علی‌محمد ابن‌العلم
ابن‌العلم، علی‌محمد؛ از شاگردان دروس سطح امام خمینی. علی‌محمد ابن‌العلم در سال ۱۲۹۸ ش در خانواده‌ای روحانی در دزفول به دنیا آمد. پدرش ملا حسین بن محمد بن علی بن شریف دزفولی از عالمان و شاعران دزفول بود که در کنار تجارت، به تدریس برخی از دروس حوزوی هم اشتغال داشت. نام خانوادگی ابن‌العلم ابتدا دزفولی بود و در زندگینامه آیت‌الله مرعشی که در سال ۱۳۱۹ ش تألیف شد، نام کامل او علی‌محمد دزفولی قید شده است (ابن‌العلم، ۲۵) ولی در همان زمان آیت‌الله مرعشی نجفی نام خانوادگی او را به ابن‌العلم تغییر داد و پس از آن به این شهرت شناخته شدند. علی‌محمد ابن‌العلم مقدمات را در دزفول و نزد پدرش و همچنین شیخ محمدرضا معزی و سید مجدالدین قاضی دزفولی خواند. سپس در سال ۱۳۱۶ ش به قم رفت و در حوزه علمیه آنجا مدت چهار سال به تحصیل پرداخت. ایشان رسائل و مکاسب را نزد شیخ محمد صدوقی یزدی خواند و سپس در درس‌های آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی شرکت کرد و یکی از شاگردان خاص ایشان شد. آیت‌الله مرعشی نجفی به اندازه‌ای برای ابن‌العلم احترام قائل بود که حتی نام خانوادگی ایشان را از دزفولی به ابن‌العلم تغییر داد (ابن‌العلم، ۲۵). همچنین آیت‌الله مرعشی بخشی از زندگینامه شخصی خودشان را برای ابن‌العلم بیان کردند که در مقاله‌ای با عنوان «جهانی بنشسته‌ای در گوشه‌ای» در نشریه میراث شهاب منتشر شده است (همان).
در برخی گزارش‌ها از زندگی علی‌محمد ابن‌العلم، از حضور او در درس خارج امام خمینی سخن رفته است («زندگینامه آیت‌الله شیخ علی‌محمد ابن‌العلم»، http://shooshan.ir؛ «عالمی که رفق با مردم را در رفتار و گفتار خود نشان داد»، https://fa.shafaqna.com؛ «یادی از آیت‌الله حاج شیخ علی‌محمد ابن العلم از علمای قرآنی خوزستان»، http://shahidpooya.ir). ابن‌العلم از حضور در قم در سال‌های ۱۳۱۶-۱۳۲۰ ش سخن گفته است (ابن‌العلم، ۲۵)؛ بنابراین نمی‌توانست در درس خارج فقه و اصول امام خمینی که از سال ۱۳۲۴ ش آغاز شد، شرکت کرده باشد. او از دوستان صمیمی و نزدیک استاد مرتضی مطهری بود («زندگینامه آیت‌الله شیخ علی‌محمد ابن‌العلم»، http://shooshan.ir؛ «عالمی که رفق با مردم را در رفتار و گفتار خود نشان داد»، https://fa.shafaqna.com؛ «یادی از آیت‌الله حاج شیخ علی‌محمد ابن‌العلم از علمای قرآنی خوزستان»، http://shahidpooya.ir) و با استناد به این گزارش می‌توان احتمال داد که به سبب دوستی با استاد مطهری، در درس‌های سطح یا اخلاق و یا فلسفه امام خمینی شرکت می‌کرده است.
ابن‌العلم مصاحبت و مراودت زیادی با آیت‌الله شیخ آغا بزرگ تهرانی صاحب الذریعه داشت و در نگارش این کتاب با ایشان همکاری فراوانی داشت و شیخ آغا بزرگ تهرانی چندین بار از مساعدت‌های ابن‌العلم در شناخت کتب مختلف یاد کرده است. ابن‌العلم همچنین چند سالی را بنا به ضرورت در تهران ساکن شد و در آنجا از درس میرزا عبدالعلی تهرانی بهره برد. او سپس به دزفول بازگشت و به تبلیغ دین در آن شهر پرداخت. در سال ۱۳۳۴ ش جمعی از مؤمنان در اهواز از او دعوت کردند تا امامت جماعت حضرت صاحب‌الزمان (عج) در باغ شیخ را عهده‌دار شود و ابن‌العلم با پذیرش این دعوت راهی اهواز شد و به اقامه نماز جماعت در مسجد فوق پرداخت. همچنین با برپایی سخنرانی‌ها و تشکیل جلسات اخلاق و تفسیر به هدایت و ارشاد مردم پرداخت و جلسات سخنرانی او با استقبال عموم مردم مواجه می‌شد. ابن‌العلم که از آیات سید ابوالقاسم موسوی خویی، سید محسن طباطبایی حکیم، سید محمدهادی حسینی میلانی، موسوی بهبهانی و مرعشی نجفی اجازه اجتهاد یا اجازات روایی و حسبیه دریافت کرده بود، در اهواز و از ابتدای تأسیس حوزه علمیه آیت‌الله سید علی موسوی بهبهانی، به تقاضای آیت‌الله موسوی بهبهانی تدریس در آن حوزه علمیه را به عهده گرفت و سال‌ها در آنجا تدریس کرد. او با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، به مبارزه با حکومت پهلوی پرداخت و به‌ویژه همراه با روحانیان مبارز خوزستان، اعلامیه‌هایی را علیه حکومت پهلوی امضا می‌کرد. از جمله پس از دستگیری امام خمینی در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، همراه با جمعی از روحانیان خوزستان، انزجار خودشان را از این اقدام حکومت پهلوی اعلام کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۸۲). پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور هم در آبان ۱۳۴۳ همراه با جمعی از روحانیان خوزستان، از اقامه نماز جماعت خودداری کرد (سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد ساواک، ج ۳، ۴۵). او در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ ش هم از روحانیان فعال در استان خوزستان و به‌ویژه شهر اهواز بود و اعلامیه‌هایی را علیه حکومت پهلوی صادر می‌کرد (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۸۶، ۲۸۷، ۲۹۴ ـ ۲۹۵، ۳۶۰ ـ ۳۶۱، ۴۲۴، ۴۵۷ ـ ۴۵۸). کتاب‌های فاکهه الظرفاء یا کشکول ابن‌العلم، منتخبات ابن‌العلم، واژه‌های مثلث، هزار نکته از قرآن، اولیات، آثار علما و شعرای دزفول از تألیفات اوست. علی‌محمد ابن‌العلم در ۲۹ آذر ۱۳۷۰ از دنیا رفت و پیکرش پس از انتقال به مشهد، در جوار حرم رضوی (ع) به خاک سپرده شد («زندگینامه آیت‌الله شیخ علی‌محمد ابن‌العلم»، http://shooshan.ir؛ «عالمی که رفق با مردم را در رفتار و گفتار خود نشان داد»، https://fa.shafaqna.com؛ «یادی از آیت‌الله حاج شیخ علی‌محمد ابن‌العلم از علمای قرآنی خوزستان»، http://shahidpooya.ir).
منابع: ابن‌العلم، علی‌محمد (۱۳۷۷)، «جهانی بنشسته در گوشه‌ای»، نشریه میراث شهاب، سال چهارم، شماره ۱۱، فروردین؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «زندگینامه آیت‌الله شیخ علی‌محمد ابن‌العلم»، http://shooshan.ir/fa/news/93917؛ «عالمی که رفق با مردم را در رفتار و گفتار خود نشان داد»، https://fa.shafaqna.com/news/681014/؛ «یادی از آیت‌الله حاج شیخ علی‌محمد ابن‌العلم از علمای قرآنی خوزستان»، پایگاه اطلاع‌رسانی مسجد شفیعی‌ها اهواز، http://shahidpooya.ir.