قاعده تقدم شیء علی نفسه: یکی از قواعد فلسفی در باره امتناع تقدن شیء بر نفس خود
یکی از قواعد مهم فلسفی که بینیاز از برهان و استدلال است و تصور موضوع و محمول آن برای تصدیق به آن کافی است، امتناع تقدم شیء علی نفسه میباشد.[۱] ازجمله مواردی که به این اصل استناد میشود، اثبات امتناع دور است. محالبودن دور ازجمله قواعد مسلم فلسفی است که خود مبنای بسیاری از براهین و استدلالهاست. ابنسینا فصلی از کتاب نجات را به بحث قاعده بطلان دور اختصاص دادهاست.[۲] وی محالبودن آن را به واسطه دو محذور «تقدم شیء علی نفسه» و «تأخر وجود شیء عن نفسه» محال میداند و بیشتر حکما و متکلمان پس از وی نیز محذور لزوم دور را همان دو مورد ذکر کردهاند.[۳] ملاصدرا برای اثبات بطلان دور علاوه بر دو محذور، محذور سومی نیز افزوده که «احتیاج شیء به نفس خویش» است.[۴] امامخمینی مفاد این قاعده را این میداند که تقدم شیء بر خودش مستلزم اجتماع نقیضین است؛ زیرا فرض اینکه چیزی بر خودش مقدم باشد، مستلزم این است که شیء در مرتبه پیش از وجود خود هم وجود داشته باشد و هم معدوم باشد و اجتماع وجود و عدم در شیء واحد در مرتبه واحد، اجتماع نقیضین است.[۵] در بسیاری از مباحث فلسفی به این اصل استناد شدهاست؛ ازجمله اثبات امتناع دور؛ زیرا دور این است که معلول چیزی علت آن چیز باشد؛ شیء واحد از آن جهت که معلول است، از علت خود تأخر دارد و از آن جهت که علتِ علت خود است، بر آن مقدم میباشد و این مستلزم تقدم شیء بر خودش است.[۶]