجانی، ج ۳، ص۵۳۷ـ۵۵۳.</ref>
سیدموسی شبیری زنجانی در یازدهم اسفند ۱۳۰۶ در [[قم|شهر قم]] و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد.<ref>سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۸۵.</ref> پدرش سیداحمد حسینی زنجانی از مدرسان دروس عالی [[حوزه علمیه قم]] بود و پس از رحلت [[عبدالکریم حائری یزدی|شیخ عبدالکریم حائری یزدی]]، از سوی [[سیدمحمد حجت کوه‌کمری]] در سازمان‌دهی بعضی از امور حوزه چون پاسخ به استفتائات<ref>شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۱۶۷.</ref> فعالیت می‌کرد و نماینده مخصوص آیت‌الله حجت بود.<ref>احمدی زنجانی، علماء نامدار زنجان در قرن چهاردهم (ه.ق) به ضمیمه فرزانگان معاصر، ص۵۹ـ۶۰.</ref> و اداره مدرسه حجتیه و امامت جماعت [[حرم حضرت معصومه]] را بر عهده گرفت. همچنین از دوستان صمیمی و از نزدیکان [[امام‌خمینی]] بود و در تحولات [[انقلاب اسلامی ایران|نهضت اسلامی]] ایشان را همراهی می‌کرد.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۳، ص۵۳۷ـ۵۵۳.</ref>


== تحصیل ==
== تحصیل ==
سیدموسی شبیری زنجانی دوران ابتدایی را در زادگاهش گذراند و به تحصیل دروس دینی روی آورد. شرح امثله و شرح میر و تصریف را نزد پدرش خواند.<ref>شبیری زنجانی، ج۲، ص۶۳۱.</ref> مدتی کوتاه هم در درس شیخ محمد محققی لاهیجی شرکت کرد و مطول را نزد سیدمرتضی علوی فریدنی (سلمانی آرانی، ص۴۸۷) و بخشی از حاشیه ملا عبدالله را پیش مرتضی مطهری فراگرفت.<ref>شبیری زنجانی، ج ۲، ص۶۵۴.</ref> بخشی از شرح لمعه را هم نزد آیت‌الله سیدعبدالجواد جبل عاملی فراگرفت.<ref>سلمانی آرانی، ص۴۸۷.</ref> و بخش دیگری از آن را پیش شیخ عبدالحسین فقیهی خواند.<ref>شبیری زنجانی، ج ۱، ص۵۸۳.</ref> قوانین‌الاصول و رسائل شیخ مرتضی انصاری را هم پیش آیت‌الله سیدرضا بهاءالدینی آموخت.<ref>سلمانی آرانی، ص۴۸۷.</ref> و در بخشی دیگر از رسائل از شاگردان امام‌خمینی بود. آیت‌الله شبیری درباره حضور در درس رسائل امام‌خمینی می‌گوید: «آقای حائری (آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم) دیده بود مُدَرِّس قابل اعتنا برای سطوح عالیه چون رسائل، مکاسب و کفایه نیست. از تعدادی از این علمای مبرز درخواست کرده بود که این درس‌ها را بگویند، چون اینها این درس‌ها را نمی‌گفتند. یکی از آنها آقای داماد (آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد) بود که ایشان رسائل و مکاسب را شروع می‌کند. آقای (امام) خمینی رسائل می‌گفت و خود من در درس رسائل آقای خمینی شرکت می‌کردم».<ref>شبیری زنجانی، ج ۱، ص۵۹۰.</ref> با استناد به این گزارش می‌توان گفت که شبیری زنجانی در زمان حیات آیت‌الله حائری یزدی و پس از آن در این درس شرکت می‌کرده است. شبیری زنجانی درباره ویژگی‌های درس سطح امام‌خمینی می‌گوید: «ایشان از خارج خوب بیان می‌کرد و درس ایشان سطح تنها نبود، بیش از سطح بیان می‌کرد، ولی به «یؤید» و «یشعر» و «فتأمل» نمی‌پرداخت. مطالب کلی را از خارج می‌گفت، ولی به جزئیات و ریزه‌کاری‌ها نمی‌پرداخت؛ درسشان درس خارجی بوده با کتاب» (خاطرات شفاهی، آرشیو مؤسسه در قم).  
سیدموسی شبیری زنجانی دوران ابتدایی را در زادگاهش گذراند و به تحصیل دروس دینی روی آورد. شرح امثله و شرح میر و تصریف را نزد پدرش خواند.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۳۱.</ref> مدتی کوتاه هم در درس شیخ محمد محققی لاهیجی شرکت کرد و مطول را نزد سیدمرتضی علوی فریدنی<ref>سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۸۷.</ref> و بخشی از حاشیه ملاعبدالله را پیش [[مرتضی مطهری]] فراگرفت.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۵۴.</ref> بخشی از شرح لمعه را هم نزد [[عبدالجواد جبل‌عاملی]] فراگرفت.<ref>سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۸۷.</ref> و بخش دیگری از آن را پیش شیخ عبدالحسین فقیهی خواند.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۵۸۳.</ref> قوانین‌الاصول و رسائل شیخ مرتضی انصاری را هم پیش سیدرضا بهاءالدینی آموخت.<ref>سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۸۷.</ref> و در بخشی دیگر از رسائل از [[شاگردان امام‌خمینی]] بود. شبیری درباره حضور در درس رسائل امام‌خمینی می‌گوید: <blockquote>«آقای حائری (شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم) دیده بود مُدَرِّس قابل اعتنا برای سطوح عالیه چون رسائل، مکاسب و کفایه نیست. از تعدادی از این علمای مبرز درخواست کرده بود که این درس‌ها را بگویند، چون اینها این درس‌ها را نمی‌گفتند. یکی از آنها آقای داماد (سیدمحمد محقق داماد) بود که ایشان رسائل و مکاسب را شروع می‌کند. آقای (امام) خمینی رسائل می‌گفت و خود من در درس رسائل آقای خمینی شرکت می‌کردم».<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۵۹۰.</ref>  </blockquote>با استناد به این گزارش می‌توان گفت که شبیری زنجانی در زمان حیات [[عبدالکریم حائری یزدی|آیت‌الله حائری یزدی]] و پس از آن در این درس شرکت می‌کرده است. شبیری زنجانی درباره ویژگی‌های درس سطح امام‌خمینی می‌گوید: <blockquote>«ایشان از خارج خوب بیان می‌کرد و درس ایشان سطح تنها نبود، بیش از سطح بیان می‌کرد، ولی به «یؤید» و «یشعر» و «فتأمل» نمی‌پرداخت. مطالب کلی را از خارج می‌گفت، ولی به جزئیات و ریزه‌کاری‌ها نمی‌پرداخت؛ درسشان درس خارجی بوده با کتاب»<ref>خاطرات شفاهی، آرشیو مؤسسه در قم.</ref>  </blockquote>شبیری زنجانی سپس مدت دو سال در درس کفایة الاصول [[سیدمحمد محقق داماد]] شرکت کرد.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۳، ص۵۲۱.</ref> چند ماهی هم در درس مکاسب و ده روز هم در درس کفایة الاصول [[مرتضی حائری یزدی]] حضور یافت.<ref>شبیری زنجانی،  جرعه‌ای از دریا، ج۳، ص۶۲۹ـ۶۳۰.</ref> مدت کوتاهی هم در درس منظومه [[سیدمحمدحسین طباطبایی|علامه سیدمحمدحسین طباطبایی]] شرکت داشت.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۳۶.</ref> او ابتدا منظومه را خصوصی نزد علامه طباطبایی خواند و سپس در درس عمومی ایشان در [[مسجد سلماسی]] شرکت کرد، ولی این حضور کوتاه بود.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۶۷ـ۶۶۸.</ref> مدتی هم در درس تفسیر قرآن [[سیدابوالفضل زنجانی|سیدابوالفضل موسوی زنجانی]] در زنجان شرکت داشت.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۸۷.</ref>


شبیری زنجانی سپس مدت دو سال در درس کفایة الاصول آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد شرکت کرد.<ref>شبیری زنجانی، ج ۳، ص۵۲۱.</ref> چند ماهی هم در درس مکاسب و ده روز هم در درس کفایة الاصول آیت‌الله مرتضی حائری یزدی حضور یافت.<ref>شبیری زنجانی، ج۳، ص۶۲۹ـ۶۳۰.</ref> مدت کوتاهی هم در درس منظومه علامه سیدمحمدحسین طباطبایی شرکت داشت.<ref>شبیری زنجانی، ج۲، ص۶۳۶.</ref> او ابتدا منظومه را خصوصی نزد علامه طباطبایی خواند و سپس در درس عمومی ایشان در مسجد سلماسی شرکت کرد، ولی این حضور کوتاه بود.<ref>شبیری زنجانی، ج۲، ص۶۶۷ـ۶۶۸.</ref> مدتی هم در درس تفسیر قرآن سیدابوالفضل موسوی زنجانی در زنجان شرکت داشت.<ref>شبیری زنجانی، ج۲، ص۶۸۷.</ref> شبیری زنجانی در سال ۱۳۲۳ به درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سیدصدرالدین صدر رفت.<ref>شبیری زنجانی، ج۲، ص۶۳۹.</ref> و از آن درس به‌عنوان نخستین درس خارج خود یاد می‌کند.<ref>شبیری زنجانی، ج۱، ص۶۰۶.</ref> او از سال ۱۳۲۴ و با ورود آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی، در درس‌های خارج فقه (کتاب الغضب، کتاب الاجاره و کتاب الصلاة) و اصول ایشان حضور یافت.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۳، ص۲۴۴.</ref> هم‌زمان در درس آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه‌کمری هم شرکت می‌کرد و سپس وارد درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد شد.<ref>شبیری زنجانی، ج ۱، ص۶۰۷.</ref> و مدت ۲۱ سال در درس خارج فقه.<ref>شبیری زنجانی، ج۳، ص۵۲۱.</ref> (اندکی از کتاب صلاة، کتاب الطهاره، کتاب الصوم، کتاب الخمس و کتاب الحج) و چهار سال هم نزدیک به یک دوره در درس خارج اصول ایشان.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۳، ص۲۴۴.</ref> حضور داشت.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۵۲۱.</ref> همچنین مدتی از درس خارج (برائت) آیت‌الله میرسیدعلی یثربی استفاده کرد.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۴۸۳.</ref>  همچنین شریف‌رازی از آیت‌الله سیدکاظم شریعتمداری هم به‌عنوان یکی از استادان شبیری زنجانی در خارج فقه و اصول نام برده است.<ref>شریف‌رازی، ج ۲، ص۱۶۸.</ref>
شبیری زنجانی در سال ۱۳۲۳ به درس خارج فقه و اصول [[سیدصدرالدین صدر]] رفت.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۳۹.</ref> و از آن درس به‌عنوان نخستین درس خارج خود یاد می‌کند.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۶۰۶.</ref> او از سال ۱۳۲۴ و با ورود [[سیدحسین بروجردی|سیدحسین طباطبایی بروجردی]]، در درس‌های خارج فقه (کتاب الغضب، کتاب الاجاره و کتاب الصلاة) و اصول ایشان حضور یافت.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۴۴.</ref> هم‌زمان در درس سیدمحمد حجت کوه‌کمری هم شرکت می‌کرد و سپس وارد درس خارج فقه و اصول سیدمحمد محقق داماد شد.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۶۰۷.</ref> و مدت ۲۱ سال در درس خارج فقه.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۳، ص۵۲۱.</ref> (اندکی از کتاب صلاة، کتاب الطهاره، کتاب الصوم، کتاب الخمس و کتاب الحج) و چهار سال هم نزدیک به یک دوره در درس خارج اصول ایشان<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۳، ص۲۴۴.</ref> حضور داشت.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۵۲۱.</ref> همچنین مدتی از درس خارج (برائت) میرسیدعلی یثربی استفاده کرد.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۴۸۳.</ref>  همچنین [[محمد شریف‌رازی]] از [[سیدکاظم شریعتمداری]] هم به‌عنوان یکی از استادان شبیری زنجانی در خارج فقه و اصول نام برده است.<ref>شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۱۶۸.</ref>


او دو بار هم در سال‌های ۱۳۳۳ و ۱۳۳۴ به عراق رفت و در نجف اشرف، مدتی در درس خارج فقه (صلاة) آیت‌الله سیدعبدالهادی شیرازی و خارج فقه (حج) آیت‌الله سیدمحسن طباطبایی حکیم شرکت کرد.<ref>سلمانی آرانی، ص۴۸۷ـ۴۸۸؛ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۳، ص۲۴۴.</ref> و مدتی هم در درس خارج فقه (باب رضاع) و درس خارج اصول آیت‌الله سیدابوالقاسم موسوی خویی حضور یافت.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۳، ص۲۴۴؛ شبیری زنجانی، ج ۳، ص۶۷۳ـ۶۷۴.</ref> سپس به تدریس دروس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم پرداخت و ابتدا خارج فقه (مبحث حج) را بر اساس و ترتیب دو کتاب عروةالوثقی و شرایع الاسلام آغاز کرد که مدت ۱۵ سال طول کشید. پس از آن دیگر مباحث فقهی چون اجاره، خمس و نکاح را بر اساس کتاب عروةالوثقی تدریس کرد و به‌موازات آن بعضی از مباحث اصول، علوم درایه، قواعد کلی علم رجال را تدریس کرد.<ref>سلمانی آرانی، ص۴۸۸.</ref> مدتی از سوی آیت‌الله سیدکاظم شریعتمداری، یکی از ممتحنان حوزه علمیه قم بود، ولی چون بنایش بر سختگیری و رد کردن نبود، نتوانست ادامه دهد و استعفا داد.<ref>شبیری زنجانی، ج ۲، ص۶۳۶ـ۶۳۷.</ref>
او دو بار هم در سال‌های ۱۳۳۳ و ۱۳۳۴ به عراق رفت و در نجف اشرف، مدتی در درس خارج فقه (صلاة) [[سیدعبدالهادی شیرازی]] و خارج فقه (حج) [[سیدمحسن حکیم|سیدمحسن طباطبایی حکیم]] شرکت کرد.<ref>سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۸۷ـ۴۸۸؛ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۴۴.</ref> و مدتی هم در درس خارج فقه (باب رضاع) و درس خارج اصول [[سیدابوالقاسم خویی]] حضور یافت.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۴۴؛ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۳، ص۶۷۳ـ۶۷۴.</ref> سپس به تدریس دروس خارج فقه و اصول در [[حوزه علمیه قم]] پرداخت و ابتدا خارج فقه (مبحث حج) را بر اساس و ترتیب دو کتاب عروةالوثقی و شرایع الاسلام آغاز کرد که مدت ۱۵ سال طول کشید. پس از آن دیگر مباحث فقهی چون اجاره، خمس و نکاح را بر اساس کتاب عروةالوثقی تدریس کرد و به‌موازات آن بعضی از مباحث اصول، علوم درایه، قواعد کلی علم رجال را تدریس کرد.<ref>سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۸۸.</ref> مدتی از سوی سیدکاظم شریعتمداری، یکی از ممتحنان حوزه علمیه قم بود، ولی چون بنایش بر سختگیری و رد کردن نبود، نتوانست ادامه دهد و استعفا داد.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۳۶ـ۶۳۷.</ref>


== فعالیت مبارزاتی علیه حکومت پهلوی ==
== فعالیت مبارزاتی علیه حکومت پهلوی ==
شبیری زنجانی در دوران نهضت اسلامی از جمله روحانیانی بود که همراه با دیگر مدرسان حوزه علمیه قم به فعالیت علیه حکومت پهلوی پرداخت و اعلامیه‌های انتقادی را علیه حکومت پهلوی امضا می‌کرد.<ref>اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۰۹ ـ ۱۱۰؛ ۱۳۹ ـ ۱۴۱، ۱۶۴، ۱۷۲ـ ۱۷۳ و ۱۸۰ـ۱۸۱.</ref> پس از آن نیز مبارزات سیاسی خود را در قالب صدور و امضای اعلامیه‌های روحانیت مبارز ادامه می‌داد.  در سال ۱۳۵۲، وقتی برخی از مدرسان مدرسه حقانی از قم تبعید شدند، آیت‌الله شبیری زنجانی مدتی در آنجا شرح لمعه را تدریس کرد که دوره‌اش کوتاه بود. پس به تدریس درایه در همان‌جا پرداخت. مدتی هم درس خارج اصول را در همان‌جا تدریس می‌کرد.<ref>شبیری زنجانی، ج۱، ص۶۰۶.</ref> وی در سال‌های ۱۳۵۶ـ۱۳۵۷ هم همراه با مدرسان حوزه علمیه قم اعلامیه‌هایی را علیه حکومت پهلوی صادر می‌کرد.<ref>اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۲۳۸ ـ ۲۳۹، ۲۴۹ ـ ۲۵۱، ۲۶۷ ـ ۲۶۸، ۲۷۲، ۲۹۲ و ۲۹۹، ۴۱۸ ـ ۴۲۰، ۴۲۵ ـ ۴۲۷، ۴۷۹.</ref>
شبیری زنجانی در [[انقلاب اسلامی ایران|دوران نهضت اسلامی]] از جمله روحانیانی بود که همراه با دیگر مدرسان حوزه علمیه قم به فعالیت علیه [[حکومت پهلوی]] پرداخت و اعلامیه‌های انتقادی را علیه حکومت پهلوی امضا می‌کرد.<ref>اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۰۹ ـ ۱۱۰؛ ۱۳۹ ـ ۱۴۱، ۱۶۴، ۱۷۲ـ ۱۷۳ و ۱۸۰ـ۱۸۱.</ref> پس از آن نیز مبارزات سیاسی خود را در قالب صدور و امضای اعلامیه‌های روحانیت مبارز ادامه می‌داد.  در سال ۱۳۵۲، وقتی برخی از مدرسان مدرسه حقانی از قم تبعید شدند، شبیری زنجانی مدتی در آنجا شرح لمعه را تدریس کرد که دوره‌اش کوتاه بود. پس به تدریس درایه در همان‌جا پرداخت. مدتی هم درس خارج اصول را در همان‌جا تدریس می‌کرد.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۶۰۶.</ref> وی در سال‌های ۱۳۵۶ـ۱۳۵۷ هم همراه با مدرسان حوزه علمیه قم اعلامیه‌هایی را علیه حکومت پهلوی صادر می‌کرد.<ref>اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۲۳۸ ـ ۲۳۹، ۲۴۹ ـ ۲۵۱، ۲۶۷ ـ ۲۶۸، ۲۷۲، ۲۹۲ و ۲۹۹، ۴۱۸ ـ ۴۲۰، ۴۲۵ ـ ۴۲۷، ۴۷۹.</ref>


== تألیفات ==
== تألیفات ==
شبیری زنجانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود و به تدریس دروس خارج فقه و اصول در قم ادامه می‌داد. وی هم‌اکنون از مراجع مسلم تقلید است. از تألیفات او می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد: تحریر الجواهر (کتاب الحج)، تجرید فتاوی الجواهر (کتاب الحج)، شرح علی حج عروةالوثقی (بخش اقسام حج)، تعلیقه بر متن و سند کتاب الحج جامع احادیث شیعه (به‌ویژه کتاب حج)، بحاث فی التعادل و التراجیح، بحث فی قاعدتی الفراغ و التجاوز، تقریرات پراکنده از دروس خارج فقه و اصول برخی از اساتید، مناسک حج، مختصر مناسک، رساله توضیح المسائل، جرعه‌ای دریا، تعلیقه بر اکثر کتب حدیثی و مصادر، تعلیقه بر کتاب رجال نجاشی و شیخ طوسی، تصحیح کتاب رجال نجاشی، دروس درایه و قواعد عامه رجال، فهارس رجالی بر اسناد اکثر کتب حدیثی، اسناد صحابه اجماع با تعیین راوی و مروی عنه و مقالات حاشیه رساله عدیمه النظر فی احوال ابی بصیر، تعلیقه بر رساله فی ان الوتر ثلاث رکعات، دراسه فی الاجاره، دراسه فی فقه الخمس، دراسات فی فقه النکاح، مقاله پیرامون تبصره العوام، مقاله پیرامون فهرست شیخ منتجب الدین، ابعاد شخصیت شیخ انصاری، گفتاری پیرامون شخصیت شیخ محمدتقی شوشتری، خاندانی بزرگ: درباره امام موسی صدر، ابوالعباس نجاشی و عصر وی.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۴۹ـ۲۵۰؛ سلمانی آرانی، ص۴۹۰ـ۴۹۱.</ref>
شبیری زنجانی پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] از اعضای [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] بود و به تدریس دروس خارج فقه و اصول در قم ادامه می‌داد. وی هم‌اکنون از مراجع تقلید است.  
 
از تألیفات او می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد: تحریر الجواهر (کتاب الحج)، تجرید فتاوی الجواهر (کتاب الحج)، شرح علی حج عروةالوثقی (بخش اقسام حج)، تعلیقه بر متن و سند کتاب الحج جامع احادیث شیعه (به‌ویژه کتاب حج)، بحاث فی التعادل و التراجیح، بحث فی قاعدتی الفراغ و التجاوز، تقریرات پراکنده از دروس خارج فقه و اصول برخی از اساتید، مناسک حج، مختصر مناسک، رساله توضیح‌المسائل، جرعه‌ای دریا، تعلیقه بر اکثر کتب حدیثی و مصادر، تعلیقه بر کتاب رجال نجاشی و شیخ طوسی، تصحیح کتاب رجال نجاشی، دروس درایه و قواعد عامه رجال، فهارس رجالی بر اسناد اکثر کتب حدیثی، اسناد صحابه اجماع با تعیین راوی و مروی عنه و مقالات حاشیه رساله عدیمه النظر فی احوال ابی‌بصیر، تعلیقه بر رساله فی ان الوتر ثلاث رکعات، دراسه فی الاجاره، دراسه فی فقه الخمس، دراسات فی فقه النکاح، مقاله پیرامون تبصره العوام، مقاله پیرامون فهرست شیخ منتجب‌الدین، ابعاد شخصیت شیخ انصاری، گفتاری پیرامون شخصیت شیخ محمدتقی شوشتری، خاندانی بزرگ: درباره امام‌موسی صدر، ابوالعباس نجاشی و عصر وی.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۴۹ـ۲۵۰؛ سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۹۰ـ۴۹۱.</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==
خط ۵۲: خط ۵۴:
== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
* احمدی زنجانی، زین‌العابدین (۱۳۷۴)، علماء نامدار زنجان در قرن چهاردهم (ه. ق) به ضمیمه فرزانگان معاصر، قم، انتشارات دارالنشر اسلامی.
* احمدی زنجانی، زین‌العابدین (۱۳۷۴)، علماء نامدار زنجان در قرن چهاردهم (ه.ق) به ضمیمه فرزانگان معاصر، قم، انتشارات دارالنشر اسلامی.
* جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (۱۳۸۵)، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
* جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (۱۳۸۵)، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
* سلمانی آرانی، حبیب‌الله (۱۳۸۶)، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، گلشن ابرار، ج۷، به کوشش جمعی از محققان پژوهشکده باقرالعلوم، قم، نور السجاد.
* سلمانی آرانی، حبیب‌الله (۱۳۸۶)، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، گلشن ابرار، ج۷، به کوشش جمعی از محققان پژوهشکده باقرالعلوم، قم، نور السجاد.
* شبیری زنجانی، سیدموسی (۱۳۸۹)، جرعه از دریا، ج۱، تهیه و تنظیم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه (مؤسسه تراث الشیعه).
* شبیری زنجانی، سیدموسی (۱۳۸۹)، جرعه‌ای از دریا، ج۱، تهیه و تنظیم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه (مؤسسه تراث الشیعه).
* شبیری زنجانی، سیدموسی (۱۳۹۰)، جرعه از دریا، ج۲، تهیه و تنظیم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه (مؤسسه تراث الشیعه).
* شبیری زنجانی، سیدموسی (۱۳۹۰)، جرعه‌ای از دریا، ج۲، تهیه و تنظیم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه (مؤسسه تراث الشیعه).
* شبیری زنجانی، سیدموسی (۱۳۹۳)، جرعه از دریا، ج۳، تهیه و تنظیم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه (مؤسسه تراث الشیعه).
* شبیری زنجانی، سیدموسی (۱۳۹۳)، جرعه‌ای از دریا، ج۳، تهیه و تنظیم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه (مؤسسه تراث الشیعه).
* شریف‌رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج۲، قم، اسلامیه.
* شریف‌رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج۲، قم، اسلامیه.
{{پایان}}
{{پایان}}


[[رده:پروژه شاگردان]]
[[رده:مقاله‌های ارزیابی‌شده/پروژه شاگردان]]
[[رده:شاگردان امام‌خمینی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ تیر ۱۴۰۳، ساعت ۲۳:۱۲

سیدموسی شبیری زنجانی
سیدموسی شبیری زنجانی.jpg
اطلاعات فردی
تاریخ تولد۱۱ اسفند ۱۳۰۶ش
زادگاهقم
اطلاعات علمی
شاگردان[عبدالجواد جبل‌عاملی]]، امام‌خمینی، سیدرضا بهاءالدینی، مرتضی مطهری، سیدحسین بروجردی، سیدعبدالهادی شیرازی، سیدمحسن حکیم، سیدابوالقاسم خویی، سیدمحمد محقق داماد، مرتضی حائری یزدی، سیدمحمدحسین طباطبایی، سیدصدرالدین صدر و...
محل تحصیلقم و نجف
تألیفاتجرعه‌ای از دریا، تحریر الجواهر، تجرید فتاوی الجواهر، شرح علی حج عروةالوثقی، تقریرات پراکنده از دروس خارج فقه و اصول برخی از اساتید، مناسک حج، مختصر مناسک، رساله توضیح‌المسائل، و...
سایرتدریس
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسیمبارزه با رژیم پهلوی
اجتماعیمرجع تقلید
وبگاه رسمیhttps://zanjani.ir

سیدموسی شبیری زنجانی، از شاگردان درس سطح امام‌خمینی.

خاندان

سیدموسی شبیری زنجانی در یازدهم اسفند ۱۳۰۶ در شهر قم و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد.[۱] پدرش سیداحمد حسینی زنجانی از مدرسان دروس عالی حوزه علمیه قم بود و پس از رحلت شیخ عبدالکریم حائری یزدی، از سوی سیدمحمد حجت کوه‌کمری در سازمان‌دهی بعضی از امور حوزه چون پاسخ به استفتائات[۲] فعالیت می‌کرد و نماینده مخصوص آیت‌الله حجت بود.[۳] و اداره مدرسه حجتیه و امامت جماعت حرم حضرت معصومه را بر عهده گرفت. همچنین از دوستان صمیمی و از نزدیکان امام‌خمینی بود و در تحولات نهضت اسلامی ایشان را همراهی می‌کرد.[۴]

تحصیل

سیدموسی شبیری زنجانی دوران ابتدایی را در زادگاهش گذراند و به تحصیل دروس دینی روی آورد. شرح امثله و شرح میر و تصریف را نزد پدرش خواند.[۵] مدتی کوتاه هم در درس شیخ محمد محققی لاهیجی شرکت کرد و مطول را نزد سیدمرتضی علوی فریدنی[۶] و بخشی از حاشیه ملاعبدالله را پیش مرتضی مطهری فراگرفت.[۷] بخشی از شرح لمعه را هم نزد عبدالجواد جبل‌عاملی فراگرفت.[۸] و بخش دیگری از آن را پیش شیخ عبدالحسین فقیهی خواند.[۹] قوانین‌الاصول و رسائل شیخ مرتضی انصاری را هم پیش سیدرضا بهاءالدینی آموخت.[۱۰] و در بخشی دیگر از رسائل از شاگردان امام‌خمینی بود. شبیری درباره حضور در درس رسائل امام‌خمینی می‌گوید:

«آقای حائری (شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم) دیده بود مُدَرِّس قابل اعتنا برای سطوح عالیه چون رسائل، مکاسب و کفایه نیست. از تعدادی از این علمای مبرز درخواست کرده بود که این درس‌ها را بگویند، چون اینها این درس‌ها را نمی‌گفتند. یکی از آنها آقای داماد (سیدمحمد محقق داماد) بود که ایشان رسائل و مکاسب را شروع می‌کند. آقای (امام) خمینی رسائل می‌گفت و خود من در درس رسائل آقای خمینی شرکت می‌کردم».[۱۱]

با استناد به این گزارش می‌توان گفت که شبیری زنجانی در زمان حیات آیت‌الله حائری یزدی و پس از آن در این درس شرکت می‌کرده است. شبیری زنجانی درباره ویژگی‌های درس سطح امام‌خمینی می‌گوید:

«ایشان از خارج خوب بیان می‌کرد و درس ایشان سطح تنها نبود، بیش از سطح بیان می‌کرد، ولی به «یؤید» و «یشعر» و «فتأمل» نمی‌پرداخت. مطالب کلی را از خارج می‌گفت، ولی به جزئیات و ریزه‌کاری‌ها نمی‌پرداخت؛ درسشان درس خارجی بوده با کتاب»[۱۲]

شبیری زنجانی سپس مدت دو سال در درس کفایة الاصول سیدمحمد محقق داماد شرکت کرد.[۱۳] چند ماهی هم در درس مکاسب و ده روز هم در درس کفایة الاصول مرتضی حائری یزدی حضور یافت.[۱۴] مدت کوتاهی هم در درس منظومه علامه سیدمحمدحسین طباطبایی شرکت داشت.[۱۵] او ابتدا منظومه را خصوصی نزد علامه طباطبایی خواند و سپس در درس عمومی ایشان در مسجد سلماسی شرکت کرد، ولی این حضور کوتاه بود.[۱۶] مدتی هم در درس تفسیر قرآن سیدابوالفضل موسوی زنجانی در زنجان شرکت داشت.[۱۷]

شبیری زنجانی در سال ۱۳۲۳ به درس خارج فقه و اصول سیدصدرالدین صدر رفت.[۱۸] و از آن درس به‌عنوان نخستین درس خارج خود یاد می‌کند.[۱۹] او از سال ۱۳۲۴ و با ورود سیدحسین طباطبایی بروجردی، در درس‌های خارج فقه (کتاب الغضب، کتاب الاجاره و کتاب الصلاة) و اصول ایشان حضور یافت.[۲۰] هم‌زمان در درس سیدمحمد حجت کوه‌کمری هم شرکت می‌کرد و سپس وارد درس خارج فقه و اصول سیدمحمد محقق داماد شد.[۲۱] و مدت ۲۱ سال در درس خارج فقه.[۲۲] (اندکی از کتاب صلاة، کتاب الطهاره، کتاب الصوم، کتاب الخمس و کتاب الحج) و چهار سال هم نزدیک به یک دوره در درس خارج اصول ایشان[۲۳] حضور داشت.[۲۴] همچنین مدتی از درس خارج (برائت) میرسیدعلی یثربی استفاده کرد.[۲۵] همچنین محمد شریف‌رازی از سیدکاظم شریعتمداری هم به‌عنوان یکی از استادان شبیری زنجانی در خارج فقه و اصول نام برده است.[۲۶]

او دو بار هم در سال‌های ۱۳۳۳ و ۱۳۳۴ به عراق رفت و در نجف اشرف، مدتی در درس خارج فقه (صلاة) سیدعبدالهادی شیرازی و خارج فقه (حج) سیدمحسن طباطبایی حکیم شرکت کرد.[۲۷] و مدتی هم در درس خارج فقه (باب رضاع) و درس خارج اصول سیدابوالقاسم خویی حضور یافت.[۲۸] سپس به تدریس دروس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم پرداخت و ابتدا خارج فقه (مبحث حج) را بر اساس و ترتیب دو کتاب عروةالوثقی و شرایع الاسلام آغاز کرد که مدت ۱۵ سال طول کشید. پس از آن دیگر مباحث فقهی چون اجاره، خمس و نکاح را بر اساس کتاب عروةالوثقی تدریس کرد و به‌موازات آن بعضی از مباحث اصول، علوم درایه، قواعد کلی علم رجال را تدریس کرد.[۲۹] مدتی از سوی سیدکاظم شریعتمداری، یکی از ممتحنان حوزه علمیه قم بود، ولی چون بنایش بر سختگیری و رد کردن نبود، نتوانست ادامه دهد و استعفا داد.[۳۰]

فعالیت مبارزاتی علیه حکومت پهلوی

شبیری زنجانی در دوران نهضت اسلامی از جمله روحانیانی بود که همراه با دیگر مدرسان حوزه علمیه قم به فعالیت علیه حکومت پهلوی پرداخت و اعلامیه‌های انتقادی را علیه حکومت پهلوی امضا می‌کرد.[۳۱] پس از آن نیز مبارزات سیاسی خود را در قالب صدور و امضای اعلامیه‌های روحانیت مبارز ادامه می‌داد. در سال ۱۳۵۲، وقتی برخی از مدرسان مدرسه حقانی از قم تبعید شدند، شبیری زنجانی مدتی در آنجا شرح لمعه را تدریس کرد که دوره‌اش کوتاه بود. پس به تدریس درایه در همان‌جا پرداخت. مدتی هم درس خارج اصول را در همان‌جا تدریس می‌کرد.[۳۲] وی در سال‌های ۱۳۵۶ـ۱۳۵۷ هم همراه با مدرسان حوزه علمیه قم اعلامیه‌هایی را علیه حکومت پهلوی صادر می‌کرد.[۳۳]

تألیفات

شبیری زنجانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود و به تدریس دروس خارج فقه و اصول در قم ادامه می‌داد. وی هم‌اکنون از مراجع تقلید است.

از تألیفات او می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد: تحریر الجواهر (کتاب الحج)، تجرید فتاوی الجواهر (کتاب الحج)، شرح علی حج عروةالوثقی (بخش اقسام حج)، تعلیقه بر متن و سند کتاب الحج جامع احادیث شیعه (به‌ویژه کتاب حج)، بحاث فی التعادل و التراجیح، بحث فی قاعدتی الفراغ و التجاوز، تقریرات پراکنده از دروس خارج فقه و اصول برخی از اساتید، مناسک حج، مختصر مناسک، رساله توضیح‌المسائل، جرعه‌ای دریا، تعلیقه بر اکثر کتب حدیثی و مصادر، تعلیقه بر کتاب رجال نجاشی و شیخ طوسی، تصحیح کتاب رجال نجاشی، دروس درایه و قواعد عامه رجال، فهارس رجالی بر اسناد اکثر کتب حدیثی، اسناد صحابه اجماع با تعیین راوی و مروی عنه و مقالات حاشیه رساله عدیمه النظر فی احوال ابی‌بصیر، تعلیقه بر رساله فی ان الوتر ثلاث رکعات، دراسه فی الاجاره، دراسه فی فقه الخمس، دراسات فی فقه النکاح، مقاله پیرامون تبصره العوام، مقاله پیرامون فهرست شیخ منتجب‌الدین، ابعاد شخصیت شیخ انصاری، گفتاری پیرامون شخصیت شیخ محمدتقی شوشتری، خاندانی بزرگ: درباره امام‌موسی صدر، ابوالعباس نجاشی و عصر وی.[۳۴]

پانویس

  1. ↑ سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۸۵.
  2. ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۱۶۷.
  3. ↑ احمدی زنجانی، علماء نامدار زنجان در قرن چهاردهم (ه.ق) به ضمیمه فرزانگان معاصر، ص۵۹ـ۶۰.
  4. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۳، ص۵۳۷ـ۵۵۳.
  5. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۳۱.
  6. ↑ سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۸۷.
  7. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۵۴.
  8. ↑ سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۸۷.
  9. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۵۸۳.
  10. ↑ سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۸۷.
  11. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۵۹۰.
  12. ↑ خاطرات شفاهی، آرشیو مؤسسه در قم.
  13. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۳، ص۵۲۱.
  14. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۳، ص۶۲۹ـ۶۳۰.
  15. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۳۶.
  16. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۶۷ـ۶۶۸.
  17. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۸۷.
  18. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۳۹.
  19. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۶۰۶.
  20. ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۴۴.
  21. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۶۰۷.
  22. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۳، ص۵۲۱.
  23. ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۳، ص۲۴۴.
  24. ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۵۲۱.
  25. ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۴۸۳.
  26. ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۱۶۸.
  27. ↑ سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۸۷ـ۴۸۸؛ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۴۴.
  28. ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۴۴؛ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۳، ص۶۷۳ـ۶۷۴.
  29. ↑ سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۸۸.
  30. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۳۶ـ۶۳۷.
  31. ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۰۹ ـ ۱۱۰؛ ۱۳۹ ـ ۱۴۱، ۱۶۴، ۱۷۲ـ ۱۷۳ و ۱۸۰ـ۱۸۱.
  32. ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۶۰۶.
  33. ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۲۳۸ ـ ۲۳۹، ۲۴۹ ـ ۲۵۱، ۲۶۷ ـ ۲۶۸، ۲۷۲، ۲۹۲ و ۲۹۹، ۴۱۸ ـ ۴۲۰، ۴۲۵ ـ ۴۲۷، ۴۷۹.
  34. ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۴۹ـ۲۵۰؛ سلمانی آرانی، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، ص۴۹۰ـ۴۹۱.

منابع

  • احمدی زنجانی، زین‌العابدین (۱۳۷۴)، علماء نامدار زنجان در قرن چهاردهم (ه.ق) به ضمیمه فرزانگان معاصر، قم، انتشارات دارالنشر اسلامی.
  • جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (۱۳۸۵)، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • سلمانی آرانی، حبیب‌الله (۱۳۸۶)، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، گلشن ابرار، ج۷، به کوشش جمعی از محققان پژوهشکده باقرالعلوم، قم، نور السجاد.
  • شبیری زنجانی، سیدموسی (۱۳۸۹)، جرعه‌ای از دریا، ج۱، تهیه و تنظیم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه (مؤسسه تراث الشیعه).
  • شبیری زنجانی، سیدموسی (۱۳۹۰)، جرعه‌ای از دریا، ج۲، تهیه و تنظیم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه (مؤسسه تراث الشیعه).
  • شبیری زنجانی، سیدموسی (۱۳۹۳)، جرعه‌ای از دریا، ج۳، تهیه و تنظیم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه (مؤسسه تراث الشیعه).
  • شریف‌رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج۲، قم، اسلامیه.
برگرفته از «http://fa.wiki.khomeini.ir/w/index.php?title=سیدموسی_شبیری_زنجانی&oldid=38119»