سیدمحمود مجتهدی سیستانی

مجتهدی سیستانی، سید محمود؛ از شاگردان درس خارج امام خمینی. او در ۱۳۱۲ ش در خانواده‌ای با پیشینه درخشان علمی و روحانی در مشهد دیده به جهان گشود. پدرش سید محمدباقر از علمای نامی مشهد و از ائمه جماعات مسجد گوهرشاد آن شهر و جدش آیت‌الله سید علی مجتهد سیستانی از شاگردان میرزا بزرگ شیرازی و از مراجع تقلید زمان خود و از مخالفان مشروطه و مشروطه‌خواهان به شمار می‌رفت (شریف رازی، ج ۹، ۲۹۹). سید محمود مجتهد دوران ابتدایی را در مشهد طی کرد. آنگاه به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و مقدمات را نزد شیخ غلامحسین شیخ‌الاسلامی خواند (عربشاهی، ۹). ادبیات را هم پیش محمدتقی ادیب نیشابوری خواند و پس از پایان مقدمات، در درس سطح (لمعه، قوانین و معالم‌الاصول) سید احمد مدرس یزدی حضور یافت. رسایل و مکاسب را پیش شیخ هاشم قزوینی و کفایه‌الاصول را هم نزد شیخ مجتبی قزوینی آموخت. سپس سال‌ها در درس خارج فقه و اصول آن دو مدرس برجسته شرکت کرد (همان؛ طالبیان شریف، ۲۲). او در ۱۳۳۰ ش به قم رفت و مدت دو سال به تکمیل دروس خارج فقه و اصول در آن شهر پرداخت و از درس خارج آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی و امام خمینی بهره‌مند شد (همان؛ عربشاهی، ۹). در سایت شخصی مجتهد سیستانی صرفاً بر حضور او در درس خارج امام خمینی اشاره شده است، بدون اینکه درباره سال‌های حضور در درس یا درس‌های امام خمینی گزارشی داده شود. می‌توان احتمال داد که از هر دو درس خارج فقه یا اصول امام خمینی استفاده می‌کرد. هم‌زمان در درس فلسفه علامه سید محمدحسین طباطبایی نیز حاضر می‌شد (عربشاهی، ۹). او دو بار هم به نجف اشرف رفت و در حوزه علمیه آن شهر از درس خارج فقه و اصول آیات سید محسن طباطبایی حکیم، امام خمینی (طالبیان شریف، ۲۲)، سید ابوالقاسم موسوی خویی و سید محمود حسینی شاهرودی بهره‌مند شد (عربشاهی، ۹) در مدت حضور در آنجا، مدت شش ماه عضو هیئت استفتای آیت-الله خویی بود (طالبیان شریف، ۲۲). او که اجازاتی از آیات عظام حاج شیخ مجتبی قزوینی، سید ابوالقاسم خویی، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی داشت، پس از بازگشت به مشهد، به درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید محمدهادی حسینی میلانی پیوست و یازده سال به استفاده از درس خارج اصول (اوامر تا استصحاب) و خارج فقه ایشان پرداخت (عربشاهی، ۹). هم‌زمان به تدریس در مدارس علمیه آن شهر پرداخت و بیش از چهل سال به تدریس فقه و اصول (قوانین، مکاسب، رسایل، کفایه، خارج فقه، خارج اصول)، معقول چون حکمت متعالیه، عرفان نظری و کلام و متونی مانند اشارات، شفا، شرح منظومه، اسفار، قبسات و شرح تجرید، تفسیر قرآن و نهج‌البلاغه و دروس اعتقادی و معارف چون توحید و امامت اشتغال داشت (همان). او در سال ۱۳۴۱ ش همراه با برخی از روحانیان ازجمله سید محمد خامنه‌ای، جلساتی را با هدف بررسی مسائل روز در مشهد برگزار کردند که نخستین جلسه در خانه او برگزار شد (خاطرات آیت‌الله...، ۱۷۶-۱۷۷). در ۱۳۴۲ ش پس از آزادی امام خمینی از حبس، همراه با شیخ مجتبی قزوینی با امام خمینی دیدار کرد (همان) و در اسفند همان سال در جلسات روحانیان مشهد با حضور افرادی چون سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد، عباس واعظ طبسی و... شرکت می‌کرد. وقتی ساواک در جریان برگزاری این جلسات قرار گرفت، با قید اینکه «خیلی مهم است»، خواستار حضور مأموران ساواک در آن جلسات شد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۵۵، ۱۱۵). این جلسات در ۱۳۴۴ ش نیز تداوم داشت و ساواک در یکی از گزارش‌ها، خواستار دستگیری شرکت‌کنندگان در آن جلسات شده بود (همان، ۱۸۶). بر اساس گزارش ساواک، وی در ۱۳۴۶ ش به ساواک احضار شد (یاران امام به...، کتاب ۸.، ۴۳۲) و به نظر می‌رسد این احضار، نتیجه فعالیت‌های سیاسی او بود. او در خرداد ۱۳۴۷ و پس از بازگشت آیت‌الله سید حسن طباطبایی قمی از شهر خاش (محل تبعید) به تهران، به آن شهر رفت. ساواک در آن گزارش از مجتهدی با عنوان یکی از طرفداران آیت‌الله قمی نام برد (همان، کتاب ۵۵، ۲۳۵). در همان سال با معرفی برادرش آیت‌الله سید علی سیستانی و شیخ علی آقا تهرانی از امام خمینی اجازه نامه‌ای در حسبیات دریافت کرد (صحیفه امام، ج۱، ۴۸۴). او در تابستان ۱۳۴۹ ش برخلاف برخی از مدرسان، درس خود را تعطیل نکرده بود (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۱، ۴۹۹) ولی وقتی در جریان شهادت سید محمدرضا سعیدی قرار گرفت، ضمن تعطیلی درس خود، در تشویق دیگر مدرسان به تعطیلی دروس در اعتراض به حکومت پهلوی نقش داشت. ساواک در گزارشی در این باره، از آنان با عنوان «طرفداران خمینی» نام برد (همان، ۵۳۲؛ همان، کتاب ۵۵، ۲۷۰)، به همین سبب در دستوری خواستار دستگیری مجتهدی سیستانی همراه با عباس واعظ طبسی، سید علی خامنه‌ای و محمدرضا محامی شد (همان، ۲۷۲ و ۲۷۵). درباره دستگیری یا عدم دستگیری او گزارشی در دست نیست.

سید محمد مجتهدی سیستانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریس در مشهد ادامه داد (عربشاهی، ۹) و در مسجد ولی‌عصر (عج) مشهد به اقامه نماز جماعت و ترویج احکام دینی پرداخت. علاوه بر آن در حسینیه خانه خویش به برگزاری تفسیر قرآن همت گماشت که مدت سی سال ادامه داشت (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۵۵، ۱۱۵-۱۱۶). مجتهدی سیستانی (برادر مرجع عالی‌قدر آیت‌الله سید علی سیستانی) در هشتم اسفندماه ۱۳۷۲ ش در مشهد از دنیا رفت و پیکرش در صحن آزادی حرم مطهر امام علی بن موسی‌الرضا (ع) به خاک سپرده شد (عربشاهی، ۹؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۵۵، ۱۱۶).

منابع: خاطرات آیت‌الله سید محمد خامنه‌ای (۱۳۹۱)، تدوین جواد کامور بخشایش و جواد عربانی، ج ۱، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شریف رازی، محمد (۱۳۷۰)، گنجینه دانشمندان، ج ۹، تهران، مؤلف؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ طالبیان شریف، حسن (۱۳۹۹)، «برگی از دفتر زندگی: پرونده‌ای در بزرگداشت مرحوم آیت‌الله سید محمود مجتهدی سیستانی»، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۴۴۲، نهم اسفند؛ عربشاهی، روح‌الله (۱۳۹۴)، «یادی از عالمی ربانی: مروری اجمالی بر زندگینامه آیت‌الله سید محمود مجتهدی سیستانی به مناسبت بیست و دومین سالگرد رحلت»، روزنامه جمهوری اسلامی، سال سی و هفتم، شماره ۶۰۵۴، ۹ اسفند؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب اول: شهید آیت‌الله سید محمدرضا سعیدی (۱۳۷۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: حجت‌الاسلام دکتر سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد (۱۳۸۱)، کتاب هشتم، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۵۵: آیت‌الله حاج شیخ عباس واعظ طبسی (۱۳۸۱)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.