محمد عبایی خراسانی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۳۱۸ش |
| زادگاه | مشهد |
| تاریخ وفات | ۲۲ مهر ۱۳۸۳ش |
| محل دفن | صحن شیخ بهایی حرم امام رضا |
| شهر وفات | مشهد |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | هاشم قزوینی، مجتبی قزوینی، میرزا جواد آقا تهرانی، سیدمحمدهادی میلانی، سیدحسین بروجردی، سیدمحمد محقق داماد، مرتضی حائری یزدی، سیدکاظم شریعتمداری و میرزا هاشم آملی، علامه طباطبایی، عبدالله جوادی آملی، امام‌خمینی و... |
| محل تحصیل | مشهد و قم |
| تألیفات | گنجینه‌های ویران، جمع و تألیف قرآن، مقالات در زمینه‌های بلوغ، حدّ سفر، موارد احتکار، زکات و سبق و رمایه و... |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | مبارزه با رژیم پهلوی و حمایت از انقلاب اسلامی ایران |
| وبگاه رسمی | |
محمد عبایی خراسانی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.
زادگاه و خاندان
محمد عبایی خراسانی در سال ۱۳۱۸ش در محله سراب مشهد به دنیا آمد. پدرش میرزا حسین واعظ عبایی از علمای بزرگ مشهد و جدش میرزا علی آقا عباچی از خطبای بزرگ تبریز بود. محمد عبایی از طرف مادر نیز، از سادات رضوی و منسوب به بیت مرجعیت بود.[۱]
فعالیت علمی
محمد عبایی خراسانی دوران ابتدایی را در دارالتّعلیم دیانتی که از مدرسه‌های دینی آن زمان بود، طی کرد. سپس جامع‌المقدمات را نزد پدر و دایی خود سیدعلی علوی رضوی در مشهد آموخت. دروس سطح را هم نزد هاشم قزوینی، مجتبی قزوینی و میرزا جواد آقا تهرانی فراگرفت و مدتی هم در درس خارج فقه و اصول سیدمحمدهادی میلانی شرکت کرد.[۲] او در سال ۱۳۳۹ش برای ادامه تحصیل به قم رفت و از درس خارج سیدحسین طباطبایی بروجردی بهره‌مند شد.[۳] و مدت شش ماه در آن درس حضور داشت. پس از درگذشت آیت‌الله بروجردی، از سال ۱۳۴۰ش در درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی که در مسجد اعظم برگزار می‌شد شرکت کرد. وی درباره درس امام‌خمینی می‌گوید:
«ایشان بسیار مقید بودند که وقت طلبه ضایع نشود. در طول مدتی که تدریس می‌کردند، حتی یک بار هم نشد که دیر سر کلاس درس حاضر شوند. به‌طورکلی، طلبه‌هایی که پای درس ایشان می‌نشستند، به‌طور معمول، چند برابر درس‌های دیگر استادان، از درس استفاده می‌کردند... صفت بسیار برجسته‌ای که امام داشتند این بود که ابعاد تدریس ایشان از جهات مختلف قوی بود. ازجمله پرمطلب بودن بحث به طوری که طلبه را وادار به کار می‌کردند. یک ساعت یا کمتر از یک ساعت که ایشان درس می‌گفتند، محتوای مطالب پر و غنی بود. شاید آن درس را اساتید دیگر در دو روز بیان می‌کردند، ولی ایشان در وقت کم مطالب فشرده قوی و خوبی ذکر می‌کردند... در هنگام درس مسائل غیردرسی را قاطی نمی‌کردند، یعنی حال و هوا همان حال و هوای درس و مطالعه بود. همین‌طور زمانی که سخنرانی بود و قبلاً هم اعلام می‌کردند که امروز آقا صحبت می‌کنند، باز حال و هوا، حال و هوای سخنرانی بود. اینها کاملاً از یکدیگر متمایز بود. این شاید از ویژگی‌های حضرت امام(ره) بود که در درس مسائل انقلابی را قاطی نمی‌کرد و مثال‌ها همان حال و هوای خودش را داشت... امام در درس‌هایشان می‌گفتند بعضی از مباحث اصول مفید نیست و من شبهه شرعی می‌کنم. خواندن دروسی مثل این بحث‌های اصولی که چه بسا حتی به درد فقه هم نمی‌خورد، لاطائلات است و فایده‌ای ندارد. در رابطه با وجوب تهذیب اصول تأکید داشتند... حضرت امام(ره) طوری طلبه‌ها را تربیت کرده بودند که حتماً با مطالعه قبلی سر درس حاضر شوند. هیچ‌گاه وقت کلاس را برای بازگو کردن نقل‌قول‌ها صرف نمی‌کردند و چون طلبه‌ها با مطالعه قبلی در درس حاضر می‌شدند چندین برابر استفاده می‌کردند».[۴]
همچنین از درس خارج فقه و اصول: سیدمحمد محقق داماد، مرتضی حائری یزدی، سیدکاظم شریعتمداری و میرزا هاشم آملی بهره برد و دروس فلسفه را هم نزد علامه سیدمحمدحسین طباطبایی و عبدالله جوادی آملی آموخت.[۵]
او سپس به تدریس در حوزه علمیه قم پرداخت و بارها درس‌هایی چون شرح لمعه و... را در صحن حضرت معصومه(س) (حجره ۲۳ مقبره شهید مفتح و حجره مقابل آن) تدریس می‌کرد.[۶] او در سال ۱۳۴۱ اجازه‌نامه‌ای شرعی از امام‌خمینی دریافت کرد.[۷] که در هنگام بازرسی مأموران ساواک از منزل وی این اجازه‌نامه پیدا شد.
فعالیت مبازاتی
محمد عبایی خراسانی پس از تبعید امام‌خمینی به نجف، همراه با جمعی از روحانیان مبارز قم چون سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، محمدمهدی ربانی املشی، عبدالمجید معادیخواه و... جلسات هفتگی برای ادامه مبارزه تشکیل می‌دادند و به گفته معادیخواه، در آن سال‌ها رابط مبارزان مشهد و قم بود. این فعالیت موقتاً با بازداشت معادیخواه و عبایی متوقف شد.[۸]
عبایی خراسانی در طول مبارزات انقلابی، دو مرتبه در سال ۱۳۵۲ش دستگیر و زندانی شد؛ نخستین بار در قم بازداشت شد و سپس همراه با معادیخواه به تهران و زندان قزل‌قلعه انتقال یافت و سرانجام پس از سه ماه آزاد شد.[۹] بار دوم نیز در تهران، بازداشت شد و سرانجام پس از تحمل تقریباً یک ماه زندان به سه سال تبعید محکوم شد که هشت ماه آن را در بندر دیلم و ۲۸ ماه را نیز در نایین در تبعید به سر برد.[۱۰] ایشان همچنین در طول دوران مبارزه سه بار با سوءقصد و ترور مواجه شد.[۱۱] عبایی در دوران تبعید و غیر آن، سالیان سال ممنوع‌المنبر بود، ولی با نام مستعار به سخنرانی و تبلیغ می‌پرداخت. در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ش در شهرهای تبریز، تهران و زنجان به سخنرانی‌های انتقادی می‌پرداخت. او سخنران بزرگداشت چهلم شهدای قم در مسجد اعظم قم بود. همچنین در چهلم شهدای ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ تبریز در مسجد جامع تهران سخنرانی کرد.[۱۲] وی در مجلات دینی آن زمان با نگارش مقاله‌هایی همچون «رهبر آزادگان» به رشد اسلام سیاسی یاری رساند.[۱۳] ساواک در ۳۰ مهر ۱۳۵۷ فهرستی از روحانیان طرفدار امام‌خمینی تهیه کرد و نام عبایی را هم در آن فهرست و به‌عنوان یکی از طرفداران امام‌خمینی قرار داد.[۱۴]
فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی
عبایی خراسانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای رسیدگی به بحران خلق عرب به خوزستان اعزام شد و پس از آن عازم بندر دیلم شد. سپس به سیستان و بلوچستان رفت و حزب جمهوری اسلامی آن منطقه را تشکیل داد.
او آنگاه از سوی امام‌خمینی به سرپرستی دفتر تبلیغات اسلامی قم منصوب شد و مدت پانزده سال در آن سمت بود. عضویت در شورای برنامه‌ریزی دبیرخانه ائمه جمعه سراسر کشور از دیگر فعالیت‌های عبایی بود. هم‌زمان مسئولیت امور روحانیان در حج را بر عهده گرفت. مدت ۱۰ سال نیز امام جمعه موقت مشهد بود. او در انتخابات میان‌دوره‌ای اولین دوره مجلس خبرگان رهبری (نماینده جایگزین محمدمهدی ربانی املشی)، با رأی مردم خراسان به نمایندگی در آن مجلس برگزیده شد. در اولین دوره ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی مشاور رئیس‌جمهور در امور روحانیان بود. او در ششمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی توسط مردم مشهد و کلات به نمایندگی برگزیده شد.[۱۵]
عبایی خراسانی از سال‌های ۱۳۶۵ش کتاب‌های مکاسب و کفایه را چند نوبت در قم حرم حضرت معصومه(س) و مدرسه آیت‌الله گلپایگانی تدریس کرد. افزون بر آن، تدریس خارج فقه و اصول او از سال ۱۳۷۰ش در مدرسه آیت‌الله گلپایگانی آغاز شد. تدریس در دانشگاه نیز از دیگر فعالیت‌های آموزشی عبایی بود؛ او شش ترم درس‌های تاریخ اسلام و مبانی اندیشه اسلامی را در سال‌های ۱۳۶۷_۱۳۷۰ ش در دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه علوم قرآنی اوقاف تدریس کرد.[۱۶]
تألیفات
تألیفات عبایی خراسانی عبارت است از: ۱. گنجینه‌های ویران (موضوع آن درباره آثار اسلامی‌ای است که به دست وهابی‌ها تخریب شده است). ۲. جمع و تألیف قرآن (به زبان عربی و برای توضیح و تشریح آرای شیخ مفید(ره) به کنگره مربوط ارائه و جزو کتب کنگره چاپ شده است). ۳. مقالات در زمینه‌های بلوغ، حدّ سفر، موارد احتکار، زکات و سبق و رمایه که کنگره «نقش زمان و مکان در فقه از دیدگاه امام(س)» آنها را چاپ و منتشر کرده است.
تألیفات منتشرنشده او نیز عبارت است از: ۱. یک دوره دائره‌المعارف شیعه. ۲. تقریرات درس‌های خارج فقه و اصول. ۳. تقریرات درس مطول آقای ادیب نیشابوری(ره). ۴. حاشیه و شرح بر منظومه سبزواری. ۵. حاشیه و شرح بر اسفار (چاپ جدید) جلدهای ۱، ۲، ۳ و ۸.[۱۷]
درگذشت
عبایی خراسانی در ۲۲ مهر ۱۳۸۳ش در مشهد درگذشت و در صحن شیخ بهایی به خاک سپرده شد.
پانویس
- ↑ صدیقی، «زندگینامه آیت‌الله محمد عبایی خراسانی»، ص۱۵.
- ↑ شاخه شمشاد، ص۱۵.
- ↑ صدیقی، «زندگینامه آیت‌الله محمد عبایی خراسانی»، ص۱۵.
- ↑ سلسله موی دوست، ص۱۵۲-۱۵۳.
- ↑ سلسله موی دوست، ص۱۵۳ـ۱۵۵.
- ↑ خاطرات عبایی، «خاطرات عبایی از تبعیدگاه‌های خویش»، ص۵۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۱، ۴۷۸ و ج۱۴، ص۱۱۰.
- ↑ معادیخواه، جام شکسته، ص۳۵۳ـ۳۵۴.
- ↑ خاطرات عبایی،«خاطرات عبایی از تبعیدگاه‌های خویش»، ص۱۵۲ـ۱۵۳.
- ↑ مصاحبه با حجت‌الاسلام‌والمسلمین اسحاق‌نیا، ص۲۶۰ـ۲۶۱.
- ↑ شاخه شمشاد، ص۱۶.
- ↑ سخنرانی‌های عبایی در سال‌های ۵۷ ـ ۵۸: ۱۳۸۴: ص۱۶۱ـ۱۶۵؛ شاخه شمشاد، ص۶۳.
- ↑ عبایی، «رهبر آزادگان»، ص۷۰ـ۷۹.
- ↑ آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی، ص۲۹۵-۲۹۸.
- ↑ نظری، رجال و مقامات نظام تقنینی جمهوری اسلامی ایران، ص۱۷۸.
- ↑ خاطرات عبایی، «خاطرات عبایی از تبعیدگاه‌های خویش»، ص۵۴.
- ↑ خاطرات عبایی، «خاطرات عبایی از تبعیدگاه‌های خویش»، ص۵۲.
منابع
- آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
- «آیت‌الله عبایی به روایت اسناد ساواک» (۱۳۸۴)، مجله یاد، شماره ۷۶، تابستان.
- «خاطرات عبایی از تبعیدگاه‌های خویش» (۱۳۸۴)، مجله یاد، شماره ۷۶، تابستان.
- شاخه شمشاد: یادنامه آیت‌الله محمد عبایی خراسانی (۱۳۸۴)، با آثار گروهی از فضلا و نویسندگان، تهران، نشریه یاد.
- صدیقی، سیدمحمدحسن (۱۳۸۴)، «زندگینامه آیت‌الله محمد عبایی خراسانی»، مجله یاد، شماره ۷۶، تابستان
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج۱ و ۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(س).
- عبایی خراسانی، محمد (۱۳۴۴)، «رهبر آزادگان»، مجله معارف جعفری، شماره ۵.
- سلسله موی دوست، خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی(س) به نقل از شاگردان، دوستان و منسوبین (۱۳۸۳)، به کوشش مجتبی فراهانی، با مقدمه عباسعلی عمید زنجانی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(س).
- معادیخواه عبدالمجید (۱۳۸۴)، جام شکسته، ج۲، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- «میزگرد (بازکاوی زوایای پنهان شخصیت عبایی)» (۱۳۸۴)، با حضور: محمود صلواتی، فاضل میبدی، عبدالمجید معادیخواه، محمد شریعتی و سیدمحمدعلی ایازی، مجله یاد، شماره ۷۶، تابستان.
- «دیدار با یکی از شاگردان امام» (۱۳۸۰) مصاحبه با حجت‌الاسلام‌والمسلمین اسحاق‌نیا، پژوهشنامه متین، شماره ۱۱ و ۱۲، تابستان و پاییز.
- نظری، منوچهر (۱۳۹۵)، رجال و مقامات نظام تقنینی جمهوری اسلامی ایران (مجلس و شورای نگهبان، ۱۳۵۹ـ۱۳۹۵)، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.