محمد مؤمن
محمد مؤمن روحانی مبارز، شاگرد امام‌خمینی، نماینده مجلس خبرگان رهبری و عضو فقهای شورای نگهبان.
زندگینامه و تحصیلات
محمد دانش‌زاده معروف به محمد مؤمن قمی فرزند عباس در سال ۱۳۱۶ در خانواده کشاورز و در شهر قم متولد شد. وی در هفت‌سالگی قرآن را در مکتب‌خانه آموخت[۱] و سپس وارد دبستان شد و تا سوم دبیرستان ادامه تحصیل داد.[۲] مؤمن در سال ۱۳۳۲ به تحصیل علوم حوزوی روی آورد: ادبیات عرب را نزد محی‌الدین فاضل هرندی، سیدمحمود یثربی قمی و میرزاعلی‌اصغر کنی فرا گرفت و سطح متوسطه حوزه را نزد سیدمحمدباقر ابطحی اصفهانی، مهدی باقری کنی، علی‌پناه اشتهاردی و احمد آذری قمی تحصیل کرد.[۳] وی سطح عالی حوزه را از سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی، علی‌اکبر مشکینی، محمد شاه‌آبادی و سیدمحمد مجاهدی تبریزی آموخت.[۴] و در سال ۱۳۳۷ سه‌ماه در درس سیدحسین بروجردی حاضر شد.[۵] و سپس در درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی شرکت کرد و تا زمانی‌که امام‌خمینی در قم بود در درس ایشان حاضر می‌شد.[۶]
پس از دستگیری امام‌خمینی در سال ۱۳۴۲، مؤمن در درس سیدمحمد محقق داماد و مرتضی حائری یزدی شرکت کرد و زمان کوتاهی در درس سیدمحمدرضا گلپایگانی، محمدعلی اراکی و حسن فرید اراکی نیز حضور یافت. مؤمن شرح منظومه را نزد سیدمصطفی خمینی و فلسفه و تفسیر را از سیدمحمدحسین طباطبایی فرا گرفت [۷] وی در اواخر سال ۱۳۴۲ به نجف رفت و حدود شش ماه از درس سیدابوالقاسم خویی و سیدمحمود شاهرودی نیز بهره‌مند گردید.[۸] و در شهریور ۱۳۴۳ به ایران بازگشت. او با محمدمهدی ربانی املشی، ابوالحسن مصلحی و سیدحسن طاهری خرم‌آبادی هم‌بحث بود.[۹] مؤمن علاوه بر تحصیل به تدریس سطوح متوسطه و عالی نیز مشغول بود و از سال ۱۳۶۲ به تدریس خارج اصول و همچنین خارج فقه بر مبنای تحریر الوسیله امام‌خمینی اهتمام ورزید.[۱۰]
فعالیت‌های سیاسی
در مهر ۱۳۴۲ گروهی از فضلای حوزه علمیه قم که محمد مؤمن نیز در شمار آنان بود، طی نامه‌ای به هیئت دولت حسنعلی منصور، خواهان آزادی امام‌خمینی و جمعی از علما شدند.[۱۱] در اسفند ۱۳۴۳ وی همراه جمعی از علما و محصلان حوزه علمیه قم، طی نامه‌ای به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت رژیم پهلوی، به ادامه تبعید امام‌خمینی اعتراض کردند.[۱۲] در مهر ۱۳۴۴ در پی انتقال امام‌خمینی از ترکیه به نجف، مؤمن به همراه فضلا و طلاب حوزه علمیه قم طی نامه‌ای از حضور ایشان در عتبات عالیات ابراز خرسندی کرد؛ اما ادامه تبعید ایشان را محکوم کرد.[۱۳] وی در سال ۱۳۴۵ از امام‌خمینی اجازه امور حسبیه دریافت کرده[۱۴] و در مواردی نیز معرف دیگران برای دریافت اجازه از ایشان بوده‌است.[۱۵]
پس از شهادت سیدمحمدرضا سعیدی در سال ۱۳۴۹ و لزوم اطلاع دقیق امام‌خمینی از آن واقعه مسئولیت سفر از ایران به عراق و اطلاع‌رسانی بر عهده محمد مؤمن گذاشته شد و مقدمات سفر را عبدالرحیم ربانی شیرازی فراهم کرد. سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) که از این سفر آگاه شده بود، مؤمن را پس از بازگشت بازجویی کرد.[۱۶] مؤمن در سال ۱۳۵۲ همراه ۲۴ نفر از علمای قم به دلیل مبارزه علیه رژیم و پیگیری نظرهای امام‌خمینی به تبعید محکوم شد و مؤمن پنهان شد؛ اما ساواک در ۱۸/۱/۱۳۵۳ وی را بازداشت و به شهداد کرمان تبعید کرد.[۱۷] ساواک پس از هفت ماه وی را بدون دلیل به تویسرکان منتقل کرد و در نوزدهم فروردین ۱۳۵۶ آزاد شد.[۱۸] پس از تبعید برادر امام‌خمینی سیدمرتضی پسندیده به خمین[۱۹] طرفداران امام‌خمینی تصمیم گرفتند به هدف پنهان‌ماندن نماینده ایشان، محمد مؤمن همراه حسن صانعی، عباس محفوظی و برخی طلاب دیگر اموال شرعی را دریافت کنند و با اجازه پسندیده به نماینده امام‌خمینی تحویل دهند.[۲۰]
(ببینید: سیدمحمدرضا سعیدی، عبدالرحیم ربانی شیرازی، و سیدمرتضی پسندیده)
محمد مؤمن که از اعضای تشکل مدرسین بود که در ادامه نام جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به‌خود گرفت،[۲۱] پس از تبعید، به جلساتی پیوست که برخی روحانیان به سرپرستی سیدمحمد حسینی بهشتی به صورت پنهانی در شهرهای قم، تهران و مشهد برگزار می‌کردند.
(ببینید: سیدمحمد بهشتی)
این جلسات تا ۱۳۵۷ ادامه داشت.[۲۲] در آبان ۱۳۵۶ فضلای حوزه علمیه قم که محمد مؤمن نیز در شمار آنان بود، طی تلگرامی درگذشت مشکوک سیدمصطفی خمینی را به امام‌خمینی تسلیت گفتند.[۲۳] در پی اهانت روزنامه اطلاعات به امام‌خمینی در هفدهم دی ۱۳۵۶ و برخورد خونین رژیم پهلوی با مردم قم در نوزدهم دی به دلیل اعتراض به این اهانت، مؤمن به همراه استادان و فضلای حوزه علمیه قم طی اعلامیه‌ای در ۲۲/۱۰/۱۳۵۶، رفتار رژیم پهلوی را محکوم کردند.[۲۴]
فعالیت‌های پس از پیروزی انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام‌خمینی محمد مؤمن را در ۱۸/۵/۱۳۵۸ به سرپرستی امور زندانیان قم و رسیدگی به کار دادگاه‌ها و اداره امور ستاد انقلاب اسلامی و تنظیم کارهای دفتر تبلیغات و همچنین تنظیم و اداره امور طلاب و روابط شهرستان‌ها منصوب کرد.[۲۵] پس از آن وی مسئول دادگاه عالی انقلاب اسلامی شد [۲۶] و سپس امام‌خمینی او را به عضویت شورای عالی قضایی منصوب کرد.[۲۷]
مؤمن در نخستین دوره مجلس خبرگان رهبری، نماینده مردم سمنان شد[۲۸] و در تیر ۱۳۶۲ با حکم امام‌خمینی به عضویت فقهای شورای نگهبان درآمد[۲۹] و عضویت وی تا زمانی که امام‌خمینی زنده بود ادامه داشت.
در پی نظر حسینعلی منتظری مبنی بر رسیدگی به اوضاع نابسامان حوزه علمیه قم و تنظیم برنامه‌های مفید، برای آن شورایی متشکل از نمایندگان مراجع و چند نفر از استادان حوزه ازجمله محمد مؤمن، تشکیل گردید که پس از انتصاب وی مورد تأیید امام‌خمینی واقع شد.[۳۰] امام‌خمینی در ۴/۲/۱۳۶۸ مؤمن را در شمار هیئت بازنگری قانون اساسی معرفی کرد.[۳۱]
محمد مؤمن که از فضلای حوزه علمیه محسوب می‌شد، امام‌خمینی را از نظر دقت علمی بر دیگر استادان ترجیح داد[۳۲] و شخصیتی استثنایی دانست.[۳۳] فکر و اندیشه علمی امام‌خمینی و استقامت ایشان در مسائل فقه و اصول، سرعت انتقال بالا، دقت و خوش‌فهمی و قوت بیان ایشان، محمد مؤمن را بیشتر به خود جذب کرد.[۳۴] وی امام‌خمینی را از نظر قوت روحی، شجاعت، هوش و درایت سیاسی فوق‌العاده یافت که می‌توانست پس از بروجردی اساس حوزه علمیه قم را متحول کند.[۳۵] او خاطرنشان کرده که امام‌خمینی مردم را به خدا و توحید راهنمایی و تأکید می‌کرد همه چیز به دست خداوند است و باید به وظیفه خود عمل کرد.[۳۶] به نظر وی همین وظیفه‌شناسی امام‌خمینی باعث شد که ایشان انقلاب را رهبری کند و به پیروزی برساند.[۳۷]
رحلت
محمد مؤمن پس از یک دوره بیماری در ۲ اسفند ۱۳۹۷ در سن ۸۱سالگی در قم درگذشت و پیکر وی پس از تشییع در حرم فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شد.[۳۸] وی کتاب‌ها و رساله‌های چندی در فقه و اصول فقه تألیف و تدوین کرده‌است که ازجمله آنها تقریرات درس امام‌خمینی در اصول، مکاسب محرمه و بیع می‌باشد. شرح کتاب قضا، شهادت و حدود تحریر الوسیله امام‌خمینی، ولایت فقیه، تسدید الاصول و کلمات سدیده که در مسائل مستحدثه است از دیگر آثار وی است.[۳۹] فرزندان مؤمن در حوزه قم اشتغال به علوم حوزوی دارد.
پانویس
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۷ و ۳۳.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۴۹۹.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۳۶ و ۳۸ ـ ۴۲.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۴۲ ـ ۴۳.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۰.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۴۴ و ۱۱۹.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۴۶؛ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری،، ۱/۵۰۰ ـ ۵۰۱.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۰.
- ↑ طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، ۱/۴۲ ـ ۴۳؛ مؤمن، خاطرات، ۶۶.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۱.
- ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۰۴.
- ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۴۹ ـ ۱۵۰.
- ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی،۳/۱۷۴؛ فاضل لنکرانی، یاران امام به روایت اسناد ساواک آیت‌الله العظمی محمد فاضل لنکرانی، ۲۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲/۷۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱/۴۸۳ و ۴۹۵).
- ↑ طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، ۲/۸۹ ـ ۹۰.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۰۵ ـ ۱۰۷؛ طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، ۲/۱۱۴ ـ ۱۱۶.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۰۸.
- ↑ پسندیده، خاطرات، ۲۴۵.
- ↑ مؤمن، یاران امام، ۴۳۹.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۲.
- ↑ طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، ۲/۱۳۸.
- ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۲۹؛ فاضل لنکرانی، یاران امام به روایت اسناد ساواک آیت‌الله العظمی محمد فاضل لنکرانی، ۲۲۴.
- ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۳۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۹/۲۷۰.
- ↑ مؤمن، خاطرات ۱۵خرداد، ۲/۳۶۵؛ مؤمن، خاطرات، ۱۸۶.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۳.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۴۹۷.
- ↑ امام خمین، صحیفه، ۱۷/۵۱۳.
- ↑ ایزدی، گذری بر زندگی فقیه عالیقدرآیت‌الله منتظری، ۱/۲۸۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۶۳ ـ ۳۶۴.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۲۰.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۱۹.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۳۳ ـ ۱۳۴.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۳۰.
- ↑ مؤمن، خاطرات ۱۵ خرداد، ۲/۳۷۴ ـ ۳۷۵.
- ↑ مؤمن، خاطرات ۱۵ خرداد، ۲/۳۷۵ و ۳۷۹ ـ ۳۸۰.
- ↑ اطلاعات، روزنامه.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۲.
منابع
- اطلاعات، روزنامه، ۴/۱۲/۱۳۹۷ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- ایزدی، مصطفی، گذری بر زندگی فقیه عالیقدرآیت‌الله منتظری، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش.
- پسندیده، سیدمرتضی، خاطرات آیت‌الله پسندیده، گفته‌ها و نوشته‌ها، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- پسندیده، سیدمرتضی، یاران امام به روایت اسناد ساواک آیت‌الله سیدمرتضی پسندیده، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، قم، ۱۳۷۹ش.
- طاهری خرم‌آبادی، سیدحسن، خاطرات آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، به کوشش محمدرضا احمدی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- فاضل لنکرانی، محمد، یاران امام به روایت اسناد ساواک آیت‌الله العظمی محمد فاضل لنکرانی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مؤمن، محمد، خاطرات آیت‌الله محمد مؤمن قمی، تدوین رضا شیخ‌محمدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- مؤمن، محمد، مصاحبه، چاپ‌شده در خاطرات ۱۵ خرداد قم، به کوشش علی باقری، تهران، سوره مهر، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
پیوند به بیرون
- هاجر رضایی، مؤمن، محمد، دانشنامه امام‌خمینی، ج۹، ص۶۳۰-۶۳۳.