حضرت زینب‌کبرا (س)، بانوی بزرگ اهل بیت(ع) در قیام کربلا و الگوی زنان مسلمان.
| نام | حضرت زینب‌کبرا (س) |
|---|---|
| نقش | بانوی بزرگ اهل بیت(ع) در قیام کربلا و الگوی زنان مسلمان |
| کنیه | امّ‌الحسن و ام‌کلثوم |
| زادروز | ۵ جمادی‌الاولی سال ششم هجری |
| زادگاه | مدینه |
| درگذشت | ۱۵ رجب سال ۶۲ق |
| مدفن | شام |
| محل زندگی | کوفه، مدینه |
| لقب(ها) | عقیله بنی‌هاشم |
| پدر | امام علی(ع) |
| مادر | حضرت فاطمه(س) |
| فرزند(ان) | چهار پسر و یک دختر/ عون از شهیدای کربلا |
| امامزادگان مشهور | |
زندگی‌نامه
زینب (س) سومین فرزند و دختر بزرگ امیرالمؤمنین علی (ع) و فاطمه زهرا (س) است[۱] و در پنجم جمادی‌الاولی سال ششم هجری در مدینه زاده شد.[۲] گفته‌های دیگری نیز دربارهٔ تاریخ ولادت ایشان وجود دارد.[۳] به روایتی، پیامبر اکرم(ص) از جانب خداوند تعالی نام ایشان را زینب نهاد.[۴] کنیه زینب (س) امّ‌الحسن و ام‌کلثوم است[۵] و القاب بسیاری برای ایشان ثبت شده‌است که معروف‌ترین آنها، صدیقه صغری و عقیله بنی‌هاشم است.[۶]
در برخی روایات، از ایشان با عنوان «عالمة غیر معلَّمه»، «فهمة غیر مفهّمه»[۷] و امین خدا[۸] یادشده است. برخی از ایشان به زینب «کبری» در برابر زینب «صغری»، دختر دیگر امام‌علی (ع) یاد کرده‌اند.[۹] حضرت زینب (س) در پنج یا شش‌سالگی جد خود پیامبر (ص) و مادر خود را از دست داد.[۱۰] ایشان با پسرعموی خود، عبدالله‌بن‌جعفر، ازدواج کرد[۱۱] و مهریه‌اش مانند مهریه مادرش فاطمه (س) ۴۸۰ درهم بود.[۱۲] زینب (س)[۱۳] و عبدالله‌بن‌جعفر[۱۴] در زمان خلافت امیرالمؤمنین علی (ع) در کوفه بودند[۱۵] و پس از صلح امام‌حسن(ع) به مدینه برگشتند و زینب (س) در سال ۶۰ق همراه امام‌حسین(ع) به مکه و سپس به عراق رفت[۱۶] و پس از شهادت امام‌حسین (ع) در کوفه، شام و بازگشت به مدینه، همراه اسیران بود.
جایگاه و ویژگی‌ها
در میان دختران ائمه(ع)، حضرت زینب (س) جایگاه ویژه‌ای دارد. ایشان جد خود را درک کرده و در شمار صحابه خردسال پیامبر (ص) است،[۱۷] در میان خانواده پیامبر (ص) نشو و نما کرد و در دامن شریف‌ترین انسان‌ها تربیت شد[۱۸] و مورخان از او به بانویی عاقل، فرزانه و دارای عظمت یاد کرده‌اند.[۱۹] ایشان جامع همه مکارم اخلاق و فضایل انسانی بود[۲۰] و در واقع پس از فاطمه (س) و خدیجه (س) شریف‌ترین و بزرگ‌ترین زن از زنان اسلام بود[۲۱]؛ چنان‌که امام‌سجاد(ع) ایشان را بانویی فهیم نامیده‌است.[۲۲] آن حضرت در خردمندی و تدبیر به عقیله بنی‌هاشم شهرت یافت و عبدالله‌بن‌عباس از ایشان با این عنوان یاد کرده‌است.[۲۳]
زینب (س) از کودکی فرزانه بود و در گفتگویی با پدرش دربارهٔ محبت خدا و محبت به فرزند، تفاوت قائل شد و این مسئله سبب افزایش علاقه پدر به وی گردید[۲۴]؛ چنان‌که امام‌سجاد (ع) او را عالمی استادندیده نامید و خدا را بر این نعمت سپاس گفت[۲۵]؛ زینب (س) باوقار، عفیف و پاکدامن و باحیا،[۲۶] اهل عبادت و نافله شب بود؛ چنان‌که در شب عاشورا نیز در حال عبادت و مناجات بود.[۲۷] از امام‌سجاد (ع) نقل شده‌است زینب (س) در بازگشت از سفر کربلا، همه نمازهای واجب و مستحب را اقامه می‌کرده و در بعضی منازل از شدت گرسنگی و ضعف، نشسته نماز می‌گزارده‌است[۲۸]؛ چنان‌که امام‌حسین (ع) از او خواسته‌است در نافله شب ایشان را دعا کند[۲۹] و نیز گفته شده ایشان در فصاحت و بلاغت چون پدرش علی (ع)[۳۰] و مادرش فاطمه (س)[۳۱] بود. خطبه‌های پرمغز و تأثیرگذار آن حضرت، گواه این نکته بود و شنوندگان را به یاد خطبه‌های علی (ع) می‌انداخت.[۳۲] ایشان بانویی مدیر و مدبر بود و در جریان هجوم افراد برای غارت خیمه‌ها، در عصر عاشورا با درایت و دادن زیورآلات و جامه‌های بازماندگان به افراد مهاجم پیش از ورود آنان به خیمه‌ها دست آنان را از رسیدن به حریم زنان و کودکان کوتاه ساخت.[۳۳]
حضرت زینب (س) با وجود کمی سن در زمان پیامبر اکرم (ص)[۳۴] در شمار راویان حدیث از آن حضرت بوده‌است؛ چنان‌که روایاتی از ایشان به نقل از پیامبر (ص) دربارهٔ فضایل امیرالمؤمنین علی (ع) و شیعیان آن حضرت[۳۵] و نیز روایاتی از علی (ع) در دوره خلافت ایشان ازجمله روایتی دربارهٔ رویدادهای آینده و واقعه کربلا[۳۶] نقل شده‌است. همچنین روایاتی از مادر خود فاطمه (س) نقل کرده‌است؛ ازجمله روایتی از پیامبر اکرم (ص) دربارهٔ امامت ائمه (ع) و وجود نُه امام از ذریه سیدالشهدا (ع)[۳۷]؛ نیز خطبه معروف فدک فاطمه زهرا (س) از طریق زینب (س) نقل شده‌است[۳۸]؛ همچنین روایاتی به نقل از اسما دختر عمیس دربارهٔ ویژگی فاطمه (س) نقل کرده‌است.[۳۹] زینب (س) در جریان حادثه کربلا به سبب بیماری امام‌سجاد (ع) در ظاهر وصی امام‌حسین (ع) بود، و به سبب تقیه، برخی رهنمودهای امام‌سجاد (ع) به زینب (س) نسبت داده می‌شد.[۴۰]
حضور در واقعه کربلا
حضرت زینب (س) به آموزش و ترویج دین اهتمام داشت[۴۱] و در دوره خلافت پدرش امیرالمؤمنین علی (ع) در کوفه برای بانوان درس قرآن داشت.[۴۲] ایشان در میان راه مکه به کربلا در منزل خزیمیه[۴۳] و در سرزمین کربلا به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا[۴۴] و پس از شهادت علی‌اکبر(ع)[۴۵] و علی‌اصغر(ع)[۴۶] گفت‌وگوهایی با امام‌حسین (ع) داشته‌است.[۴۷] در روز عاشورا افزون بر مراقبت از زنان و کودکان و حفظ جان آنان، از جان امام‌سجاد (ع) هنگام حمله دشمن به خیمه‌ها محافظت کرد[۴۸] و پس از به‌شهادت‌رسیدن سیدالشهدا (ع) و یاران آن حضرت بر آنان عزاداری کرد و از مظلومیت و سیاه‌کاری‌های امویان نکته‌ها گفت و با شکوه نزد پیامبر (ص) و علی (ع) و فاطمه (س) و حمزه و معرفی سیدالشهدا (ع) به عنوان ذریه پیامبر (ص) و خدیجه(س) از فضایل امام‌علی (ع) سخن به میان آورد[۴۹] (ببینید: عاشورا و عزاداری).
از سوی دیگر، حضرت زینب (س) در جمع مردم از نهضت سیدالشهدا (ع) و حرکت عاشورا دفاع کرد و در اجتماع مردم کوفه سخن گفت و با استناد به آیات قرآن کریم مبنی بر مجرمیت و عذاب پیمان‌شکنان، کوفیان را بر پیمان‌شکنی و حمایت‌نکردن از سیدالشهدا (ع) و شکستن حریم اهل بیت (ع) نکوهش کرد؛ تا جایی که مردم متأثر از سخنان وی گریان شدند[۵۰]؛ نیز در مجلس عبیدالله‌بن‌زیاد او را بر کارهای ناروایش سرزنش کرد و او را فاسق و فاجر خواند[۵۱] و از خاندان پیامبر (ص) دفاع کرد و آنان را پاک و مطهر و معاندان آنان را فاسق و فاجر خواند و افزود خداوند در قیامت ظالم و مظلوم را جمع کرده، دربارهٔ آنها قضاوت خواهد کرد.[۵۲] همچنین ایشان در شام برابر سخنان کفرآمیز یزیدبن‌معاویه، امام‌حسین (ع) و یارانش را شهید در راه خدا خواند و با مقایسه رفتار انسانی جدش پیامبر (س) با اسرای قریش در جریان فتح مکه و آزادکردن آنها، با رفتار ناشایست امویان درکربلا با اسرای خاندان پیامبر (ص)، امویان را بر این کار سرزنش کرد.[۵۳] ایشان افزون بر تسلیت خاطر امام‌سجاد (ع)[۵۴] و پرستاری از ایشان،[۵۵] برابر تهدید به قتل ایشان از سوی دشمن،[۵۶] در طول سفر از حریم زنان و کودکان کاروان نیز مراقبت کرد.[۵۷]
دیدگاه امام‌خمینی
امام‌خمینی برای حضرت زینب (س) جایگاهی والا قائل است و از ایشان به دختر علی‌بن‌ابی‌طالب (ع) و عمه امام‌سجاد (ع)[۵۸] و خدمتگزار پدرش امیرالمؤمنین (ع) یاد کرده‌است.[۵۹] ایشان زینب (س) را انسانی کامل و خالص و شیفته کسب رضای خدا و شهادت در راه خدا شمرده‌است و با اشاره به ماجرای بردن اسرای اهل بیت(ع) به کوفه و سخنان زینب (س) در مجلس ابن‌زیاد[۶۰] یادآور شده‌است حضرت زینب (س) با همه این مصایب بزرگ و به شهادت‌رسیدن سیدالشهدا (ع) و بهترین جوانان بنی‌هاشم و اصحاب او، در برابر زخم زبان‌های ابن‌زیاد در مجلس وی در کوفه سوگند می‌خورد همه این مصایب (از آنجاکه در راه خدا رخ داده‌است) در نظرش زیبا جلوه کرده‌است، و از آنجاکه انگیزه زینب (س) خدایی بود، این مصیبت را برای خداوند تحمل کرد.[۶۱]
امام‌خمینی خاطرنشان کرده‌است که شهادت سیدالشهدا (ع) و اسارت اهل بیت ایشان، به‌ویژه زینب (س) گرچه در ظاهر به پیروزی یزید انجامید، در واقع شکست وی بود. مبارزه خاندان رسالت با امویان برای حفظ مکتب بود و مکتب نیز باقی ماند و افزون بر آن، با این واقعه آبروی بنی‌امیه از میان رفت و یزید نتوانست بر مسند قدرت باقی بماند.[۶۲] ایشان در بحث از رحمت واسعه خدا، یادآور شده‌است یزید از حضرت سجّاد (ع) از راه توبه از جنایت‌های خود در کربلا می‌پرسد و امام‌سجاد (ع) در پاسخ، راه توبه را باز می‌داند و حضرت زینب (س) از امام‌سجاد (ع) دربارهٔ چرایی پذیرش توبه یزید پس از آن همه جنایت می‌پرسد و ایشان پاسخ می‌دهد در صورت بازگشت یزید، خداوند توبه او را خواهد پذیرفت؛ اما او موفق به توبه نخواهد شد.[۶۳]
الگوی زنان مسلمان مجاهد
امام‌خمینی، حضرت زینب (س) را الگوی زنان متدین و انقلابی شمرده، ازجمله یادآور شده‌است در زمان رژیم پهلوی حتی طبقات محروم بانوان ایرانی شرم داشتند با لباس اسلامی در میان مردم آشکار شوند و پس از انقلاب بانوان با الگوگرفتن از فاطمه‌زهرا (س) و زینب (س) از خودنمایی و آرایش فاسد احساس شرم دارند. در نگاه ایشان ائمه معصوم (ع) به مردم درس ایستادگی و مقاومت آموخته‌اند و حضرت زینب (س) با رفتار خود در جریان حادثه کربلا، یزیدبن‌معاویه را تحقیر کرد و امام‌سجاد(ع) در شام بدون ترس، در حضور یزید حقایق را آشکار ساخت. زنان و مردان انقلابی نیز برابر حکومت‌های ستمکار باید این‌گونه استقامت کنند.[۶۴]
امام‌خمینی با سپاسگزاری از رزمندگان اسلام در جبهه‌های جنگ تحمیلی پس از پیروزی‌های شایان توجه در عملیات پیروز بهار ۱۳۶۱،[۶۵] در آذر همان سال، فداکاری‌ها و خدمات رزمندگان را موجب مباهات پیامبر (ص) و روسفیدی امام زمان(ع) و موجب عزت و سربلندی اسلام و مردم ایران شمرد و آنان را از یاوران فاطمه‌زهرا (س)، امام‌حسین (ع)، امام‌زمان (ع) و یاوران حضرت زینب (س) خواند و به مردم امید داد خداوند دشمنان آنان را خوار و ذلیل خواهد کرد.[۶۶] ایشان به مناسبت دهه فجر سال ۱۳۶۵، ضمن نکوداشت شهیدان و رزمندگان و خانواده‌های ایثارگران و رزمندگان که در برابر بمباران‌های دشمن استقامت کردند، مردم مقاوم ایران را ادامه‌دهنده راه سیدالشهدا (ع) و زینب (س) شمرد و یادآور شد ملتی که سالار شهیدان را پیشوا و ایثار و فداکاری را سلاح و شهادت را سبب جاودانگی خود می‌داند، از کسی نترسیده، جز با خدا با کسی معامله نخواهد کرد.[۶۷] ایشان در وصیت‌نامه خود نیز با یادآوری توطئه‌های دشمنان و دوستان نادان، از استقامت زنان و مردان پرشوری سخن به میان آورد که خود را از قید و بند خرافات رها کرده، مانند زینب (ع) از شهادت فرزندانشان در راه اسلام افتخار می‌کنند و آنان که توان جنگ دارند، در آموزش نظامی و آنان که ندارند پشت جبهه به فعالیت مشغول‌اند و به آنان وعده داده اجر و مزدشان نزد خداوند نه تنها برتر از امور مادی، بلکه بالاتر از جنات نعیم خواهد بود.[۶۸]
از سوی دیگر، امام‌خمینی یادآورشده است که سیدالشهدا (ع) و اهل بیت(ع) ایشان با قیام خود به مردم فهماندند افراد حاضر در میدان مبارزه و افراد پشت صحنه چگونه باید فعالیت کنند و آنانی که اهل مبارزه مسلحانه هستند؛ چگونه مبارزه کنند و آنانی که پشت جبهه هستند، چطور تبلیغ کنند و مبارزه جمعیت اندک با جمعیت بسیار و حکومت مقتدر، چگونه باید صورت بگیرد. آیا در برابر فشارها باید تسلیم گردید و از حرکت بازایستاد یا چنان‌که زینب (س) در برابر کفر و سخنان کفرآمیز یزید ایستاد و حقایق را بر مردم روشن ساخت، باید ایستادگی کرد.[۶۹] از نگاه ایشان، زینب (س) الگوی صبر در برابر مصیبت و شهادت نزدیکان نیز بود و مردم انقلابی و شهیدپرور ایران در این مسیر، رهرو حضرت زینب‌اند. ایشان، شجاعت و ازخودگذشتگی خانواده‌های شهدا و ایثارگران را یادآور شجاعت و فداکاری امام‌سجاد (ع) و زینب (س) شمرده‌است.[۷۰]
رحلت
حضرت زینب (س) در ۱۵ رجب سال ۶۲ق، در شام از دنیا رفت و در آنجا به خاک سپرده شد[۷۱] و به گزارشی ایشان در مدینه درگذشته و دفن شده‌است.[۷۲] ابن‌بطوطه از سیاحان قرن هفتم هجری، از مزار زینب (س) با کنیه ام‌کلثوم در دمشق گزارش داده‌است.[۷۳] برخی مورخان محل دفن ایشان را مصر دانسته‌اند.[۷۴] در مصر در منطقه سیده‌زینب، بارگاهی که به نام مقام سیده‌زینب و مسجد سیده‌زینب خوانده می‌شود، وجود دارد.[۷۵] دربارهٔ علت هجرت زینب (س) از مدینه ازجمله گفته شده والی مدینه (عمربن‌سعید اشدق) به سبب فعالیت‌های تبلیغی ایشان در مدینه علیه یزید، او را مجبور به ترک مدینه کرد.[۷۶] مزار ایشان در منطقه زینبیه دمشق، معروف است و بارها به دست علما و والیان بازسازی شده‌است؛ چنان‌که در ضلع شرقی صحن، به همّت سیداحمد فهری زنجانی زنجانی نماینده امام‌خمینی در سوریه ساختمان مصلای زینبیه، ساخته شده‌است.[۷۷]
حضرت زینب (س) چهار پسر و یک دختر داشته‌است[۷۸] و فرزند ایشان عون، در کربلا به شهادت رسید.[۷۹] در جمهوری اسلامی ایران، پنجم جمادی الاولی ۱۴۰۰ق/ ۲ فروردین ۱۳۵۹ش برابر سالروز ولادت زینب (س) به سبب مقام پرستاری ایشان از امام‌سجاد (ع) روز پرستار نامیده شده‌است.[۸۰]
پانویس
- ↑ مفید، الارشاد، ۱/۳۵۴؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۲/۷۴.
- ↑ قزوینی، الزینب الکبری من المهد الی اللحد، ۳۱–۳۲.
- ↑ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۰؛ شریف قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۴۳.
- ↑ جزائری، خصائص الزینبیه، ۴۱–۴۲؛ شریف قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۴۱–۴۲.
- ↑ جزائری، خصائص الزینبیه، ۴۷.
- ↑ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۹۵؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۴۶.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، ۲/۳۰۵.
- ↑ بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال، ۱۱/۹۴۸.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱/۳۵۴.
- ↑ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۳.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۲/۱۲۵.
- ↑ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۵.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۴۹.
- ↑ خلیفةبن‌خیاط، کتاب الطبقات، ۲۱۳.
- ↑ مغنیه، یادگار خیمه‌های سوخته، ۶۵.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۵۸.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۶/۱۳۳.
- ↑ شریف قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۴۰.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۶/۱۳۳.
- ↑ شریف قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۷–۸.
- ↑ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۹.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۶۴.
- ↑ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۹۵.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۵/۲۱۵؛ شریف قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۴۵.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، ۲/۳۰۵؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۶۴.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۱۵؛ جزائری، خصائص الزینبیه، ۴۴–۴۵.
- ↑ بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال ۱۱/۹۵۴.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۶۲.
- ↑ بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال ۱۱/۹۵۴؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۶۲؛ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۲۹.
- ↑ مفید، الامالی، ۳۲۱؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۳۹.
- ↑ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۲۹.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱/۶۱۳.
- ↑ محسن‌زاده، سر نینوا زینب کبری، ۱۵۴–۱۵۵.
- ↑ قزوینی، الزینب الکبری من المهد الی اللحد، ۳۱–۳۲.
- ↑ طبری امامی، دلائل الامامه، ۶۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۸۳.
- ↑ خزاز رازی، کفایة الاثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، ۱۹۳–۱۹۴.
- ↑ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۶/۲۱۱.
- ↑ طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۸و ۱۵۰.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیه، ۲۷۲.
- ↑ مغنیه، یادگار خیمه‌های سوخته، ۶۵.
- ↑ جزائری، خصائص الزینبیه، ۶۸–۶۹.
- ↑ ابن‌اعثم، الفتوح، ۵/۷۰.
- ↑ مفید، الارشاد، ۲/۹۳–۹۴ و ۱۰۷.
- ↑ مفید، الارشاد، ۲/۱۰۷.
- ↑ ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۶۸–۱۶۹.
- ↑ ابن‌اعثم، الفتوح، ۵/۹۷؛ مفید، الارشاد، ۲/۸۹–۹۰؛ ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۷۳.
- ↑ مفید، الارشاد، ۲/۱۱۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۶۱ و ۴۶.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۳۲–۱۳۴.
- ↑ ابن‌اعثم، الفتوح، ۵/۱۲۱–۱۲۲؛ امین، اعیان الشیعه، ۱/۶۱۳.
- ↑ مفید، الارشاد، ۲/۱۱۵.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۱۶ و ۱۵۴.
- ↑ ابن‌طیفور، بلاغات النساء، ۲۰–۲۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۵۷–۱۵۸؛
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۷۹.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱.
- ↑ قمی، دمع السجوم، ۳۳۵.
- ↑ طبری، ۵/۴۶۱–۴۶۲؛ مفید، الارشاد، ۲/۱۲۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۷۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۲۱.
- ↑ ابن‌اعثم، الفتوح، ۵/۱۲۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۰۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۰۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۱۵ و ۱۴/۴۶۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۹۷–۱۹۸ و ۱۷/۵۵–۵۶.
- ↑ آزادسازی خرمشهر.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۳۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۹۷–۱۹۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۹۷–۳۹۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۵۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۷۱.
- ↑ شریف قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۳۲۶–۳۲۷؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۳۷.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۷/۱۴۰.
- ↑ ابن‌بطوطه، رحله ابن‌بطوطه، ۱/۳۲۳.
- ↑ نسابه، السیدة زینب و اخبار الزینبیات، ۱۲۰–۱۲۱.
- ↑ کحاله، اعلام النساء فی عالمی العرب و الاسلام، ۲/۹۹؛ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۱۳.
- ↑ نسابه، السیدة زینب و اخبار الزینبیات، ۱۱۵–۱۱۶؛ شریف قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۳۲۸.
- ↑ خامه‌یار، زیارتگاه‌های اهل بیت و اصحاب در سوریه، ۸۹–۹۱.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۶/۱۳۳؛ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۱۳–۱۱۴.
- ↑ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۹۵؛ قمی، دمع السجوم، ۲۷۰–۲۷۱.
- ↑ پرتال امام‌خمینی، ۲/۳/۱۳۹۸ش.
منابع
- ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد، اسد الغابه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
- ابن‌اعثم کوفی، احمد، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت دارالاضواء، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- ابن‌بطوطه، محمدبن‌عبدالله، رحله ابن‌بطوطه، تحقیق عبدالهادی تازی، الرباط، آکادیمیة المملکة المغربیه، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- ابن‌طاووس، علی‌بن‌موسی، اللهوف علی قتلی الطفوف، تهران، جهان، چاپ اول، ۱۳۴۸ش.
- ابن‌طیفور، احمدابن‌ابی‌طاهر، بلاغات النساء، قم، کتاب‌فروشی بصیرتی، [بی‌تا].
- اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق سیداحمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۴ق.
- بحرانی اصفهانی، عبدالله‌بن‌نورالله، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال (مستدرک سیدة النساء إلی الإمام‌الجواد)، تحقیق سیدمحمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم، مؤسسه الامام‌مهدی (عج)، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش.
- پرتال امام‌خمینی، ۲/۳/۱۳۹۸ش.
- جزائری، سیدنورالدین، خصائص الزینبیه، بیروت، دارالحوراء، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- خامه‌یار، احمد، زیارتگاه‌های اهل بیت و اصحاب در سوریه، مجله وقف میراث جاویدان، شماره ۷۶، خصائص الزینبیه، ۱۳۹۰ش.
- خزاز رازی، علی‌بن‌محمد، کفایة الاثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، تحقیق، سیدعبدالطیف حسینی کوهکمری، قم، بیدار، چاپ اول، ۱۴۰۱ق.
- خلیفةبن‌خیاط، ابی‌عمرو، کتاب الطبقات، تحقیق سهیل زکار، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- ذهبی، محمدبن‌احمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب‌الله نووط، بیروت، الرساله، چاپ دوم، ۱۴۰۲ق.
- رسولی محلاتی، سیدهاشم، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، تهران، مشعر، چاپ اول، بی‌تا.
- شریف قرشی، باقر، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، بیروت، مکتبه مؤمن قریش، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- طبرسی، احمدبن‌علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- طبری امامی، محمدبن‌جریر، دلائل الامامه، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طبری، محمدبن‌جریر، تاریخ الامم و الملوک، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث العربی، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- قزوینی، سیدمحمدکاظم، الزینب الکبری من المهد الی اللحد، تحقیق سیدمصطفی قزوینی، بیروت، دارالمرتضی، ۱۴۲۰ق.
- قمی، عباس، دمع السجوم، ترجمه کتاب نفس المهموم، ترجمه میرزاابوالحسن اشعری، قم، هجرت، ۱۳۸۱ش.
- کحاله، عمر رضا، اعلام النساء فی عالمی العرب و الاسلام، بیروت، الرساله، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محسن‌زاده، محمدعلی، سر نینوا زینب کبری، تهران، مشعر، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- محلاتی، ذبیح‌الله، ریاحین الشریعه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۶۹ق.
- مسعودی، علی‌بن‌حسین، اثبات الوصیه، قم، انصاریان، چاپ سوم، ۱۳۸۴ش.
- مغنیه، محمدجواد، یادگار خیمه‌های سوخته، ترجمه مع بطلة کربلاء، ترجمه و نگارش علیرضا رجالی تهرانی، تهران، دارالصادقین، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- مفید، محمدبن‌محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسه آل‌البیت (ع)، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- مفید، محمدبن‌محمد، الامالی، تحقیق حسین استادولی و علی‌اکبر غفاری، قم، کنگره جهانی شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- نسابه، عبیدلی، یحیی‌بن‌حسن، السیدة زینب و اخبار الزینبیات، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۱ق.
- نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
پیوند به بیرون
- سیدعباس رضوی، حضرت زینب‌کبرا(س)، دانشنامه امام‌خمینی، ج۶، ص۸۲–۸۶.