محمدحسن مولوی قندهاری
مولوی قندهاری، محمدحسن؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. محمدحسن مولوی معروف به مولوی قندهاری و مولوی نجفی در سال ۱۲۸۰ ش به دنیا آمد (جلالی، ۴۵۴). درباره محل تولد او در منابع اختلاف وجود دارد؛ جلالی محل تولد او را مشهد می‌داند (همان)، ولی در مشاهیر تشیع در افغانستان، محل تولد او قندهار قید شده است (ناصری داودی، ج ۳، ۲۸۵). پدرش میرزا محمد اکبر دینی مقیم مشهد بود و به تدریس دروس حوزوی در آن شهر می‌پرداخت (آیت‌الله محمدحسن مولوی قندهاری، ۷-۱۱). محمدحسن مولوی خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در مشهد از پدرش فراگرفت. آنگاه نزد پدر و سایر استادان زادگاهش به فراگیری مقدمات و علوم حوزوی روی آورد. او در سال ۱۳۱۴ ش و در پی قیام مسجد گوهرشاد (تیر ۱۳۱۴ ش)، همراه خانواده راهی عراق شد و در حوزه علمیه نجف اشرف به تحصیل پرداخت و از درس‌های آیات میرزا محمدحسین نائینی، آقا ضیاءالدین عراقی، شیخ محمدحسین کاشف الغطا، سید ابوالحسن اصفهانی و سید حسین حمامی بهره برد. هم‌زمان در درس‌های اخلاق و عرفان میرزا علی آقا قاضی شرکت می‌کرد. وی پس از تکمیل معلومات و ارتقا به درجه اجتهاد، به‌عنوان نماینده تام‌الاختیار استادانش به کشورهای هند، پاکستان و افغانستان سفر کرد و طی چهل سال اقامت در آن کشورها، در نشر و تبلیغ احکام و عقاید دینی مردم آن سامان کوشید. آنگاه پس از یک دوره سفر تبلیغی طولانی، بار دیگر به نجف اشرف بازگشت و این بار در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید محمود حسینی شاهرودی، سید عبدالهادی شیرازی، سید ابراهیم اصطهباناتی، سید عبدالله شیرازی و امام خمینی شرکت کرد (آیت‌الله محمدحسن مولوی قندهاری،، ۱۲-۱۳؛ جلالی، ۴۵۴-۴۵۵). او در سال ۱۳۵۵ ش از عراق اخراج شد، بنابراین می‌توان گفت که از اواسط دهه ۱۳۴۰ ش تا سال ۱۳۵۵ ش در درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام خمینی در مسجد شیخ انصاری شرکت می‌کرده است. وی پس از اخراج از عراق، به ناچار به ایران بازگشت و تا پایان عمر در مشهد ساکن شد. مولوی قندهاری با فنون شاعری آشنا بود و سروده‌هایش بیانگر قریحه و سبک او است. وی علاوه بر اشعار عربی، بیست هزار بیت به زبان فارسی سروده است. از دیگر تألیفات او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: مناسک حج (منظوم)، جوان و پرنده: شرح‌حال حضرت جعفر طیار به‌صورت منظوم، فهرست مراقد: فهرست مراقد شریفه شام، حلب و شرق اردن به‌صورت منظوم، شکایت منظوم: قصیده‌ای فارسی در شرح و توضیح شکیات نماز و فروعات آن، بیست و ششم رجب: قصیده‌ای فارسی در احوالات امام علی (علیه‌السلام) که چند مرتبه چاپ شده است، غبار نجف: سروده‌ای مفصّل و استدلالی به زبان فارسی درباره حقیقت معاد جسمانی، کوه یاقوت: رساله‌ای درباره تاریخ و عظمت کعبه که در پایان منظومه‌ای در مناسک و اعمال حج آورده شده است، گلزار قندهار: درباره مزارات متبرکه موجود در قندهار و مناطق مجاور آن که در دو جلد به چاپ رسیده است، طاووس اهل الجنّة فی الآیات النازلة بالامام الحج، شانزده مقاله در حل مسائل مشکل، رساله سبع المثانی: در تفسیر سوره مبارکه حمد، زیارت جامعه: به‌صورت منظوم، ایمان ابوطالب (علیه‌السلام)، رساله کوه یاقوت درباره تاریخ مکه و مسائل آن، قصیده‌ای فارسی در شکیات نماز و تربت کربلا.
مولوی قندهاری در کشورهای عراق و ایران به فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی می‌پرداخت. ازجمله این فعالیت‌ها، تبدیل خانه شخصی خود در مشهد به فاطمیه بود و همه تلاش خود را برای ساماندهی آنجا می‌کرد. یکی از این اقدامات، برگزاری جلسات اخلاق و معارف الهی برگزار بود که در فاطمیه برگزار می‌شد. همچنین برای کمک به ایتام، دارالایتامی تأسیس کرد (جواهرکلام، ۱۱۸؛ آیت‌الله محمدحسن مولوی قندهاری، ۹-۱۹؛ ناصری داودی، ج ۳، ۲۸۶-۲۸۷).
محمدحسن مولوی در ۲۷ مرداد ۱۳۷۷ ش در مشهد درگذشت (جلالی، ۴۵۳-۴۵۴) و پیکرش پس از تشییع و اقامه نماز توسط آیت‌الله شیخ محمدتقی بهجت، در جوار حضرت ثامن‌الحجج علی بن موسی‌الرضا (علیه‌السلام) به خاک سپرده شد (جواهرکلام، ۱۱۸). منابع: آیت‌الله محمدحسن مولوی قندهاری (۱۳۹۷)، تهیه و تنظیم: جمعی از پژوهشگران مؤسسه دارالاعلام لمدرسه اهل‌البیت (ع)، بی‌جا، آتیلا؛ ناصری داودی، عبدالمجید (۱۳۷۹)، مشاهیر تشیع در افغانستان، ج ۱، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؛ جواهرکلام، عبدالحسین (۱۳۷۷)، «درگذشتگان: آیت‌الله مولوی قندهاری»، فصلنامه آینه پژوهش، ش ۵۲، پاییز؛ جلالی، غلامرضا (۱۳۸۶)، مشاهیر مدفون در حرم رضوی، ج ۱، مشهد، آستان قدس رضوی: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.