سیدمهدی دروازه‌ای

امینی محرر (دروازه‌ای)، سید مهدی؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. سید مهدی امینی محرر معروف به سید مهدی دروازه‌ای در سال ۱۳۱۳ ش در تبریز به دنیا آمد. پدرش سید ابراهیم دروازه‌ای از عالمان برجسته تبریز بود که پس از تحصیل نزد بزرگانی چون شیخ الشریعه اصفهانی و میرزا عبدالله ممقانی در نجف اشرف، در تبریز مقیم شده بود و در مدرسه علمیه تبریز به تدریس دروس حوزوی می‌پرداخت و جمع زیادی از عالمان تبریزی، از شاگردان او به شمار می‌روند. آثار و تألیفات زیادی از او برجای مانده است که از آن جمله می‌توان به تحفه الاخیار فی علائم آخر الاعصار، اللطائف الادبیه فی الحکایات الاصمعیه و... اشاره کرد. جدش سید مهدی موسوی هم از عالمان نامی تبریز بود (الوانساز خویی، ۱۳۸۵، ۵۴ ـ ۶۲). سید مهدی دروازه‌ای در چنین خانواده‌ای به دنیا آمد و دوران ابتدایی را در تبریز گذراند. آنگاه مقدمات و بخشی از دروس سطح را در حوزه علمیه تبریز و نزد پدرش و آقایان سید مهدی انگجی، سید کاظم طباطبایی معروف به مفید، سید محمد بادکوبه‌ای و شیخ علی‌اکبر اهری، مستنبط غروی فراگرفت. او در سال ۱۳۳۷ ش راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر، دروس سطح را نزد آقایان میرزا احمد شربیانی و سید محمدباقر سلطانی طباطبایی تکمیل کرد. هم‌زمان در درس فلسفه علامه سید محمدحسین طباطبایی هم شرکت می‌کرد. در درس فلسفه هم از شاگردان علامه طباطبایی بود. وی سپس در درس‌های خارج فقه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی و خارج فقه و اصول آیات امام خمینی و سید کاظم شریعتمداری شرکت کرد (شریف رازی، ج ۶، ۵۳-۵۲). سید مهدی دروازه‌ای در سال ۱۳۴۰ ش به تبریز بازگشت، بنابراین می‌توان احتمال داد که در اواخر دهه ۱۳۳۰ ش در درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی در مساجد محمدیه و سلماسی قم شرکت می‌کرده است. او درس‌های برخی از استادان خود را تقریر و پنج مجلد از تقریرات او را شریف رازی گزارش کرده است (همان)، ولی دراین باره که آیا درس‌های امام خمینی را تقریر کرده است، گزارشی در دست نیست. دروازه‌ای پس از استقرار در تبریز، به فعالیت‌های مذهبی در آن شهر پرداخت. با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، ازجمله روحانیانی بود که وارد مبارزه با حکومت پهلوی شد. ازجمله در جریان تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در سال ۱۳۴۱ ش و مخالفت مراجع تقلید با آن، همراه با برخی از روحانیان تبریز، نامه‌ای را به آیت‌الله سید محمد بهبهانی، روحانی مقیم تهران ارسال کردند و از او خواستند تا نظر عالمان تبریزی مبنی بر مغایرت آن تصویب‌نامه با شرع را به اطلاع نخست‌وزیر وقت برساند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۴). او سپس همراه با برخی از عالمان تبریزی، اعلامیه‌ای را صادر و در آن بر مغایرت تصویب‌نامه فوق با اصول شریعت تأکید کردند و پشتیبانی خود را از مخالفت مراجع تقلید با آن تصویب‌نامه ابراز نمودند (همان، ۴۷). تداوم این فعالیت‌های باعث شد به‌عنوان یکی از روحانیان مبارز در تبریز شناخته شود. وی در سال ۱۳۴۲ در تبریز دستگیر و زندانی شد و مدت شش ماه را در زندان به سر برد (خاطرات ۱۵ خرداد، به کوشش علی باقری، ج ۲، ۹۳). پس از آزادی، در تحصن روحانیان مبارز سراسر کشور در تهران شرکت کرد و همراه با آنان اعلامیه‌هایی را علیه حکومت پهلوی و در حمایت از امام خمینی امضا کرد (همان، ۸۸ ـ ۸۹). سپس به تبریز رفت و به مبارزات خود در آن شهر ادامه داد. ازجمله در آستانه برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی و سنا، همراه با روحانیان مبارز تبریز اعلامیه‌ای را در رد انتخابات صادر و تشکیل مجلس شورای ملی و سنا را در فضای سیاسی آن روز، غیرقانونی اعلام کردند (همان، ۱۰۷). این فعالیت‌ها باعث شد تا ساواک در آبان ۱۳۴۲، پیشنهاد دهد دروازه‌ای همراه با جمعی دیگر از روحانیان مبارز تبریز دستگیر و به تهران اعزام شوند (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۵۴، ۱۳۲). پیرو این پیشنهاد بود که وی بار دیگر در ۱۳ آذر ۱۳۴۲ در تبریز دستگیر و به تهران اعزام شد (همان، ۱۴۶). آیت‌الله سید ابوالقاسم موسوی خویی پس از اطلاع از دستگیری و حبس آنان در تهران، تأثر خود را از دستگیری آنان در دفاع از دین اسلام و عدالت اعلام کرد (همان، ۱۶۱). همچنین جمعی از روحانیان تهران نامه‌ای را به آنان ارسال و تأسف خود را از ادامه حبس آنان ابراز کردند (همان، ۱۶۰). وی این بار ۴۵ روز در زندان قزل‌قلعه زندانی بود (دوانی، ج ۴، ۲۴۱). رئیس ساواک وقت در ۲۴ بهمن ۱۳۴۲ با او و دیگر روحانیان زندانی تبریزی دیدار کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۵۴، ۱۶۹) و سپس بازپرسی دادستانی ارتش قرار منع تعقیب آنان را صادر کرد (همان، ۱۷۰) و آنها آزاد شدند. پس از آزادی و بازگشت او به تبریز، رفتار او زیر نظر ساواک قرار داشت (همان، ۱۷۲). در زمستان ۱۳۴۲ همراه با افرادی چون میرزا محمود وحدت، حسن بکایی و... جلساتی را در ظاهر با هدف روضه‌خوانی و در واقع با هدف انتقاد از حکومت پهلوی در منازل اعضا در تبریز برگزار می‌کردند. این جلسات به دستور استانداری آذربایجان شرق با این بهانه که به مصلحت نیست تعطیل شد (آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی به روایت اسناد ساواک، ج ۱، ۱۲-۱۳). علاوه بر آن، سختگیری‌های ساواک علیه او شدت یافت و همین مسئله باعث شد تا در سال ۱۳۴۶ ش (همان، ۱۳۴) به‌اجبار، به تهران مهاجرت کند (شریف رازی، ج ۶، ۵۱-۵۲). دروازه‌ای در تهران به اقامه نماز جماعت در مسجد باب‌الحوائج می‌پرداخت و هم‌زمان به فعالیت‌های سیاسی در آن شهر ادامه می‌داد (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۴۴ ـ ۲۴۵، همان، ۲۸۱ ـ ۲۸۳، ۲۸۹ ـ ۲۹۰، ۳۰۸ ـ ۳۰۹، ۳۱۲ ـ ۳۱۴، ۳۶۸ ـ ۳۷۱،۳۸۵ ـ ۳۸۶، ۳۹۶ ـ ۳۹۷، ۴۱۲ ـ ۴۱۱، ۴۳۵ ـ ۴۳۷، ۴۵۳ ـ ۴۵۶، ۴۶۷ ـ ۴۷۰، ۴۸۳ ـ ۴۸۷، ۴۹۹ ـ ۵۰۰، ۵۰۹ ـ ۵۱۲، ۵۱۳ ـ ۵۱۷). سید مهدی دروازه‌ای پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالیت در کمیته مرکزی انقلاب اسلامی در تهران پرداخت و عضو شورای عالی آن نهاد بود. همچنین سرپرستی کمیته انقلاب اسلامی در منطقه ۷ تهران را بر عهده داشت. مدتی هم سرپرستی دادگاه مدنی خاص شعبه ده را عهده‌دار بود. سپس به تدریس در دانشگاه‌ها پرداخت و هم‌زمان به‌عنوان عضو مؤسس، به همکاری با جامعه روحانیت مبارز ادامه می‌داد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۵۴، ۱۳۴). او همچنین امامت جماعت مسجد امام حسین (ع) آن شهر را بر عهده داشت (دارابی، ۲۸۷). دروازه‌ای در کنار فعالیت‌های فوق، آثاری را هم تألیف کرده است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: تقـریرات دروس استادان، تفسیر موضوعی قرآن کریم، شرح پاره‌ای از احادیث، زندگی مسلمان از ولادت تا مرگ، زن و زناشویی در اسلام، دیوان اشعار و ترجمه چند کتاب از عربی به فارسی. (شریف رازی، ج ۶، ۵۱). سید مهدی دروازه‌ای در سال ۱۳۷۸ ش در تهران از دنیا رفت (الوانساز خویی، ۱۳۹۴، ۴۴). منابع: آیت‌الله‌العظمی ناصر مکارم شیرازی به روایت اسناد (۱۳۹۵)، ج ۱، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ الوانساز خویی، محمد (۱۳۸۵)، «سید ابراهیم دروازه‌ای، جلوه صداقت»، ستارگان حرم، ج ۱۸، قم، زائر؛ الوانساز خویی، محمد (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، ج ۲، قم، پژوهشکده باقرالعلوم؛ باقری، علی (۱۳۷۴)، خاطرات ۱۵ خرداد، ج ۲، قسمت اول، انتشارات حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۶، تهران، اسلامیه؛ دارابی، علی (۱۳۷۹)، سیاستمداران اهل فیضیه، بررسی و نقد پیشینه و عملکرد جامعه روحانیت مبارز تهران، تهران، سیاست؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۵۴: حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدحسین انزابی (۱۳۹۳)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.