سعید اشراقی
اشراقی، سعید؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. سعید اشراقی در سال ۱۲۹۷ ش در قم در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش محمد ارباب از شاگردان ملا محمدکاظم خراسانی در نجف اشرف بود که پس از بازگشت به قم، به تدریس در آنجا پرداخت و از مراجع وقت محسوب می‌شد و همراه با آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی در تأسیس حوزه علمیه قم نقش بسزایی داشت و سپس به تدریس در آنجا پرداخت و کتاب الاربعون الحسینیه از آثار اوست. جدش محمدتقی بیگ معروف به ارباب هم از معاریف قم بود (شریف رازی، آثار الحجه، ج ۱، ۲۲۰؛ گنجینه دانشمندان، ج ۱، ۱۵۰-۱۵۱) و کتاب تاریخ دارالایمان قم از آثار اوست (ارباب قمی، ۳). برادرش میرزا محمدتقی اشراقی هم از مدرسان حوزه علمیه قم و از مفسران قرآن بود (ادهم‌نژاد، ۴۳). سعید اشراقی در چنین خانواده‌ای متولد شد و خواندن و نوشتن را در قم فراگرفت. سپس به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و در حوزه علمیه قم مقدمات را پیش آقایان شیخ ابوالحسن فقیهی و شیخ احمد فقیهی خواند. در ادبیات هم از شاگردان حاج میرزا محمدعلی ادیب تهرانی و سید میرزا ترابی دامغانی بود. وی در درس‌های سطح آقایان حاج شیخ محمدعلی کرمانی، سید احمد حسینی زنجانی و روح‌الله کمالوند و برادرش میرزا محمدتقی اشراقی شرکت کرد. همچنین از درس‌های فن خطابه و تفسیر قرآن برادرش بهره برد. اشراقی سپس به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و از درس‌های خارج آیات سید محمد حجت کوه‌کمری، سید حسین طباطبایی بروجردی، امام خمینی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و سید محمد محقق داماد سود برد (ادهم‌نژاد، ۴۴-۴۵). درباره سال‌های دقیق حضور او در درس‌های امام خمینی گزارشی در دست نیست، ولی می‌توان احتمال داد که در دهه ۱۳۳۰ ش از آن درس‌ها در مساجد محمدیه و سلماسی بهره‌مند می‌شده است. او در کنار حضور در درس‌های خارج فقه و اصول، در درس‌های فلسفه و همچنین تفسیر قرآن علامه سید محمدحسین طباطبایی حضور می‌یافت و از شاگردان خاص علامه طباطبایی محسوب می‌شد (ادهم‌نژاد، ۴۳ ـ ۴۵). مدتی هم در حوزه علمیه نجف اشرف حضور یافت و از درس‌های استادان آن حوزه بهره‌مند شد، ولی در زندگینامه‌اش اشاره‌ای به نام استادان او در آن حوزه نشده است. سعید اشراقی در کنار تحصیل، به تبلیغ دین و وعظ و خطابه می‌پرداخت و برادرش میرزا محمدتقی اشراقی را در اغلب سفرهای تبلیغی همراهی می‌کرد. پس از درگذشت برادرش، مسیر او را ادامه داد و آیت‌الله بروجردی مشوق او در ادامه راه برادرش بود. وی براثر این تشویق‌ها، تدریس را رها کرد و همه همت خود را صرف وعظ و تبلیغ کرد و به یکی از سخنرانان برجسته دینی بدل شد و نام و آوازه‌ای بلند در حوزه تبلیغ یافت (همان، ۴۶-۴۷) ازجمله سال‌های متمادی و در نیمه شعبان هر سال (میلاد امام زمان (عج)) در هیئت قائمیه تهران سخنرانی می‌کرد که با استقبال گسترده مردم تهران مواجه می‌شد (همان، ۵۴-۵۵). همچنین سال‌ها به اقامه نماز جماعت در مسجد سیدان قم می‌پرداخت و در آن مسجد به ارشاد مردم مشغول بود. اشراقی از روحانیان مورد اعتماد امام خمینی بود و این اعتماد در وصلت شهاب‌الدین اشراقی (برادرزاده سعید اشراقی) با صبیه امام خمینی اثرگذار بود (همان). او پس از رحلت آیت‌الله بروجردی در تبلیغ مرجعیت امام خمینی می‌کوشید و ازجمله روحانیانی بود که با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، وارد مبارزه با حکومت پهلوی شد و در مناسبت‌های مختلف، مأموریت‌های ابلاغی از سوی امام خمینی را انجام می‌داد و ارجاع این مأموریت‌ها به اشراقی نشان از اعتماد امام خمینی به او داشت. ازجمله این مأموریت‌ها می‌توان به ابلاغ پیام امام خمینی به مردم در جریان برگزاری رفراندوم انقلاب سفید توسط شاه در بهمن ۱۳۴۱ اشاره کرد؛ او پس از دریافت این مأموریت، به سخنرانی در مسجد اعظم قم پرداخت و پیام امام را به مردم رساند (کرباسچی، ۱۳۰ ـ ۱۳۱). همچنین وقتی هیئتی از بازاریان تهران برای دیدار با امام خمینی عازم قم شدند، در آن دیدار حضور یافت و از سوی امام خمینی مأموریت یافت در سخنانی، از بازاریان تهران تجلیل کند (سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد شهربانی، ج ۱، ۲۱). حضور در دیدار علی‌اکبر مولوی رئیس ساواک قم با امام خمینی پس از آزادی و بازگشت امام خمینی به قم در فروردین ۱۳۴۳ (کرباسچی، ۱۳۷۱، ۴۸)، حضور در دیدار روحانیان و اهالی اصفهان با امام خمینی (پس از آزادی امام خمینی از حبس و حصر و بازگشت به قم در فروردین ۱۳۴۳) و تشکر از آنان از طرف امام خمینی (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۲، ۳۸۴؛ قیام ۱۵ خرداد به...، ج ۵، ۲۵۲)، سفر به خرم‌آباد به دستور امام خمینی در ۱۳۴۳ و شرکت در تشییع جنازه روح‌الله کمالوند از دیگر مأموریت‌های ارجاعی توسط امام خمینی به سعید اشراقی بود (حیدریان، ۷۴ ـ ۷۵). اشراقی پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور به حمایت از امام خمینی ادامه داد. او در سال ۱۳۴۴ ش و در مجلس ختم سید ابوالقاسم روحانی از ائمه جماعات مسجد امام در قم، به سخنرانی پرداخت و در آن سخنرانی، از حکومت پهلوی انتقاد و از امام خمینی تجلیل کرد. در آن روزها که نام بردن از امام خمینی جرم بود و تبعات سنگینی در پی داشت، آشکارا اعلام کرد که مجلس ختم فوق به نام امام خمینی برگزار شده است و این سخنرانی باعث شد تا توسط شهربانی دستگیر شود. ساواک و شهربانی او را از ادامه تجلیل از امام خمینی برحذر داشتند، ولی وی بر استمرار رویه‌اش تأکید کرد. دستگیری اشراقی با واکنش مراجع تقلید مواجه شد و شهربانی در نهایت تحت فشار آیات گلپایگانی و مرعشی نجفی او را آزاد کرد. او یک روز پس از آزادی بار دیگر در مسجد اعظم به سخنرانی پرداخت و در این سخنرانی از امام خمینی تجلیل و بار دیگر آشکارا اعلام کرد که این مجلس به نام امام خمینی برگزار شده است و این تجلیل با استقبال و صلوات مردم مواجه شد. پس از آن، ممنوع‌الخروج از کشور گردید («خاطرات»، ۹۹ ـ ۱۰۲). به همین علت ساواک از او به‌عنوان یکی از طرفداران جدی امام خمینی نام برد (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۳، ۴۲۳) و او را ممنوع‌المنبر کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۰، ۳۴). اشراقی در عید فطر ۱۳۴۵ ش در برگزاری مراسم عید در بیت امام خمینی در قم فعال بود (همان، کتاب ۲۰، ۱۱۸). به خاطر این فعالیت‌ها اداره کل سوم ساواک در نامه‌ای به ریاست ساواک از او به‌عنوان یکی از روحانیان افراطی نام برد و خواستار ممنوعیت او از سخنرانی شد (همان، کتاب ۴۶، ۱۹). در سال ۱۳۴۶ ش و به مناسبت سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا (س)، در بیت امام خمینی به منبر رفت و با تجلیل از امام خمینی، بر ضرورت شناخت بیشتر امام خمینی تأکید و در پایان برای ایشان دعا کرد (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۴، ۲۲۳-۲۲۴). به همین علت ساواک در آذر ۱۳۴۶ از او به‌عنوان یکی از روحانیان افراطی نام برد و او را ممنوع‌المنبر کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۴۶، ۲۳۵؛ همان، ج ۴۰، ۷۶-۷۷؛ «اسناد مربوط به وعاظ و خطبای ممنوع‌المنبر از سال ۱۳۴۶ تا بهمن ۵۷»، ۳۰۰). او در تمام سال‌های تبعید امام خمینی، از اصحاب بیت ایشان به شمار می‌رفت (کرباسچی، ۱۳۸۱، ۴۵۳). در سال ۱۳۵۵ ش و در جریان شهادت شیخ حسین غفاری، در مجلس ختمی به آن مناسبت سخنرانی و از حکومت پهلوی انتقاد کرد. پس از سخنرانی او تظاهراتی در قم صورت گرفت و مأموران حکومت پهلوی با حمله به راهپیمایان، جمعی را دستگیر کردند. پس از آن اشراقی هم ممنوع‌المنبر شد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۶، ۲۰). اشراقی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به سخنرانی‌های تبلیغی در قم ادامه داد. همچنین به تدریس در حوزه علمیه قم می‌پرداخت و در سال ۱۳۶۵ ش در تأسیس تشکیلات وعاظ و خطبای قم نقش زیادی داشت (ادهم‌نژاد، ۵۲). همچنین تولیت حسینیه و مسجد سیدان قم را بر عهده داشت و بالغ بر ۵۰ سال به وعظ و خطابه در آن مجلس ادامه داد. سعید اشراقی در ۱۷ مرداد ۱۳۸۰ در قم درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط آیت‌الله حسین وحید خراسانی در قبرستان شیخان قم به خاک سپرده شد (احمدیان، ۹۰؛ جواهرکلام، ج ۳، ۴۷۰).
منابع: ادهم‌نژاد، محمدتقی (۱۳۷۷)، «حاج‌آقا سعید اشراقی، فروغ سخنوری»، ستارگان حرم، ج ۲۱، قم، زائر؛ ارباب، محمدتقی بیگ (۱۳۵۳)، تاریخ دارالایمان قم، به کوشش مدرسی طباطبایی، قم، حکمت؛ «اسناد مربوط به وعاظ و خطبای ممنوع‌المنبر از سال ۱۳۴۶ تا بهمن ۵۷» (۱۳۸۴)، فصلنامه یاد، شماره ۷۸، زمستان؛ حیدریان، محمدرضا (۱۳۷۷)، «روح‌الله کمالوند، سفیر قیام»، فرهنگ کوثر، شماره¬ پیاپی: ۱۴، اردیبهشت؛ «خاطرات» (۱۳۷۱)، فصلنامه یاد، شماره¬ ۳۱ و ۳۲، پاییز و تابستان؛ سیر مبارزات امام خمینی در آینه¬ اسناد شهربانی (۱۳۸۳)، ج ۱، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۱، ۲ و ۳ و ۴، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ شریف رازی، محمد (۱۳۳۲)، آثار الحجه، ج ۲، قم، برقعی؛ شریف رازی، ¬محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۱٬۲، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه؛ قیام ۱۵ خرداد به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۲)، ج ۵، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ کرباسچی، غلامرضا (۱۳۷۱)، «خاطرات: انقلاب اسلامی ایران به روایت خاطره (۶)»، فصلنامه یاد، شماره ۲۶ و ۲۷، بهار و تابستان؛ کرباسچی، غلامرضا (۱۳۸۱)، تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، ج ۲، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۲۰: آیت‌الله سید مرتضی پسندیده (۱۳۸۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۴۰: معلم اخلاق آیت‌الله میرزا علی‌اکبر فیض مشکینی (۱۳۸۷)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۴۶: آیت‌الله شیخ شهاب‌الدین اشراقی (۱۳۹۲)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.