التعلیقة علی العروة الوثقی، حواشی امام‌خمینی بر کتاب العروة الوثقی؛ عربی.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| عنوان | التعلیقة علی العروة الوثقی |
| نویسنده | امام‌خمینی |
| تاریخ نگارش | از سال ۱۳۷۲ق تا ۱۳۷۵ق |
| موضوع | حواشی امام‌خمینی بر کتاب العروة الوثقی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی |
| تاریخ نشر | سال ۱۳۸۰ش |
یکی از کتاب‌های فقه فتوایی، العروة الوثقی، مهم‌ترین اثر سیدمحمدکاظم یزدی طباطبایی است. العروة الوثقی با اینکه دربرگیرنده همه ابواب فقهی نیست، به سبب فروع بسیار و مباحث عمده‌ای که در آن مطرح شده‌است مورد توجه قرار گرفته‌است؛ به‌گونه‌ای که برخی بیش از پنجاه حاشیه بر آن یاد کرده‌اند.
حاشیه امام‌خمینی بر العروة الوثقی در سال ۱۳۷۲ق آغاز و در هفتم جمادی‌الاولی ۱۳۷۵ق به پایان رسیده‌است. تعلیقه بر العروة الوثقی در میان آثار فقهی امام‌خمینی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و ایشان بر بیشتر فتاوای سیدمحمدکاظم یزدی حاشیه نوشته‌است و شمار آنها بالغ بر سه‌هزار است.
تعلیقه امام‌خمینی برای نخستین‌بار در قم چاپ شده و ناشر مشخصی ندارد. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی در سال ۱۳۸۰ حواشی امام‌خمینی بر متن العروة الوثقی را در ۱۰۴۰ صفحه و به صورت مستقل با عنوان العروة الوثقی مع تعالیق الامام‌الخمینی، منتشر ساخته‌است. این کتاب در «موسوعة الامام‌الخمینی» در سال ۱۳۹۲ و در جلدهای ۲۴ و ۲۵ منتشر شده‌است.
مقدمه
حاشیه‌نویسی بر کتاب‌های فقهی را می‌توان به دو دسته فقه استدلالی و فتوایی تقسیم کرد. رساله‌های عملیه و نوع حواشی کتاب‌های فقه فتوایی، از قسم دوم هستند. یکی از کتاب‌های فقه فتوایی، العروة الوثقی، مهم‌ترین اثر سیدمحمدکاظم یزدی طباطبایی (۱۲۴۸–۱۳۳۷ق) است که تاکنون ده‌ها حاشیه بر آن نگاشته شده‌است. از ایشان چندین اثر تألیفی دیگر نیز به جا مانده‌است.[۱] این کتاب را شیخ‌عباس قمی با عنوان الغایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی، به فارسی ترجمه کرده‌است.
ویژگی‌های العروة الوثقی
العروة الوثقی با اینکه دربرگیرنده همه ابواب فقهی نیست، به سبب فروع بسیار و مباحث عمده‌ای که در آن مطرح شده‌است و نیز دقت و تبحر مؤلف آن در علم فقه، مورد توجه قرار گرفته‌است؛ به گونه‌ای که برخی بیش از پنجاه حاشیه بر آن یاد کرده‌اند.[۲] برخی از این حواشی دربردارنده همه ابواب عروه و برخی تنها دربردارنده بخش‌هایی از آن‌اند.[۳]
عناوین این کتاب عبارت‌اند از: تقلید، طهارت، نماز، روزه، اعتکاف، زکات، خمس، حج، اجاره، مضاربه، مزارعه، مساقات، ضمان، حواله، نکاح و وصیت که کامل نشده‌است.[۴] نثر العروة الوثقی، نثری روان و ساده است. واژه‌های غیر عربی نیز در آن، به چشم می‌خورند.[۵] مؤلف در برخی مسائل به استدلال اجمالی بر نظر خود نیز پرداخته‌است.[۶] گفتنی است سیدمحمدکاظم یزدی بر العروة الوثقی تکمله‌ای نوشته‌است که دربردارنده ابواب ربا، عدّه، وکالت، هبه، وقف و قضاست اما نوعاً موضوع حاشیه‌نگاری فقها نبوده‌است.
اهمیت و جایگاه
حاشیه امام‌خمینی بر العروة الوثقی پس از پایان حاشیه‌نویسی بر کتاب وسیلة النجاة (ببینید: تعلیقة علی وسیلة النجاة) اثر سیدابوالحسن اصفهانی (۱۲۸۴–۱۳۶۵ق) در سال ۱۳۷۲ق آغاز و در هفتم جمادی‌الاولی ۱۳۷۵ق به پایان رسیده‌است.[۷] فزونی فروعی که در حاشیه بر عروه، به تبع متن آمده‌است، سبب شده تعلیقه بر العروة الوثقی در میان آثار فقهی امام‌خمینی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار باشد و مطالعه سایر آثار فقهی ایشان بدون مطالعه این اثر کامل نباشد.[۸] برخی مسائل مطرح‌شده در رساله نجاة العباد -نخستین اثر فتوایی امام‌خمینی به زبان پارسی-برگرفته از حواشی وی بر العروة الوثقی است.[۹] همه حواشی امام‌خمینی بر این اثر، فتوای صریح نیست، بلکه برخی احتیاطی و برخی توضیحی است.[۱۰]
نقدهای امام
امام‌خمینی بر بیشتر فتاوای سیدمحمدکاظم یزدی حاشیه نوشته‌است و شمار آنها بالغ بر سه‌هزار است. از ۷۲ مسئله اجتهاد و تقلید، ایشان بر چهل مورد آن حاشیه نوشته‌است که در مقایسه با حواشی سیدحسین بروجردی که حدود ۲۵ مورد است، قابل توجه می‌باشد. ایشان از ۸۸ مسئله‌ای که در اقسام و احکام آب‌ها در متن آمده، بر ۵۳ مورد و در اقسام و احکام نجاسات که ۱۴۴ مسئله در متن آمده، ۱۱۱ مورد و در افعال وضو که در متن ۴۹ مسئله به آن اختصاص یافته‌است، بر ۲۷ مورد آن حاشیه نوشته‌است. امام‌خمینی برخلاف یزدی طباطبایی که تقلید را التزام به فتوای مجتهد معینی دانسته‌است، مستندبودن عمل به فتوای مجتهد معین را کافی می‌داند[۱۱]؛ چنان‌که برخلاف ایشان عمل عامی را بدون تقلید و احتیاط، در صورت انطباق با رأی مجتهد، باطل نمی‌داند.[۱۲] جواز عدول از مرجعِ زنده به مرجعِ زنده دیگر در صورت تساوی آنان، کاشف تعبدی‌بودن حسن ظاهر از عدالت،[۱۳] واجب شرعی‌نبودن غسل‌ها به جز غسل میت، أقوی‌دانستن عدم اشتراط غسل جنابت برای دو سجده سهو،[۱۴] معتبربودن نقل فتوا از سوی ثقه و عدم لزوم حصول اطمینان از قول وی، حرام‌نبودن مال پس‌گرفته‌شده با ترافع نزد کسی که شایستگی فتوادادن ندارد، صرف نظر از حرمت اصل ترافع، جواز استعمال ظروف طلا و نقره برای تزیین در منازل، مساجد و مشاهد مشرفه، بلکه مطلق نگهداری و فروش آنها و جواز وضوگرفتن با آنها در مقام اضطرار، و عدم وجوب شکستن آنها،[۱۵] ازجمله موارد دیگر اختلاف فتوای امام‌خمینی است.
چاپ و انتشار
تعلیقه امام‌خمینی برای نخستین بار در قم در ۳۴۵ صفحه با ارجاع به مسائل العروة الوثقی، بدون آوردن متن کامل آن و تنها با بیان دیدگاه‌های امام‌خمینی، چاپ شده و ناشر مشخصی ندارد.[۱۶] بار دیگر انتشارات وجدانی قم آن را چاپ کرده‌است.[۱۷] پس از چندی، مؤسسه مطبوعاتی دارالفکر در ۳۶۸ صفحه، آن را با عنوان تعلیقة لسماحة العلامة الاوحدی آیةالله العظمی الحاج‌آقا روح‌الله الموسوی الخمینی علی العروة الوثقی، به چاپ رسانده‌است.[۱۸] در این چاپ، شماره هر مسئله با اصل فتاوای صاحب عروه و امام‌خمینی در جدول و کنار هم آمده‌است. نسخه اخیر سپس به همراه العروة الوثقی بارها چاپ شده‌است.[۱۹]
پیش از انقلاب اسلامی ایران، به سبب ممانعت از نشر آثار امام‌خمینی، حواشی ایشان بر العروة الوثقی و بر رساله توضیح المسائل بروجردی، با حرف «خ» یا نقطه‌چین مشخص می‌شد.[۲۰] کتاب العروة الوثقی با تعلیقه امام‌خمینی و شماری از مراجع هم‌عصر ایشان در بیروت نیز در سال ۱۴۱۰ق همراه با مقدمه‌ای از انتشارات «دارالاسلامیه» به چاپ رسیده‌است. مؤسسه اسماعیلیان نیز آن را در سال ۱۳۷۰ش/ ۱۴۱۱ق در دو جلد و انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در سال ۱۴۱۷ق آن را در پنج جلد، همراه با حاشیه برخی مراجع تقلید، ازجمله امام‌خمینی، به چاپ رسانده‌اند. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی در سال ۱۳۸۰ به سبب وجود خطاهایی در چاپ‌های پیشین و نیز جابه‌جایی برخی تعلیقه‌ها و وجود ابهام در آنها، ضمن تصحیح متن العروة الوثقی، آن را همراه با حواشی امام‌خمینی در ۱۰۴۰ صفحه و به صورت مستقل با عنوان العروة الوثقی مع تعالیق الامام‌الخمینی، منتشر ساخته‌است. پس از این تاریخ، تنها این نسخه مبنای انتشار این کتاب، همراه با تعلیقه‌های امام‌خمینی یا همراه با حواشی فقها و مراجع دیگر، قرار گرفته‌است. این کتاب در «موسوعة الامام‌الخمینی» همراه با آخرین تحقیقات و دقت بیشتری در سال ۱۳۹۲ و در جلدهای ۲۴ و ۲۵ منتشر شده‌است.
پانویس
- ↑ یزدی طباطبایی، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، ۱/۵–۷
- ↑ احمدی فقیه یزدی، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، ۳۴
- ↑ ← یزدی طباطبایی، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، ۵/۳
- ↑ یزدی طباطبایی، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، ۵/۶۹۲
- ↑ ←یزدی طباطبایی، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، ۱/۲۹۸
- ↑ برای نمونه، ← یزدی طباطبایی، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، ۱/۵۰۰، ۲/۱۸۲ و ۵/۱۹–۲۴
- ↑ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، مقدمه کتاب التعلیقة علی العروة الوثقی تألیف امام‌خمینی، ۳
- ↑ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، مقدمه کتاب التعلیقة علی العروة الوثقی تألیف امام‌خمینی، 3
- ↑ امام‌خمینی، نجاة العباد، ۵
- ↑ ← امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۵۸
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۷
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۷
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۸–۹
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۱۳۵ و ۱۳۹
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۸۰–۸۳
- ↑ استادی، چهل مقاله، ۳۱۸؛ عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی-توصیفی آثار امام راحل، ۴۲
- ↑ جمهوری اسلامی، روزنامه، سیری در تألیفات امام‌خمینی، ۱۶
- ↑ استادی، چهل مقاله، ۳۱۸
- ↑ استادی، چهل مقاله، ۳۱۸
- ↑ عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی-توصیفی آثار امام راحل، ۴۲
منابع
- احمدی فقیه یزدی، محمدحسن، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، تهران، مدرس، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
- استادی، رضا، چهل مقاله، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، التعلیقة علی العروة الوثقی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، رساله نجاة العباد، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، سیری در تألیفات امام‌خمینی، چهل پرده اشک، ویژه اربعین رحلت امام‌خمینی، ۲۱/۴/۱۳۶۸ش.
- عماد دشتی، صدرالدین، کتابشناسی موضوعی-توصیفی آثار امام راحل، مجله حضور (ویژه‌نامه هشتمین سالگرد رحلت امام‌خمینی)، ۱۳۷۶ش.
- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، مقدمه کتاب التعلیقة علی العروة الوثقی تألیف امام‌خمینی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
- یزدی طباطبایی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی (المحشی)، تحقیق احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
پیوند به بیرون
- علی جان کریمی، التعلیقة علی العروة الوثقی، دانشنامه امام‌خمینی، ج۳، ص۴۱۵–۴۱۶.