قاعده تقدم شیء علی نفسه

از ویکی امام خمینی
نسخهٔ تاریخ ‏۲۴ مهر ۱۴۰۳، ساعت ۲۲:۰۵ توسط P.mahdi (بحث | مشارکت‌ها) (صفحه‌ای تازه حاوی «'''قاعده تقدم شیء علی نفسه:''' یکی از قواعد فلسفی در باره امتناع تقدن شیء بر نفس خود یکی از قواعد مهم فلسفی که بی‌نیاز از برهان و استدلال است و تصور موضوع و محمول آن برای تصدیق به آن کافی است، امتناع تقدم شیء علی نفسه می‌باشد.<ref>انتظام، پیش‌...» ایجاد کرد)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

قاعده تقدم شیء علی نفسه: یکی از قواعد فلسفی در باره امتناع تقدن شیء بر نفس خود

یکی از قواعد مهم فلسفی که بی‌نیاز از برهان و استدلال است و تصور موضوع و محمول آن برای تصدیق به آن کافی است، امتناع تقدم شیء علی نفسه می‌باشد.[۱] ازجمله مواردی که به این اصل استناد می‌شود، اثبات امتناع دور است. محال‌بودن دور ازجمله قواعد مسلم فلسفی است که خود مبنای بسیاری از براهین و استدلال‌هاست. ابن‌سینا فصلی از کتاب نجات را به بحث قاعده بطلان دور اختصاص داده‌است.[۲] وی محال‌بودن آن را به واسطه دو محذور «تقدم شیء علی نفسه» و «تأخر وجود شیء عن نفسه» محال می‌داند و بیشتر حکما و متکلمان پس از وی نیز محذور لزوم دور را همان دو مورد ذکر کرده‌اند.[۳] ملاصدرا برای اثبات بطلان دور علاوه بر دو محذور، محذور سومی نیز افزوده که «احتیاج شیء به نفس خویش» است.[۴] امام‌خمینی مفاد این قاعده را این می‌داند که تقدم شیء بر خودش مستلزم اجتماع نقیضین است؛ زیرا فرض اینکه چیزی بر خودش مقدم باشد، مستلزم این است که شیء در مرتبه پیش از وجود خود هم وجود داشته باشد و هم معدوم باشد و اجتماع وجود و عدم در شیء واحد در مرتبه واحد، اجتماع نقیضین است.[۵] در بسیاری از مباحث فلسفی به این اصل استناد شده‌است؛ ازجمله اثبات امتناع دور؛ زیرا دور این است که معلول چیزی علت آن چیز باشد؛ شیء واحد از آن جهت که معلول است، از علت خود تأخر دارد و از آن جهت که علتِ علت خود است، بر آن مقدم می‌باشد و این مستلزم تقدم شیء بر خودش است.[۶]

  1. انتظام، پیش‌فرض‌های فلسفی در علم اصول، ۱۴۳.
  2. النجاة، ابن‌سینا، ۵۶۸–۵۶۹.
  3. فخر رازی، المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات، ۱/۴۶۹؛ جرجانی، شرح المواقف، ۴/۱۵۱.
  4. ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ۲/۱۴۲.
  5. امام‌خمینی، تقریرات، ۱/۳۴۲ و ۲/۱۶.
  6. امام‌خمینی، تقریرات، ۱/۳۴۲ و ۲/۱۶.