روز جهانی قدس

روز جهانی قدس، روز حمایت جهانی برای آزادی بیت‌المقدس و مردم فلسطین به دعوت امام‌خمینی.

نام‌گذاری

بیت‌المُقدَّس یا بیت‌المَقدِس یا قدس شریف از شهرهای مقدس اسلامی است که میان دریای مدیترانه و رود اردن واقع شده است. آب و هوای آن گرمسیری همراه با تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و بارانی است. شهر بیت‌المقدس به سه قسمت بیت‌المقدس شرقی، بیت‌المقدس غربی و شهر قدیمی تقسیم می‌شود که حرم شریف در جنوب شرقی‌ترین قسمت شهر قدیمی قرار دارد. در داخل این محوطه قبةالصخره و مسجدالاقصی و سایر بناهای اسلامی وجود دارند. این منطقه را حرم شریف نامیده‌اند و تمامی صحن آن مأمن و حرم الهی محسوب می‌شود و به جهت وجود اماکن مقدس مختلف در آن، مورد احترام یهودیان، مسیحیان و مسلمانان است.

اهمیت بیت‌المقدس برای مسلمانان از آن جهت است که این شهر محل زندگی و مدفن پیامبران خدا(ع) و نخستین قبله مسلمانان بوده و پیامبر اکرم(ص) در شب معراج از مسجدالحرام به بیت‌المقدس و از آنجا به معراج رفته است و قرآن کریم این مسجد را مبارک نامیده است. نام مسجدالاقصی از آیه نخست سوره اسراء گرفته شده است. در روایات آمده است نمازخواندن در مسجدالاقصی بسیار ثواب دارد. شیعیان ایرانی در قدیم به‌ویژه در دوره قاجار و پهلوی، زیارت اماکن مذهبیِ این شهر را با سفر حج همراه می‌کردند. نام قدیمی بیت‌المقدس اورشلیم به معنای خدای آرامش و صلح است و تا ظهور اسلام به آن ایلیا نیز گفته می‌شد که به‌تدریج به آن، نام قُدس، بیت‌المقّدس، بیت‌المَقدِس و قُدس شریف را دادند (ببینید: فلسطین)

بیت‌المقدس به سبب موقعیت جغرافیایی و پل ارتباطی شرق و غرب شاهد تحولات تاریخی و مذهبی بسیاری بوده است. این شهر در سال ۲۷ق در زمان خلیفه دوم در نبرد یرموک، به قلمرو مسلمانان درآمد. مسیحیانِ ساکن بیت‌المقدس به شرط حضور و دخالت مستقیم خلیفه در قرارداد صلح و در امان‌ماندن معابد و عدم اسکان یهودیان و پرداخت جزیه به مسلمانان، بیت‌المقدس را به آنان تسلیم کردند. در سال ۱۰۹۵م/ ۴۸۷ق مسیحیان زیادی از دیگر نقاط جهان به قصد تصرف بیت‌المقدس عازم فلسطین شدند که این امر منجر به آغاز جنگ‌های معروف صلیبی شد و تا ۱۲۹۱م/ ۶۸۹ق ادامه یافت و طی آن، بیت‌المقدس چند بار به اشغال مسیحیان درآمد؛ با این حال، سرزمین فلسطین، تا اوایل قرن بیستم در قلمرو امپراتوری عثمانی بود.

تاریخ معاصر قدس

تاریخ معاصرِ سرزمینِ فلسطین را باید از سال ۱۳۲۵ق/ ۱۲۸۶ش/ ۱۸۹۸م هم‌زمان با تشکیل نخستین کنگره جهانی صهیونیزم در شهر بازل سوئیس به حساب آورد. این کنگره، فلسطین را مقر دولت یهود تعیین کرد و یهودیان جهان تشویق شدند به فلسطین مهاجرت کنند. با پایان‌گرفتن قیمومیت بریتانیا بر فلسطین، در جمادی‌الاولی ۱۳۶۷ق/ اردیبهشت ۱۳۲۷ بن گورین نخستین نخست‌وزیر اسرائیل، تشکیل دولت اسرائیل را اعلام کرد. تجاوزهای یهودیان صهیونیست‌ به فلسطینیان واکنش علمای مسلمان را در پی داشت که تظاهرات مردم ایران به رهبری سیدابوالقاسم کاشانی در حمایت از فلسطین از آن جمله بود. سیدحسین بروجردی نیز طی اطلاعیه‌ای به زبان عربی از فلسطینیان حمایت کرد و از ایرانیان و دیگر کشورها خواست در حق یهودیان غاصب نفرین کنند و برای پیروزی مسلمانانِ درگیر جنگ دعا کنند. به دنبال جنگ شش‌روزه عرب‌ها و اسرائیل در ۱۳۴۶/ ۱۳۸۶ق/ ۱۹۶۷م همه بیت‌المقدس به اشغال اسرائیل درآمد. پس از اشغال، رژیم صهیونیستی برای نخستین بار درهای مسجدالاقصی را بست و پس از واکنش افکار عمومی جهانِ عرب، درهای آن را برای افراد بیش از پنجاه‌ سال باز کرد. اسرائیل سال ۱۳۵۹/ ۱۴۰۰ق با حمایت امریکا به طور رسمی بیت‌المقدس را پایتخت خود اعلام کرد که این کار با مخالفت سازمان ملل روبه‌رو شد و امریکا خود در آذر ۱۳۹۶ رسماً این شهر را به‌رغم مخالفت‌های جهانی به عنوان پایتخت رژیم نامشروع صهیونیستی به رسمیت شناخت.

(ببینید: رژیم اشغالگر قدس)

اهتمام امام‌خمینی به قدس شریف

امام‌خمینی بیت‌المقدس را از مکان‌های مقدس و اسلامی و نمازخواندن در آن را مستحب شمرده است. ایشان از آغاز نهضت اسلامی در سال ۱۳۴۱ دغدغه قدس شریف را داشت. موضع‌گیری امام‌خمینی درباره قدس در شرایطی بود که صهیونیزم بین‌المللی تلاش گسترده‌ای می‌کرد مسئله فلسطین و قدس را محدود به دنیای عرب کند. با آغاز نهضت اسلامی ایران در سال ۱۳۴۱ امام‌خمینی از دولت ایران خواست رابطه خود را با اسرائیل و بهایی‌ها قطع کند و در ادامه نهضت تأکید کرد بیت‌المقدس باید به دامن اسلام برگردد. کارگزاران رژیم پهلوی برای سرپوش‌گذاشتن همکاری خود با اسرائیل حدیث «الکفر ملّة واحدة» را بر سر زبان‌ها انداختند و در صدد القای این نکته بودند که اسرائیل و بهائیت با دولت‌های مسیحی تفاوتی ندارند و همه در یک اردوگاه‌اند. امام‌خمینی این موضوع را بر خلاف نص قرآن و با هدف زمینه‌سازی برای شناسایی این کشور غاصب و حمایت از فرقه ضاله بهائیت شمرد و ارتباط با اسرائیل را بر خلاف ضروریات دین خواند و ملت ایران را از این گناه بزرگ بری دانست.

در روز سی‌ام‌ مرداد ۱۳۴۸ افراد متعصب صهیونیست بخشی از مسجدالاقصی در فلسطین اشغالی را به آتش کشیدند و خسارات زیادی به آن وارد کردند. رژیم اسرائیل این حادثه را به یک جهانگرد یهودی استرالیایی نسبت داد و در یک حرکت نمایشی وی را محاکمه و اعلام کرد نامبرده دچار بیماری روانی است و او را آزاد کرد. روزنامه‌های آن روز ایران برای مخدوش‌نشدن چهره رژیم اسرائیل بدون نام‌بردن از عاملان فاجعه به گزارش آن پرداختند و از همدردی مسئولان این رژیم غاصب با مسلمانان سخن گفتند.

سران عرب و محمدرضا پهلوی دراین‌باره کنفرانس اسلامی را در رباط مراکش به راه انداختند و در آن بدون محکوم‌کردن اسرائیل از جمع‌آوری هزینه برای بازسازی سخن گفتند. امام‌خمینی با هوشیاری موضوع را دنبال کرد و موضع خود را در برابر این کنفرانس روشن ساخت. ایشان در اعلامیه‌ای از مسلمانان خواست صفوف خود را در برابر اشغالگران متحد سازند و تصریح کرد کنفرانس اسلامی نه تنها خدمتی به مسلمانان نکرد، بلکه جنایت صهیونیست‌ها را در آتش‌زدن مسجدالاقصی لوث کرد. ایشان بر آن بود که برای نشان‌دادن جنایت صهیونیست‌ها، مسجدالاقصی نیم‌سوخته باقی بماند؛ ولی پهلوی به نام کمک به مسجد صندوق اعانه گذاشت تا با سوء استفاده از این موقعیت آثار جرم اسرائیل را از میان ببرد. ایشان در اوج مبارزات انقلاب اسلامی با وجود نیاز به حمایت‌های جهانی از نهضت مردم ایران، به یاد بیت‌المقدس و فلسطین بود و قرارداد کمپ دیوید (۱۳۵۷ش/ ۱۹۷۹م) میان انورسادات رئیس‌جمهور مصر و مناخیم بگین درباره تنزل مصر از حق مسلمانان بر بیت‌المقدس را محکوم کرد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی مسئله آزادی قدس از اولویت‌های سیاست خارجی امام‌خمینی بود و در ۲۸ بهمن ۱۳۵۷ در دیدار با هیئت فلسطینی و یاسر عرفات از آزادی بیت‌المقدس سخن گفت و از آنان خواست برای پیروزی بر دشمن و آزادی بیت‌المقدس به خدا تکیه کنند که قدرت خدا فوق همه قدرت‌هاست. ایشان در ۲۱ شهریور ۱۳۵۹ با اشاره به جنایت‌های اسرائیل در حق مردم فلسطین، درباره انتقال پایتخت اسرائیل به بیت‌المقدس هشدار داد. در روزهای آغاز انقلاب اسلامی سفارت فلسطین جایگزین سفارت رژیم اسرائیل شد. در این مراسم یاسر عرفات، سیداحمد خمینی و ابراهیم یزدی معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب شرکت داشتند.

امام‌خمینی برای همبستگى مسلمانان جهان در حمایت از مردم فلسطین و آزادی قدس در ۱۶ مرداد ۱۳۵۸/ ۱۳ رمضان ۱۳۹۹ق، در پیامی به مسلمانان ایران و جهان آخرین جمعه ماه رمضان را «روز قدس» اعلام کرد و از عموم مردم و دولت‌هاى اسلامى خواست براى کوتاه‌کردن دست اسرائیل غاصب به هم بپیوندند و در آخرین جمعه ماه رمضان که از ایام قدر بود و مى‏‌توانست تعیین‏ کننده سرنوشت مردم فلسطین باشد، همبستگى خود را در حمایت از حقوق قانونى مردم فلسطین اعلام کنند. به گفته برخی پیشنهاد روز قدس را ابراهیم یزدی وزیر امورخارجه دولت موقت به امام‌خمینی داده است.

ویژگی‌های روز جهانی قدس

امام‌خمینی در آستانه روز جهانی قدس، در سال ۱۳۵۸ در سخنرانی برای اقشار مختلف مردم روز قدس را روز احیای اسلام، روز حکومت اسلامى، روز تجهیز و مقابله مستضعفان با مستکبران و ابرقدرت‌ها، روز تعیین سرنوشت ملت‌هاى مستضعف و غلبه مستضعفان بر مستکبران، روز همت مسلمانان برای نجات قدس، روز برافراشته‌شدن بیرق جمهورى اسلامى در سراسر کشورها و روز بازشناسی منافقان از متعهدان خواند و یادآور شد مقصود از متعهدان افراد معتقد به روز قدس و منافقان سدکنندگان راه مردم برای شرکت در مراسم روز قدس‌اند. ایشان با اشاره به هجوم اسرائیل به جنوب لبنان در سال ۱۳۵۸ و حرکات وحشیانه آنان، آن را با رفتار محمدرضا پهلوی در سال‌های پایانی سلطنت مقایسه کرد و افزود حرکت‌های اسرائیل نیز نشانه زوال عمر این رژیم است. امام‌خمینی روز قدس را روز رسول اکرم(ص) خواند و از مردم خواست با همه قوا در برابر ابرقدرت‌ها ایستادگی کنند و اجازه دخالت در امور مسلمانان را به آنان ندهند. ایشان در ۲۶ مرداد ۱۳۵۸ نیز در سخنانی با اشاره به ضرورت تشکیل حزب مستضعفان، روز قدس را روز بسیج عمومی مسلمانان خواند و ابراز امیدواری کرد این روز مقدمه تشکیل حزب مستضعفان و پیروزی نهایی آنان باشد. ایشان در سال‌های بعد نیز به این مناسبت مردم را به پاسداشت این روز سفارش می‌کرد، ازجمله در ۲۴ رمضان ۱۴۰۰ق/ ۱۵ مرداد ۱۳۵۹ در پیامی از مردم خواست روز قدس را زنده بدارند که رژیم اسرائیل در صورت پیروزی به سرزمین‌های اشغالی بسنده نمی‌کند و امریکا نیز با وی همدست و با پایتخت قراردادن قدس مخالفتی ندارد و هیاهوی ابرقدرت‌ها علیه اسرائیل ظاهری است. (ببینید: مستضعفان)

راهپیمایی روز جهانی قدس

به مناسبت روز جهانی قدس همه‌ساله در روز جمعه آخر ماه‌ رمضان راهپیمایی برگزار می‌شود. نخستین راهپیمایی در ایران و دیگر کشورها در ۲۶ مرداد ۱۳۵۸/ ۲۳ رمضان ۱۳۹۹ق برگزار شد. خبرگزاری‌ها از شرکت میلیونی مردم در مراسم روز قدس خبر دادند. سخنران این مراسم در تهران سیدعلی خامنه‌ای از اعضای شورای انقلاب بود. پس از قرائت پیام امام‌خمینی، مهدی بازرگان نخست‌وزیر دولت موقت نیز در این مراسم سخن گفت و روزه‌داران خواستار آزادی قدس شدند. قطعنامه‌ای در ده ماده مبنی بر حمایت از مبارزات مردم فلسطین و محکوم‌کردن قرارداد انورسادات، جیمی کارتر و مناخیم بگین صادر شد. سیدمحمود طالقانی امام‌جمعه تهران در خطبه‌های نمازجمعه در همین روز درباره روز قدس سخن گفت و تأکید کرد بیت‌المقدس از آنِ همه ادیان الهی است و همه باید برای دفاع از آن آماده باشند. این اقدام ابتکاریِ امام‌خمینی در سال‌های پس از آن نیز تداوم یافته و هر سال در ایران و دیگر کشورها برگزار می‌گردد.

روز جهانی قدس در دومین‌ سال در رمضان ۱۴۰۰ق/ مرداد ۱۳۵۹ نیز در سراسر ایران با شکوه برگزار شد. هر ساله امامان‌جمعه نیز به مناسبت این روز درباره آزادی قدس شریف برای نمازگزاران سخن می‌گویند. اکبر هاشمی رفسنجانی در خطبه روز قدس ۹/۵/۱۳۶۰ به تفصیل درباره تاریخ بیت‌المقدس و سیر تحول آن از صدر اسلام تا نبردهای صلیبی و دوره معاصر سخن گفت و راه‌های مبارزه با اسرائیل و آزادی قدس را برای مردم تشریح کرد. ستاد برگزاری روز قدس نیز برنامه‌های متنوعی را به اجرا درآورد، مانند دعوت به تکبیر در شب جمعه، برگزاری نمایشگاه پوستر روز قدس، دعوت از مهمانان خارجی.

نخستین کنگره آزادی قدس در هجده مرداد ۱۳۵۹ با شرکت نمایندگان فلسطین، ستاد برگزاری روز قدس و نمایندگان جنبش‌های آزادی‌بخش جهان به مدت سه ‌روز در تهران برگزار شد. امام‌خمینی برای شرکت‌کنندگان در این کنگره که به دیدار ایشان رفته بودند، درباره قدس سخن گفت. راهپیمایی روز جهانی قدس سال ۱۳۵۹ در کشورهای گوناگونی چون پاکستان و امریکا و لبنان برگزار شد. در همین سال انجمن اسلامی دانشجویان ایران و جامعه اسلامی واشنگتن تظاهراتی در روز جهانی قدس، از پارک مقابل کاخ سفید تا مرکز اسلامی برپا کردند. دانشجویان ایرانی لندن و پاریس و برلین نیز در روز قدس با شرکت دیگر مسلمانان دست به تظاهرات زدند. به دعوت محمد منهاج، نماینده امام‌خمینی در استرالیا، بیش از ۳۵۰ نفر از دانشجویان مسلمان به مناسبت روز جهانی قدس راهپیمایی باشکوهی در برابر کنسولگری رژیم اسرائیل در «سیدنی» انجام دادند. این مراسم در سال‌های بعد نیز پرشورتر از سال‌های پیش برگزار شد.

مراسم روز جهانی قدس در سال ۱۳۶۰ در پاکستان، واتیکان، پاریس، هند و بلگراد نیز برگزار شد. در سال ۱۳۶۴/ رمضان ۱۴۰۵ق در شرایط جنگ با وجود تهدید عراق به حمله به تهران در روز قدس، مردم در یک راهپیمایی میلیونی شرکت کردند و امام‌خمینی این امر را نشانه تأثیرنکردن تبلیغات و تهدیدات دشمنان بر مردم ایران خواند. در مراسم روز قدس در ۱۶/۳/۱۳۶۵ افزون بر شرکت گسترده ایرانیان در راهپیمایی روز قدس در کشورهایی چون پاکستان، لبنان، امارات، هند، بنگلادش، سودان، جامو و کشمیر، لندن و لیبی نیز مراسم روز قدس برگزار شد. این تظاهرات در سال‌های بعد نیز ادامه یافت.

ابعاد جهانی روز قدس

شکوه و عظمت روز قدس در نگاه برخی شخصیت‌های دینی و سیاسی در ایران و جهان بازتاب داشت و اندیشمندان جهان این روز را روزی بزرگ و بااهمیت خواندند؛ ازجمله سرهنگ ابوموسی دبیرکل جنبش فتح، فرمان امام‌خمینی برای اختصاص آخرین جمعه ماه رمضان به روز جهانی قدس را موجب زنده‌شدن امید در دل ملت مسلمان فلسطین و تجلی قدرت آنان برای رویارویی با توسعه‌طلبی‌های اسرائیل خواند. احمد جبرئیل دبیرکل جبهه خلق برای آزادی فلسطین، راهپیمایی روز قدس را نشانگر اهمیت قدس نامید و شیخ‌سعید شعبان رهبر جنبش توحید اسلامی لبنان، آن را رمز نهادینه‌شدن مسئله فلسطین در روح و جان مسلمانان نامید. مولانا عبدالقدوس از علمای برجسته پاکستان، روز جهانی قدس را موجب همبستگی بیشتر مسلمانان شمرد و به آتش کشیده شدن پرچم رژیم صهیونیستی را بیانگر نفرت مسلمانان در برابر افزون‌طلبان خواند. در نگاه قاضی‌حسین احمد، رهبر حزب جماعت اسلامی پاکستان، این روز، روز صدای اعتراض جهان اسلام علیه اشغال قبله نخست مسلمانان است. عبدالغنی شمس‌الدین رئیس جمعیت علمای مالزی روز جهانی قدس را انتخابی هوشمندانه برای یادآوری اسارت بیت‌المقدس به دست صهیونیست‌ها نامید. زهیر سلیمان استاد دانشگاه و نویسنده برجسته عرب طرح روز جهانی قدس را بهترین طرح برای مبارزه مردمی و همه‌جانبه علیه اسرائیل خواند و بهترین روش احیای مسئله قدس و بلکه زنده‌شدن اسلام در قلوب مسلمانان ‌دانست.

واکنش مخالفان

راهپیمایی‌ باشکوه مردم ایران در نخستین روز جهانی قدس، واکنش دشمنانِ آزادی قدس شریف را در پی داشت. مخالفانِ روز قدس در ایران نیز در نخستین راهپیمایی روز قدس سعی کردند در راهپیمایی مردم ایران در نگاه جهانیان تردید و وانمود کنند این مراسم مربوط به ۲۲بهمن است. در برخی کشورها راهپیمایی روز قدس با مخالفت‌هایی روبه‌رو شد؛ ازجمله پلیس لندن اجازه راهپیمایی به دانشجویان نداد. درگردهمایی اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان در واتیکان برای پشتیبانی از فلسطین، پلیس گروهی را دستگیر و عده بسیاری را مجروح کرد. تظاهرات پرشکوه دانشجویان استکهلم (سوئد) به دستگیری چند نفراز ایرانیان انجامید. در تظاهرات روز قدس سال ۱۳۵۹ در پاکستان گروهی از دانشجویان نیز دستگیر شدند. گروهی از راهپیمایان در مانیل فیلیپین بازداشت شدند. در شهرهای شرقی عربستان تظاهرات گسترده‌ای به حمایت از آزادی قدس برگزار شد که مأموران جمع زیادی از آنان را دستگیر کردند. در رمضان سال ۱۳۶۴ آسمان تهران همه شب شاهد تجاوزات هوایی رژیم بعث عراق بود و افزون بر رادیو عراق دیگر خبرگزاری‌های همسو با رژیم عراق نیز برای بازداشتن مردم از راهپیمایی روز قدس از بمباران راهپیمایان در روز قدس خبر می‌دادند؛ ولی مردم با وجود همه تهدیدات، با جمعیت میلیونی در راهپیمایی شرکت کردندکه شگفتی ناظران جهان را در پی داشت.

امام‌خمینی حضور پرشور مردم در مراسم روز جهانی قدس سال ۱۳۶۴ را نشان‌دهنده وحشت دشمنان و تأثیرنپذیرفتن ملت‌ها از تهدیدات و تبلیغات آنان برشمرد و عظمت و شکوه این روز را مایه رعب و وحشت استعمارگران معرفی کرد. حج‌گزاران هر ساله بنا به سفارش امام‌خمینی مراسم راهپیمایی برائت از مشرکان را در مکه برگزار و در آن برای آزادی قدس شریف فریاد می‌زدند و پیام امام‌خمینی در برائت از مشرکان و حمایت از فلسطین را قرائت می‌کردند. دولت سعودی در موسم حج سال ۱۳۶۶ به حاجیان هجوم برد و صدها نفر را کشت و زخمی کرد. امام‌خمینی در سخنانی یکی از علل این فاجعه هولناک و به‌شهادت‌رساندن حاجیان را حمایت حاجیان از قدس برشمرد. (ببینید: کشتار حجاج ایرانی)

دستاوردها

امام‌خمینی با نهادینه‌کردن روز قدس مبارزه پایان‌ناپذیری را با صهیونیسم بین‌المللی آغاز کرد. ابتکار ایشان در اعلام روز قدس، مردم فلسطین را به پشتیبانی مسلمانان جهان از آنان، دلگرم کرد و به آنان برای آزادی قدس امید داد و حضور باشکوه مردم ایران در راهپیمایی این روز اقتدار و عظمت مردم ایران را به جهان ثابت کرد و جلوه‌های حقیقی از اتحاد و انسجام دنیای اسلام را به نمایش گذاشت. دستاورد دیگر روز جهانی قدس خارج‌شدن مسئله فلسطین از یک مقوله قومی به یک مسئله اسلامی است. برخلاف انتظار دشمنان اسلام، روزبه‌روز دامنه این مسئله در افریقا و آسیا و اروپا بیشتر شد. تحول در مردم فلسطین و گسترش مبارزه آنان برای آزادی قدس و ناامیدی اسرائیل، از دیگر برکت‌های اعلان روز جهانی قدس است و در نهایت گسترش انتفاضه مردم فلسطین برای آزادی قدس شریف را باید از دستاوردهای این حرکت بزرگ برشمرد.

پیوند به بیرون

فاطمه هوجان علی‌آبادی، روز جهانی قدس، دانشنامه امام‌خمینی، ج۵، ص۷۰۱–۷۱۰.