علی هاشمی سنجانی

علی هاشمی سنجانی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.

علی هاشمی سنجانی در سال ۱۲۹۰ ش در روستای سنجان، از روستاهای اراک به دنیا آمد (جواهرکلام، ج ۲، ۱۲۰۸). پدرش شیخ محمود هاشمی سنجانی، از روحانیان منطقه سنجان بود. علی هاشمی سنجانی خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در زادگاهش فراگرفت. سپس به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و مقدمات را در سنجان و نزد عالمی به نام شیخ عطاالله فقیهی زنجانی خواند (گلی زواره، ۱۵۲). وی سپس برای تکمیل تحصیلات حوزوی به اراک رفت و در مدارس علمیه آن شهر، دروس سطح حوزوی را پیش آقایان سلطان‌آبادی، آقا شیخ جعفر، سیدحسن فرید محسنی و برخی دیگر از استادان آن شهر فراگرفت. او پس از مهاجرت استادش فرید محسنی به قم، راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر در درس خارج فقه و اصول آیات سیدمحمد حجت کوه‌کمری، سیدحسین طباطبایی بروجردی، امام‌خمینی و سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی شرکت کرد (جواهرکلام، ج ۲، ۱۲۰۸). درباره سال‌های حضور او در درس‌های خارج فقه یا اصول یا هر دو درس امام‌خمینی گزارش دقیقی در دست نیست. جواهرکلام و گلی زواره ادعا می‌کنند که او پس از درگذشت آیات حجت و بروجردی، در درس‌های امام‌خمینی شرکت کرد (همان؛ گلی زواره، ۱۵۳)، ولی فاصله بین فوت آیت‌الله حجت با آیت‌الله بروجردی، بالغ بر نه سال است. می‌توان احتمال داد که هاشمی سنجانی پس از درگذشت آیت‌الله حجت، در درس‌های امام‌خمینی شرکت کرده است. در صورت صحت این احتمال، می‌توان گفت که از اوایل دهه ۱۳۳۰ تا تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور، به استفاده از محضر درس ایشان در مدارس سلماسی و اعظم قم ادامه داد. او همچنین در درس‌های آیت‌الله سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی شرکت می‌کرد (همان، ۱۵۴). هاشمی سنجانی که حافظ قرآن کریم و بخشی از نهج‌البلاغه بود، اجازاتی را در امور شرعیه از آیات سیدمحمد حجت کوه‌کمری، سیدابوالحسن اصفهانی، بروجردی، امام‌خمینی، سیدمحسن طباطبایی حکیم و سیدعبدالله شیرازی دریافت کرد (گلی زواره، ۱۵۴). امام‌خمینی ذیل اجازه‌نامه‌اش که او را میرزا علی هاشمی اراکی نامیده است، عبارت «معروف است» را قید کرده بودند که همین عبارت نشان از شناخت امام‌خمینی از او دارد. او در قم به فعالیت‌های مذهبی و تبلیغی می‌پرداخت و در مسجد امام حسن عسکری (ع) و پس از نماز جماعت شیخ مرتضی حائری یزدی، مشغول وعظ و خطابه می‌شد. او همچنین مورد توجه آیت‌الله گلپایگانی بود (جواهرکلام، ج ۲، ۵۲۹). در کنار فعالیت‌های فوق، به تألیف آثار علمی هم می‌پرداخت و آثاری در علوم قرآنی تألیف کرد. همچنین درس‌های استادان خویش را تقریر کرد. وی طبع شعر نیز داشت و اشعاری از وی برجای مانده است. او در سال‌های نهضت اسلامی به رهبری امام‌خمینی، به مبارزه با حکومت پهلوی می‌پرداخت و ازجمله در سال ۱۳۴۳ و پس از تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور، همراه با جمعی از طلاب و روحانیان اراکی حوزه علمیه قم در نامه‌ای به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت، تأثر و ناراحتی بی‌نهایت خود را «از تبعید و گرفتاری مرجع بزرگ تقلید شیعه حضرت آیت‌الله‌العظمی آقای خمینی» به جرم دفاع از قرآن و احکام مقدسه اسلام ابزار کردند و ضمن دعوت از دولت وقت به تجدیدنظر در برنامه‌های خود بر اساس مقررات اسلام، خواستار آزادی و بازگرداندن «مرجع تقلید شیعیان جهان» به کشور و آزادی دیگر زندانیان سیاسی شدند (خسروشاهی، ج ۳، ۸۶). هاشمی سنجانی سپس در سخنرانی‌هایش، از حکومت پهلوی انتقاد می‌کرد. به سبب این فعالیت‌ها، بارها به ساواک احضار و زندانی شد و مورد شکنجه قرار گرفت. چند سال هم از سخنرانی منع شد (گلی زواره، ۱۵۵-۱۵۶). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به فعالیت‌های علمی و تبلیغی ادامه داد و در نخستین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، با رأی مردم اراک، به نمایندگی برگزیده شد. او که عضو حزب جمهوری اسلامی بود، در انفجار دفتر آن حزب در هفتم تیر ۱۳۶۰، همراه با سیدمحمد حسینی بهشتی و هفتاد تن دیگر از شخصیت‌های سیاسی و اجرایی کشور، به شهادت رسید(همان، ۱۵۹-۱۶۰؛ پیشتازان شهادت در انقلاب سوم، ۱۶۰). پیکر او پس از تشییع، به قبرستان شیخان منتقل شد و در همان‌جا به خاک سپرده شد (احمدیان، ۳۴۳). منابع: احمدیان، مینا و فهیمه سیفی نهاوندی (۱۳۸۳)، شیخان قم، زندگینامه بزرگان مدفون در شیخان کبیر، قم، دلیل ما؛ پیشتازان شهادت در انقلاب سوم (۱۳۶۰)، تهران، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، نشر وزارت ارشاد اسلامی؛ جواهرکلام، عبدالحسین (۱۳۸۲)، تربت پاکان قم، شرح‌حال مدفونین در سرزمین قم، ج ۲، قم، ناشر: انصاریان؛ خسروشاهی، سیدهادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ گلی زواره، غلامرضا (۱۳۷۸)، «شهید علی هاشمی سنجانی، آوای آزادی»، ستارگان حرم، ج ۸، قم، زائر.