حکمت معنوی (کتاب)

حکمت معنوی (درآمدی بر اندیشه فلسفی امام‌خمینی) کتابی به قلم باقر صاحبی است که به تبیین جامع فلسفه امام‌خمینی پرداخته‌است. این کتاب در سال ۱۴۰۱ توسط مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(س)، منتشر شده‌است.

مؤلف:

باقر صاحبی، متولد ۱۳۵۶ش، استاد سطوح عالیه قم، متخصص فلسفه و عرفان، دارای آثار فراوان از جمله کتاب اوج معرفت، الهادیه و قریب ۶۸ مقاله علمی پژوهشی و تخصصی می‌باشد.

محتوا و ساختار

این کتاب حاضر جامع‌ترین و کامل‌ترین کتاب در زمینه معرفی فلسفه امام‌خمینی می‌باشد. در این پژوهش آمده؛ امام‌خمینی پس از بهره بردن از محضر اساتید بزرگ فلسفه، با استفاده از میراث فلاسفه پیشین و با بهره‌گیری از مبانی خاص فلسفی خود، دست به اقدامات علمی و عملی گسترده زد تا شریعت و دین را با ابعاد معرفتی آن در سطح مختلف فردی و اجتماعی معرفی کند. ایشان به شرح حکمت متعالیه پرداخت و بنا داشت با آمیختن دین، فلسفه و عرفان، بسیاری از مشکلات مطرح در عرصه فلسفه را حلّ کند. بدین جهت جست‌وجوی بنیان‌های فلسفی و معرفتی در آثار امام و کشف نظام هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی وی از ضروریات شناخت هرچه بهتر دقایق فلسفه است.

در این کتاب برای نشان دادن ابعاد و زوایای فلسفه امام‌خمینی به جای آنکه از بیرون به فلسفه او نگریسته و با فلسفه پیشینیان مقایسه و دربارهٔ آن داوری شود، وارد متن فلسفه وی شده و با بررسی دقیق محتوای آن مجموعه مباحث فلسفی امام را در موضوعات گوناگون طبقه‌بندی کرده و دربارهٔ هر موضوع و مسئله فلسفی، دیدگاه‌های ایشان و نیز دیدگاه‌های دیگر حکما به دقت بررسی و تحلیل می‌کند.

پژوهش حاضر از چند جهت مهم و ضروری به نظر می‌رسد:

1. امام‌خمینی اشکالاتی را که گاهی در فلسفه اسلامی مطرح می‌شود، با توجه به مبانی حکمت متعالیه و رویکرد ناب عرفانی پاسخ داده‌است.
2. ایشان فلسفه ملاصدرا را با رویکرد عرفانی تفسیر کرده‌است که در نتیجه فلسفه امام را می‌توان تلفیقی هماهنگ میان حکمت متعالیه و عرفان به‌شمار آورد.
3. در این پژوهش تلاش شده مبانی، مقدمات و مؤلفه‌های مؤثر در فهم مبانی فلسفه امام به نحو روشن تبیین شود.
4. تحقیق حاضر، برای استادان متخصص و صاحب‌نظر در فلسفه و همچنین برای راهنمایی کسانی که می‌خواهند به مبانی فلسفی امام‌خمینی آشنایی داشته باشند اهمیت دارد.

در این کتاب به ویژگی‌های روش امام در دانش فلسفه اشاره شده‌است؛ از جمله این ویژگی‌ها عبارتند از:

1. پرهیز از تقلید و تلاش در جهت فلسفه‌ورزی
2. توجه به قرآن و حدیث
3. عدم تعبد مقلدانه در مسائل فلسفی و اعتقادی.
4. حفظ حدود علوم.
5. توصیف و گزارش همراه با نقد و داوری آراء فلسفی

در این اثر مبانی و اصول فلسفی امام‌خمینی و نقش و مسائل آن در روش‌شناسی و مباحث کلان هستی‌شناسی، خداشناسی، انسان‌شناسی و معادشناسی تحلیل و بررسی شده‌است.

مطالب این کتاب به‌طور کلی از یک مقدمه و هفت بخش و چندین فصل تنظیم شده‌است:

بخش اول این نوشتار دربارهٔ کلیات است که دارای سه فصل می‌باشد.

بخش دوم این پژوهش به هستی‌شناسی اختصاص دارد که دارای پنج فصل می‌باشد و به مسائلی چون وجود، ماهیت، اصالت وجود، تشکیک در وجود و وجود رابط پرداخته‌است.

بخش سوم، به جهان‌شناسی اختصاص دارد و دارای پنج فصل است.

بخش چهارم به معرفت‌شناسی پرداخته که دارای سه فصل است و دربارهٔ حقیقت علم، مراتب ادراک و بحث اتحاد عاقل و معقول می‌باشد.

بخش پنجم به مبحث خداشناسی و براهین آن پرداخته و دارای چهار فصل است.

بخش ششم، بحث نفس‌شناسی است که دارای پنج فصل است

بخش هفتم به معادشناسی اختصاص دارد و شامل مباحثی چون تناسخ، مرگ، برزخ، حشر، تجسم اعمال و بهشت و جهنم می‌باشد. این بخش دارای هشت فصل است.

وضعیت نشر

چاپ اول این کتاب در سال ۱۴۰۱ توسط مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(س)، منتشر شده‌است.