علی قزلجه‌ای
قزلجه‌ای (الهی‌فر)، علی؛ از شاگردان درس خارج امام خمینی. علی الهی‌فر معروف به قزلجه‌ای در ۱۳۰۵ ش در خانواده‌ای روحانی در روستای قزلجه شهرستان بستان‌آباد دیده به جهان گشود. پدرش ملا محمود و جدش ملا رفیع از روحانیان آن سامان بودند. علی قزلجه‌ای خواندن و نوشتن را در زادگاهش آموخت. او در ۱۳۲۴ ش راهی تبریز شد و طی ۶ سال اقامت در آن شهر کتاب‌های حاشیه، سیوطی، مغنی، جامی و مطول را نزد میرزا علی‌اکبر قاری، شیخ علی‌اکبر نحوی و شیخ ابوالفضل علمایی فراگرفت. شرح لمعه را هم نزد سید احمد خسروشاهی و رسایل را پیش سید هادی خسروشاهی خواند و بخشی از مکاسب را هم نزد سید مرتضی خسروشاهی آموخت. او در سال ۱۳۲۹ ش به قم رفت و در درس خارج فقه و اصول آیات سید حسین طباطبایی بروجردی و امام خمینی حاضر شد (الوانساز خویی، ۱۳۹۴، ۴۱۸؛ همان، ۱۳۸۷، ۲۵۵) درباره سال‌های دقیق حضور او در درس خارج فقه یا خارج اصول یا هر دو درس امام خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی به نظر می‌رسد مدت کوتاهی در درس ایشان شرکت می‌کرده است، چراکه مدتی بعد به عراق رفت. قزلجه‌ای در عراق و در مدارس بخارایی و ایروانی در درس خارج فقه (مکاسب) میرزا احمد اهری شرکت کرد و سپس از درس اصول (کفایه‌الاصول) آیات میرزا حسن یزدی، میرزا محمدعلی اهری و میرزا محمدعلی توحیدی بهره برد. آنگاه تحصیل دروس خارج فقه و اصول را نزد آیات سید ابوالقاسم موسوی خویی، شیخ حسین حلی، سید محسن طباطبایی حکیم و سید عبدالهادی شیرازی ادامه داد (الوانساز خویی، ۱۳۹۴، ۴۱۹-۴۲۰). او هم‌زمان به تدریس در آن حوزه پرداخت (فغفوری، ۲۳) و پس از ۱۰ سال اقامت در نجف اشرف به تبریز بازگشت و به تدریس دروسی چون شرح لمعه، رسایل، مکاسب و... در مدرسه‌های حسن پاشا و ولی‌عصر آن شهر اهتمام ورزید. وی در نهضت امام خمینی حضوری فعال داشت (الوانساز خویی، ۱۳۹۴، ۴۱۹-۴۲۰). ازجمله در پانزده آبان ۱۳۵۶ ش همراه با جمعی از روحانیان مبارز تبریز در اعلامیه‌ای خطاب به مردم تبریز، آنان را به شرکت در مجلس بزرگداشت سید مصطفی خمینی در مسجد میرزا یوسف تبریز فراخواندند. آنان در آن اعلامیه از امام خمینی به‌عنوان «حضرت آیت‌الله‌العظمی مرجع عالی‌قدر جهان تشیع» نام بردند (آیت‌الله حاج سید...، ۶۳۱). وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالیت‌های تبلیغی ـ علمی ادامه داد و با آغاز جنگ تحمیلی، دو بار در جبهه‌های جنگ حضور یافت (الوانساز خویی، ۱۳۹۴، ۴۱۹-۴۲۰). قزلجه‌ای در دوره امامت جمعه محسن مجتهد شبستری در تبریز، امام جمعه موقت آن شهر بود (کاظمینی، ج ۲، ۷۱۳) و مدت شش سال، در آن سمت بود (الوانساز خویی، ۱۳۹۴، ۴۱۹). آثار علمی او عبارت است از: ۱. تقریرات بحث اجاره و حج آیت‌الله حکیم (خطی). ۲. تقریرات مباحث الفاظ و خیارات مکاسب آیت‌الله حلی (خطی). ۳. تقریرات بحث مکاسب آیت‌الله خویی (خطی). ۴- حکومت. ۵- عدالت‌خواهی علی بن ابی‌طالب (ع) در اسلام ۶- معاشرت و مصاحبت ۷- چهارده معصوم ۸- اسرار وجود حضرت ولی‌عصر (عج) در زمان غیبت ۹- اخلاق و رفتار پیشوایان اسلام ۱۰- سخاوت پیشوایان اسلام ۱۱- شرایط مبلغین اسلام ۱۲- نعمت‌های الهی برای بندگان («علی الهی‌فر (قزلجه‌ای)»). او که مدتی امام جماعت مسجد جامع تبریز را بر عهده داشت (الوانساز خویی، ۱۳۸۷، ۴۵۵)، در مسجد سید و مسجد عربلر تبریز نیز نماز جماعت را اقامه می‌کرد (الوانساز خویی، ۱۳۹۴، ۴۲۰). او در ۴ فروردین ۱۳۹۰ پس از یک دوره بیماری طولانی در بیمارستان امام رضا علیه‌السلام تبریز درگذشت («آیت‌الله قزلجه‌ای درگذشت»، ۳) و پیکرش پس از اقامه نماز توسط محسن مجتهد شبستری، در قطعه صدیقین وادی رحمت آن شهر به خاک سپرده شد (همان؛ الوانساز خویی، ۱۳۹۴، ۴۲۰). منابع: آیت‌الله حاج سید مصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۸)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ «آیت‌الله قزلجه‌ای درگذشت» (۱۳۹۰)، هفته‌نامه افق حوزه، شماره ۳۰۴، ۱۷ فروردین؛ الوانساز خویی، محمد (۱۳۸۷)، «سید مرتضی خسروشاهی»، گلشن ابرار، خلاصه‌ای از زندگانی اسوه‌های علم و عمل، تهیه و تدوین: جمعی از پژوهشگران پژوهشکده باقرالعلوم، ج ۸، زیر نظر عبدالرحیم اباذری، قم، نور السجاد؛ الوانساز خویی، جعفر (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، ج ۲، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم؛ «پایگاه اندیشمندان اسلامی: علی الهی‌فر (قزلجه‌ای)» (۱۳۹۷)، اندیشمندان اسلامی: مرکز پژوهش‌های اسلامی سازمان صداوسیما، http://thinker.irc.ir/thinker/index/show/+؛ فغفوری، محمد (۱۳۸۲)، «گفتگو با علی علمی اردبیلی»، نشریه حکمت رضوی، شماره ۴ و ۵، تابستان و پاییز؛ کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۸۴)، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج ۲، تهران، برگ رضوان.