محمود قوچانی

قوچانی، محمود؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. محمود هاتف معروف به قوچانی در سال ۱۳۲۱ ش در خانواده‌ای روحانی در نجف اشرف به دنیا آمد. پدرش شیخ عباس قوچانی یکی از مدرسان برجسته حوزه علمیه نجف و از یاران امام خمینی در آن شهر بود. محمود هاتف قوچانی دوره ابتدایی را در نجف خواند. سپس به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و مقدمات را در همان‌جا و زیر نظر پدرش فراگرفت. سپس از درس‌های سطح پدرش بهره‌مند شد. شیخ عباس قوچانی شخصاً تدریس همه درس‌های حوزوی را به فرزندش بر عهده گرفت و حتی با اینکه استادی تمام بود، هم‌مباحثه فرزند و شاگردش می‌شد؛ به این بهانه که فرزندش را از تماس با افراد دیگر برحذر دارد. به این ترتیب محمود قوچانی همه دروس فارسی، عربی، ریاضی، مقدمات تا کفایه‌الاصول را پیش عباس قوچانی فراگرفت. سپس در درس منظومه پدرش به‌صورت خصوصی شرکت کرد. تنها در درس مکاسب بود که اجازه داد تا دو تن از طلاب مهذب، هم‌درس فرزندش شوند. محمود قوچانی پس از پایان دوره سطح با اجازه پدرش به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و در حالی که شانزده سال بیشتر نداشت، وارد درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید ابوالقاسم موسوی خویی شد؛ دورانی که بزرگانی چون آیات سید محمدباقر صدر، شیخ جواد تبریزی و میرزاعلی غروی تبریزی در آن درس حضور می‌یافتند (خاطرات سال‌های نجف، ج ۱، ۱۲۵-۱۲۶). محمود قوچانی که به سبب مبارزات سیاسی پدرش با امام خمینی آشنا شده بود، در دیداری که امام خمینی از منزل آنان داشت، با ایشان بیشتر آشنا شد و با آغاز درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام خمینی در مسجد شیخ انصاری (در سال ۱۳۴۴ ش)، وارد آن درس شد و در جرگه شاگردان امام خمینی درآمد. او در همان زمان به پیشنهاد شیخ نصرالله خلخالی و تأیید امام خمینی، تدوین کتاب تحریرالوسیله امام خمینی را که حاصل یادداشت‌های ایشان بر وسیله النجاه آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی در ترکیه بود، بر عهده گرفت و آن را به چاپ رساند و با تشویق امام خمینی مواجه شد. همچنین بر انتشار رساله عملیه و درس‌های امام خمینی (بیع مکاسب) نظارت داشت. پس از آن همواره در بیت امام خمینی حضور می‌یافت و به فعالیت‌های علمی مشغول مبود و به گفته خودش امور مطبوعاتی و انتشاراتی امام خمینی را بر عهده داشت. نگاهی به خاطرات محمود قوچانی نشان می‌دهد که از نزدیک در جریان تحولات سیاسی بود و در برخی از دیدارهای امام خمینی با شخصیت‌های سیاسی و مذهبی هم حضور داشت. همچنین در مواردی، شاهد برخوردهای امام خمینی با برخی از سیاستمداران عراقی بود و به‌عنوان مترجم ایشان عمل می‌کرد. قوچانی علاوه بر حضور در خدمت امام خمینی، از دوستان نزدیک سید مصطفی خمینی بود و با سید احمد خمینی هم مناسبات دوستانه داشت. پس از آن وی عهده‌دار امور مطبوعاتی بیت امام خمینی (ره) شد (خاطرات سال‌های نجف، ج ۱، ۱۲۶-۱۹۵). محمود قوچانی در مهر ۱۳۵۷ و پس از مهاجرت امام خمینی به فرانسه، همراه با برخی از طلاب و روحانیان مبارز حوزه علمیه نجف اشرف، نامه‌ای را به امام خمینی ارسال کردند و سخت‌گیری حکومت بعث عراق علیه ایشان را که موجب این مهاجرت شد، محکوم کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۴۰۶-۴۰۷). آنان سپس در نامه‌ای با عنوان جامعه روحانیت مبارز نجف اشرف، در نامه‌ای به والری ژیسکاردستن رئیس‌جمهور وقت فرانسه، از امام خمینی به‌عنوان روح و قلب ۳۵ میلیون ایرانی نام بردند و از او خواستند تا زمینه تداوم مبازات ایشان را فراهم کند. آنان در آن نامه همچنین خواستار رفتار شایسته با امام خمینی شدند (همان، ۴۰۸-۴۰۹). فعالیت‌های وی باعث شد که حکومت بعث عراق درصدد دستگیری‌اش برآید. قوچانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بیت امام خمینی در عراق به فعالیت پرداخت و در انتقال وجوهات شرعی موجود در آنجا به ایران نقش داشت. او که تحت تعقیب حکومت بعث عراق قرار داشت، پس از مدتی به کشور بازگشت و به فعالیت‌های مذهبی و تبلیغی مشغول شد. منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ خاطرات سال‌های نجف (۱۳۸۹)، ج ۱، تهران، مؤسسه¬ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، مؤسسه¬ چاپ و نشر عروج.