پاسدار

پاسدار، عضو رسمی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

مقدمه

پاسدار به معنای نگهبان و مراقب است و در اصطلاح کنونی به کسی گفته می‌شود که برای جهاد در راه خدا و دفاع مسلحانه از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن و نظام جمهوری اسلامی ایران به استخدام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی درآمده است.
با پیروزی انقلاب اسلامی، نیروهای جوان و انقلابی برای حفظ و تداوم نهضت و دستاوردهای آن منسجم شدند و با تشکیل هسته و گروه‌های امنیتی‌نظامی، زمینه تأسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را فراهم کردند. جرقه شکل‌گیری سپاه را نخستین بار محمد منتظری با هدف تشکیل نیرویی برای حفاظت از انقلاب زد. وی این موضوع را از طریق مرتضی مطهری با امام‌خمینی در میان گذاشت که با استقبال ایشان، حکم تأسیس سپاه پاسداران صادر شد. گفته شده نخستین واحد سپاه پاسداران «پاسا» را نیز خود محمد منتظری بنیان گذاشت. در دوم اردیبهشت ۱۳۵۸ با توافق شورای انقلاب و نظر مثبت امام‌خمینی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی-با به‌هم‌پیوستن چند سپاه موجود-به شکل نیرویی مستقل از دولت و ارتش، رسمیت پیدا کرد (ببینید: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی).
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بر مبنای ماده‌های دوم تا هشتم اساسنامه خود، نیرویی نظامی، انتظامی و امنیتی به‌شمار می‌آید و با توجه به اصل ۱۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اساسنامه سپاه، دو وظیفه مهم را بر عهده دارد:

1. پاسداری از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن؛
2. جهاد در راه خدا و تلاش برای حاکمیت قانون خدا و دین اسلام. امام‌خمینی نیز بر این دو وظیفه تأکید کرده است.

جایگاه

بر مبنای آموزه‌های اسلامی، مسلمانان همواره باید در برابر دشمنان از آمادگی کافی و همه‌جانبه برخوردار باشند و یکی از نمودهای این آمادگی، نگهبانی و پاسداری از مرزهای اسلامی است. روایات چندی در منابع اسلامی دربارهٔ اهمیت پاسداری و ارزش پاسداری از سرزمین و مرزهای اسلامی وارد شده است؛ چنان‌که پیامبر اکرم(ص) یک شب پاسداری و نگهبانی‌دادن در راه خدا را بهتر از هزار شبانه‌روز عبادت و روزه‌داری شمرده و پاداش پاسداری را که در حال نگهبانی از دنیا برود، مانند ثواب جهادکننده در راه خدا دانسته است؛ نیز در میان دعاهای امام‌سجاد(ع) یک دعای کامل دربارهٔ پاسداران مرزهای اسلامی وجود دارد (ببینید: مرزنشینان).
امام‌خمینی پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای کمیته انقلاب اسلامی را نیروهایی مردمی، خودجوش، ضروری برای حفظ اسلام و حفظ نظام اسلامی و اداره کشور و نیروهایی مؤمن، متدین و برآمده از متن انقلاب می‌شمرد که با از خودگذشتگی، پیش‌قدم‌شدن در میدان‌های نبرد حق علیه باطل و خدمت به انقلاب، اسلام و کشور، موجب سرافرازی و افتخار ملت شدند. ایشان علاقه زیادی به پاسداران داشت و مشتاق ملاقات با پاسداران بود و دیدار با جوانان برومند و چهره‌های تابناک پاسداران و بسیجیان را موجب خوشحالی خود می‌دانست و کشور و ملت را نیازمند آنان می‌دانست. نیروهای سپاه پاسداران از همان آغاز شکل‌گیری سپاه، نزد امام‌خمینی محبوبیت بسیاری یافتند به گونه‌ای که در جمع آنان بیان داشت: «ای کاش من هم یک پاسدار بودم‏». ایشان با اعلام حمایت و رضایت از عملکرد پاسداران، حفظ کشور را مدیون سپاه می‌دانست و ضعیف‌کردن پاسداران را ضعیف‌کردن اسلام و توطئه مخالفان نظام جمهوری اسلامی می‌خواند. ایشان همواره از پاسداران در برابر شایعات و تبلیغات منفیِ ضدانقلاب حمایت می‌کرد. ایشان پس از قطعنامه ۵۹۸، در پیامی به فرماندهان و مسئولان سپاه پاسداران، علاقه و احساس خود به پاسداران را فوق بیان و وصف دانست و اعلام کرد که چون فاصله‌ای میان خود و آنان نمی‌بیند، سخن دل آنان را پیش از آنکه بیان شود، درک می‌کند.

وظایف و ویژگی‌ها

التزام عملی به احکام اسلام و رعایت موازین اخلاقی ازجمله شرایط عضویت در سپاه پاسداران قرار داده شده و پاسدار کسی دانسته شده که جهاد همه‌جانبه در راه خدا را وظیفه شرعی خود می‌داند؛ اما امام‌خمینی برای پاسداری، معنا و ارزش وسیعی قائل بود و وظیفه پاسداران را تنها در پاسداری از مرز نمی‌دید و پاسداری از اسلام و قرآن را نیز تکلیف آنان به‌شمار می‌آورد. از این منظر، ایشان فقها و روحانیان را نیز پاسدار اسلام می‌دانست.
از سوی دیگر، امام‌خمینی از پاسداران انتظار داشت ضمن رعایت موازین اسلامی، ایمان و اعتقاد خود را همواره حفظ کنند؛ زیرا ادای وظیفه پاسداری، نیازمند برخورداری از ایمان عمیق دینی و اعتقاد و باور به درستی و حقانیت راه انقلاب اسلامی از روی یقین و تا حد جانفشانی است. امام‌خمینی پاسداران انقلاب اسلامی را آراسته به ویژگی ایمان می‌دید و از آنان می‌خواست که در حفظ آن بکوشند. ایشان بر تحقق این ویژگی در پاسداران انقلاب اسلامی تأکید می‌کرد و به توجه بیش از پیش پاسداران به اخلاق اسلامی برای مظهر کامل سرباز اسلام‌شدن، تذکر می‌داد. امام‌خمینی از آنجاکه پاسداری از «خود» را مقدم بر پاسداری از کشور و انقلاب می‌دانست، پاسداران را به خودسازی و آراسته‌شدن به فضایل اخلاقی فرا می‌خواند، تا در اخلاق اسلامی الگو و نمونه باشند و با رفتار اسلامی خود، دیگران را نیز جذب اسلام کنند. ایشان معتقد بود در این صورت است که خدمت خطیر پاسداری، نزد خداوند ارزش می‌یابد.
امام‌خمینی که پاسداران را دارای شور و شوق وصف‌ناشدنی برای شهادت می‌دانست و چهره‌های شادمان و نورانی و گریه‌های شوق و قلوب متوجه خدای آنان را مایه حسرت خود می‌شمرد و عزم راسخ و شجاعت بی‌نظیر سپاهیان اسلام، به‌ویژه پاسداران را غیرقابل ستایش می‌دانست و بر آن بود که همه ذرات وجود آنان با شجاعت آمیخته شده است، در بیان آسیب‌هایی که می‌تواند نیروهای سپاه را تهدید کند، سپاهیان را از دچارشدن به غرور که از آفت‌های پیروزی است، برحذر می‌داشت و از آنان می‌خواست که مراقب نفس خود باشند تا تحت تأثیر برخی از خصلت‌های شیطانیِ پنهان در نهاد آدمی، مرتکب اعمال ناشایست نشوند و در همین زمینه دربارهٔ سوء استفاده از توان و قدرت نظامی هشدار می‌داد.

نقش پاسداران در ماندگاری انقلاب اسلامی

به اعتقاد امام‌خمینی از آنجاکه جمهوری اسلامی امانتی در دست پاسداران است و دفاع از انقلاب اسلامی و مقابله با توطئه‌های دشمنان اسلام، وظیفه آنان به‌شمار می‌آید، پاسداران مایه عزت مسلمانان و سپر حوادث کشور به‌شمار می‌روند؛ از این‌رو ایشان همواره نقش سازنده و حمایت شجاعانه پاسداران از نظام و انقلاب را ستوده است.
مبارزه با عوامل و جریان‌های خرابکار و برانداز و ضدانقلاب یکی دیگر از وظایف مهم پاسداران است که به باور امام‌خمینی در سال‌های نخستین پیروزی انقلاب اسلامی به‌خوبی انجام داده‌اند؛ چنان‌که به اذعان ایشان زمانی که کشور نیاز شدید به امور امنیتی داشت و فاقد سازمان اطلاعاتی و امنیتی بود، پاسداران انقلاب اسلامی در کشف و انهدام خانه‌های تیمی منافقان و گروه‌های محارب، تلاش فراوان از خود نشان دادند (ببینید: امنیت).
با پیروزی انقلاب اسلامی، برخی گروه‌ها و سازمان‌ها با سوء استفاده از مسائل قومیتی، زمینه شورش و درگیری را در مناطق مختلف کشور پدیدآوردند، ولی پاسداران با تقدیم شهدای بسیار، این مناطق را از وجود ضدانقلاب، پاک و امنیت را در آن مناطق برقرار کردند؛ که موجب رضایت بیش از پیش امام‌خمینی از پاسداران گردید (ببینید: کردستان)؛ ازجمله، عناصر ضدانقلاب، در برخی از این وقایع سرهای تعدادی از پاسداران را در ماه رمضان از تن جدا کردند که امام‌خمینی با تقدیر از شهدا، اعلام کرد نیروهای نظامی و انتظامی ازجمله پاسداران از شهادت ترسی ندارند و پاسدارانی را که در پاوه و مانند آن سر بریدند به زندگی جاودان رسیدند. همچنین دوران دفاع مقدس سرشار از صحنه‌های فداکاری، شهادت‌طلبی و رشادت پاسداران بود و امام‌خمینی نیز این روحیه آنان را می‌ستود. ایشان در واپسین روزهای عمر خویش نیز از تلاش و جانفشانی پاسداران انقلاب اسلامی در هشت سال دفاع مقدس تشکر کرد (ببینید: جنگ تحمیلی).

هشدارها و توصیه‌ها

امام‌خمینی در عین رضایت از عملکرد پاسداران، به آنان هشدار می‌داد و تکلیف آنان را در جایگاه مدافعان انقلاب گوشزد می‌کرد. ایشان پاسداری را مسئولیتی بسیار سنگین و خدمتگزاری به اسلام می‌دانست و پاسداران را به حفظ موقعیت ممتاز و حیثیت اجتماعی خود فرا می‌خواند و به آنان سفارش می‌کرد همواره مواظب رفتار و کردار خود باشند. ایشان به همه پاسداران توصیه می‌کرد، جایگاه واقعی خود و شئون پاسداری را بشناسند؛ زیرا از دیدگاه ایشان، پاسدار مظهر سرباز اسلام است و هر خطای او به پای اسلام نوشته می‌شود. ایشان پاسداران را جزو لشکر اسلام می‌دانست و ضمن سفارش به رعایت موازین و اصول اسلامی و حفظ روحیه نظامی، از آنان می‌خواست پاسدارِ روحیه جهاد و شهادت و مقاومت و ایثار در همه ارکان کشور نیز باشند. ایشان همه نیروهای مسلح ازجمله پاسداران را به حفظ اتحاد و برادری فرا می‌خواند و تأکید می‌کرد پاسداران باید با حفظ وحدت، از نفوذ دشمنان و ایجاد اختلاف و تفرقه در میان خود جلوگیری کنند؛ زیرا تفرقه عامل شکست است.
از سوی دیگر، امام‌خمینی، حفظ اسلام و انتقال آن به نسل‌های بعد را وظیفه پاسداران می‌شمرد و از آنان می‌خواست در صدور انقلاب، تبلیغات صحیح برای اسلام و نشر دین و ارزش‌های الهی نیز نقش فعالی بر عهده بگیرند؛ البته وظیفه اصلی پاسداران برقرارکردن امنیت و دفاع از انقلاب اسلامی و کشور است و پاسداران باید برای انجام این مأموریت، افزون بر عوامل معنوی، به آگاهی و دانش نظامی نیز مجهز باشند؛ بر همین اساس ایشان بر تقویت آمادگی‌دفاعی، آموزش و تعلیمات نظامی پاسداران تأکید می‌کرد و همواره به آنان دربارهٔ دفع تجاوز دشمنان هشدار می‌داد؛ چنان‌که ایشان رعایت نظم و انضباط را وظیفه سازمانی و شرعی نیروهای مسلح ازجمله پاسداران می‌شمرد و به بی‌نظمی و بی‌انضباطی بسیار حساس بود و آن را موجب ضعیف‌شدن نیروهای مسلح می‌دانست.
امام‌خمینی پاسداران را به رعایت کامل قانون فرا می‌خواند و کوچک‌ترین سرپیچی از قانون را برای آنان جایز نمی‌دید. در آغاز انقلاب که برخی نابسامانی‌ها بر امور غلبه داشت و کشور از نظم و انضباط مطلوب بی‌بهره بود، افرادی معدود از روی ناآگاهی، بیرون از چارچوب وظایف و ضوابط عمل می‌کردند و حتی گاه برخی پاسداران به گمان دلسوزی و خیرخواهی برای انقلاب، در هر کاری دخالت می‌کردند که امام‌خمینی تذکر می‌داد و آنان را از دخالت ناروا در برخی امور برحذر می‌داشت و تأکید می‌کرد کارهای برخلاف مشی پاسداری انجام ندهند.

پرهیز از گرایش‌های سیاسی و حزبی

از صریح‌ترین رهنمودهای امام‌خمینی خطاب به نیروهای مسلح ازجمله پاسداران، دوری از گروه‌گرایی و عضویت و فعالیت در احزاب سیاسی است. امام‌خمینی چنین چیزی را آفت نظامی‌گری می‌دانست و معتقد بود ورود پاسداران به دسته‌بندی‌های سیاسی و طرفداری برخی از سپاهیان از یک گروه و پشتیبانی بعضی از آنان از گروهی دیگر، باعث اختلاف در درون سپاه و ناکارآمدی و بازماندن از انجام وظیفه اصلی آنان می‌شود. از دیدگاه ایشان، اگر نظامیان وارد بازی‌های سیاسی شوند، ورزیدگان در عرصه سیاست، انسجام کامل نیروهای مسلح را که لازمه خدمت به کشور است، از آنان می‌گیرند و آنان را به شرق یا غرب می‌کشانند و با ایجاد اختلاف و بدبینی به اقشاری از مردم، ضربه خود را وارد می‌سازند و کشور را به اسارت بیگانه درمی‌آورند؛ از این‌رو ایشان نظامیان ازجمله پاسداران را به‌شدت از واردشدن در امور سیاسی، گروه‌گرایی و حزب‌بازی، منع می‌کرد و بارها نگرانی خود را از این موضوع ابراز کرد. ایشان در وصیت‌نامه سیاسی‌الهی خود نیز دربارهٔ این موضوع تذکر و هشدار داده است.
امام‌خمینی در عین حال که توجه می‌داد نظامیان باید آگاه، هوشیار و دارای دید سیاسی لازم باشند و کورکورانه عمل نکنند به صراحت و تأکید فراوان ورود نیروهای نظامی و انتظامی ازجمله پاسداران را به عضویت احزاب و گروه‌های سیاسی ممنوع می‌کرد. با توجه به اینکه مقصود امام‌خمینی از کلمه «حزب» حزب خاصی نبوده و پاسداران نباید تابع هیچ باند یا حزبی شوند و عملکرد آنان نیز باید طوری باشد که این را نشان ندهد؛ بنابراین هواداری و پشتیبانی آشکار از حزب یا گروه سیاسی و نیز هواداری و پشتیبانی پنهانی و نامحسوس از حزب، گروه یا جریان سیاسی نیز ممنوع است؛ از همین‌رو عضو و هوادارنبودن در احزاب و گروه‌ها و سازمان‌های سیاسی در شمار شرایط عمومی استخدام پاسداران قرار گرفته است.

روز پاسدار

امام‌خمینی در ۶ تیر ۱۳۵۸ و به مناسبت میلاد حضرت سیدالشهدا(ع) در پیامی به پاسداران انقلاب اسلامی، سوم شعبان، سالروز تولد امام‌حسین(ع) را روز پاسدار نام‌گذاری کرد و امام‌حسین(ع) را بزرگ‌پاسدار قرآن کریم و اسلام عزیز شمرد و پاسداران را به پیروی از سیره ایشان فرا خواند. ایشان انتخاب این روز به نام روز پاسدار را بیانگر رسالت بزرگ پاسداران می‌دانست و معتقد بود همان گونه که امام‌حسین(ع) از انقلاب الهی پیامبر(ص) پاسداری کرد و اسلام را نجات داد، پاسداران نیز از انقلاب اسلامی، حراست و حمایت می‌کنند و باید در صدد پاسداری از اسلام و حکومتِ حق و عدل باشند که خود نیازمند متصف‌شدن پاسداران به صفت عدالت است. ایشان حفاظت و پاسداری از اسلام را در برخورد خوب و برادرانه با مردم و رعایت تعادل در رفتارها می‌دانست.

پیوند به بیرون

• حبیب زمانی محجوب، «پاسدار»، دانشنامه امام‌خمینی، ج۳، ص۵۹–۶۴.