محمود یوسفی غروی
یوسفی غروی، محمود؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. محمود یوسفی غروی در سال ۱۳۰۳ ش در نجف‌آباد به دنیا آمد. او خواندن و نوشتن را در زادگاهش فراگرفت. سپس به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و وارد مدرسه علمیه نجف‌آباد شد و مقدمات را در آنجا خواند. یوسفی غروی در سال ۱۳۱۹ ش برای تکمیل تحصیلات حوزوی راهی قم شد. در آن سال امام خمینی از ممتحنان کتاب‌های رسایل و مکاسب بود و یوسفی غروی نزد ایشان امتحان داد و موفق به قبولی در آن آزمون شد و تأییدیه‌ای از امام خمینی دریافت کرد که بر اساس مصاحبه‌اش با مجله حوزه نزد وی موجود است. یوسفی غروی مدت سه سال در حوزه علمیه قم مشغول به تحصیل بود، ولی درباره استادان او در آن حوزه اطلاعاتی در دست نیست و وی در مصاحبه‌اش اشاره‌ای به استادان و همچنین دروس خوانده‌شده در آن حوزه نکرده است. او در سال ۱۳۲۱ ش رهسپار عراق شد و در حوزه علمیه نجف اشرف در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید محسن طباطبایی حکیم، سید عبدالهادی شیرازی و سید محمود حسینی شاهرودی شرکت کرد. مدت چند ماه هم از درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید ابوالقاسم موسوی خویی بهره برد. او در سال ۱۳۴۴ ش و در جریان مهاجرت امام خمینی از ترکیه به عراق در مراسم استقبال از ایشان حضور داشت و در کاظمین به دیدار ایشان شتافت. پس از استقرار امام خمینی در نجف اشرف به حلقه یاران ایشان پیوست و در اندرونی بیت امام خمینی پاسخگویی به مسائل شرعی را بر عهده گرفت. همچنین از اعضای هیئت استفتای ایشان بود. امام خمینی در نجف اشرف برای برقراری شهریه، ممتحنانی را انتخاب کرده بود و یوسفی غروی از سوی امام خمینی به‌عنوان یکی از ممتحنان درس‌های رسایل و مکاسب انتخاب شد. با آغاز تدریس درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام خمینی در مسجد شیخ انصاری نجف اشرف هم در آن درس شرکت کرد. درباره سال‌های حضور او در درس خارج فقه امام خمینی گزارشی در دست نیست، ولی می‌توان احتمال داد که در دهه ۱۳۴۰ ش در آن درس‌ها شرکت می‌کرده است. یکی از مهم‌ترین اقدامات یوسفی غروی در نجف اشرف تصحیح حاشیه امام خمینی بر عروه الوثقی بود. امام خمینی این کتاب را پیش از تبعید به خارج از کشور در ایران منتشر کرده بود، ولی به سبب پاره‌ای اشکالات آن، یوسفی غروی و غلامرضا عرفانیان خراسانی مأموریت یافتند این کتاب را بار دیگر تصحیح و منتشر کنند. این کتاب پس از تصحیح مورد تأیید امام خمینی قرار گرفت. یوسفی غروی همچنین از دوستان سید مصطفی خمینی بود و در حاشیه سید مصطفی بر عروه‌الوثقی ایشان را مساعدت می‌کرد و در جلسات خصوصی با او این کتاب را به بحث می‌گذاشت که تا یک روز پیش از درگذشت مشکوک سید مصطفی خمینی ادامه داشت («مصاحبه با آیت‌الله شیخ محمود یوسفی غروی»، ۴۴-۴۵). وی همچنین از مدرسان حوزه علمیه نجف بود و کتاب مکاسب را در آنجا تدریس می‌کرد (قاسمی، ج ۵، ۵۱۷). یوسفی غروی که از اعضای بیت امام خمینی در نجف اشرف بود، پس از مهاجرت ایشان به پاریس به فعالیت در آنجا ادامه داد. در مهر ۱۳۵۷ و پس از مهاجرت امام خمینی به فرانسه، همراه با جمعی از فضلا و مدرسان حوزه علمیه نجف اشرف که اغلب از شاگردان امام خمینی بودند، تلگرافی را به امام خمینی ارسال کردند و در آن ایشان را «یگانه زعیم باکفایت عالم اسلام و مرجع تقلید جهان تشیع حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خمینی» نامیدند و از هجرت ناگهانی ایشان از نجف اشرف به‌عنوان «دردناک‌ترین مصیبت و خسارتی جبران‌ناپذیر» برای حوزه‌های علمیه نام بردند و با ابراز تأثر و تأسف از آن رویداد، «تحول اساسی و بنیادی و برقراری نظام عادلانه اسلامی به دست باکفایت آن پیشوای انقلابی اسلام و نابودی و اضمحلال دشمنان اسلام و غلامان حلقه‌به‌گوش استعمار» را از گاه خداوند مسئلت کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۴۰۶ ـ ۴۰۷). سپس همراه با جمعی از شاگردان امام خمینی در تلگرافی دیگر به والری ژیسکاردستن رئیس‌جمهور وقت فرانسه، امام خمینی را «چهره ضداستعماری» و «رهبر آزاد، قاطع و انقلابی اسلام» و روح و قلب ۳۵ میلیون ایرانی و سایر مسلمانان جهان نامیدند که به سبب مبارزات بی‌امان امام خمینی علیه رژیم شاهنشاهی در شرایط اختناق‌آور و وضعیت سیاسی در خاورمیانه، به فرانسه مهاجرت کرده است و به او هشدار دادند که هدف از این اجبار به مهاجرت مانع‌تراشی فرانسه «در تداوم مبارزه پیگیر و بی‌امان علیه نظام پوسیده و درهم‌شکسته شاهنشناهی ایران» است و در پایان اعلام کردند جامعه روحانیت مبارز نجف انتظار دارند «از هیچ‌گونه کوشش و بذل و جهدی در جهت حفظ و حراست امام خمینی دریغ نورزید و نیز از ایجاد هر گونه محدودیت و مانعی بر سر راهشان به‌طور جدی بپرهیزید تا حضرتش جهت تحقق بخشیدن به آرمان‌های بلند ملی، انسانی و اسلامی خویش، از آزادی و امنیت که دو شرط اساسی ادامه مبارزاتشان است برخوردار باشند» (همان، ۴۰۸ ـ ۴۰۹؛ دوانی، ج ۸، ۳۶۰). وی به سبب همین فعالیت‌ها و به بهانه عدم تمدید گذرنامه توسط حکومت بعث عراق دستگیر و مدتی زندانی شد.
او پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در پی سختگیری حکومت بعث عراق علیه ایرانیان، درصدد بازگشت به کشور برآمد ولی ممنوع‌الخروج شد. همچنین دو تن از فرزندان او توسط حکومت بعث عراق دستگیر و در زندان‌های حکومت بعث به شهادت رسیدند. او هم که تهدید به دستگیری شده بود مدتی مجبور شد زندگی مخفیانه در پیش بگیرد («مصاحبه با آیت‌الله شیخ محمود یوسفی غروی»، ۴۸ ). وی پس از سال‌ها زندگی در زیر فشار حکومت بعث عراق، در نهایت پس از پایان جنگ عراق و ایران در سال ۱۳۶۸ ش به کشور بازگشت و در شهر قم مقیم شد و به تدریس در آنجا ادامه داد (همان، ۵۲). تألیفات چاپ شده وی عبارت است از آیات الانوار فی فضائل اهل‌بیت الاطهار و ولایت تکوینی ائمه اطهار. همچنین گذشته از تصحیح حاشیه امام خمینی بر عروه‌الوثقی، کتاب‌های تأویل الآیات و جلدهای ۲۹ و ۳۰ و ۴۱ بحارالانوار را تحقیق و منتشر کرده است («زندگی‌نامه محمود یوسفی غروی»، www.alyousofi.ir). او د سال ۱۳۸۸ ازدنیا رفت.
منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۸، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روحانی، سید حمید (۱۳۶۴)، نهضت امام خمینی در ایران، ج ۲، تهران، واحد فرهنگی بنیاد شهید با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی؛ «زندگی‌نامه محمود یوسفی غروی»(۱۳۹۸)، www.alyousofi.ir/fa/ArticlePrint_76.htm؛ قاسمی، رحیم (۱۳۹۳)، دره الصدق فیمن تلمذ من علما اصفهان بالنجف، ج ۵، قم، مجمع الذخائر الاسلامیه؛ «مصاحبه با آیت‌الله شیخ محمود یوسفی غروی»، مجله حوزه، شماره ۴۸.