ضیایی بیگدلی، محمدحسین؛ از شاگردان درس فلسفه امام خمینی. محمدحسین ضیائی بیگدلی فرزند حاج ابوالحسن بیگدلی و از نوادگان لطفعلی بیگدلی متخلص به آذر، مؤلف آتشکده آذر، در سال ۱۲۹۲ ش در شهر قم دیده به جهان گشود. او تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش طی کرد. آنگاه وارد حوزه علمیه قم شد و به تحصیل دروس حوزوی پرداخت (بیگدلی، ج ۳، ۵۹۵). ضیایی بیگدلی ادبیات (سیوطی و مغنی) را نزد شیخ ابوالقاسم نحوی و مطول را پیش شیخ محمدحسین علامه خواند. آنگاه در درس شرح لمعه میرزا ابوالفضل زاهدی (انصاری، ۱۳۱) و آیت‌الله سید شهاب‌الدین نجفی مرعشی شرکت کرد. رسایل را هم پیش آیت‌الله سید محمدرضا موسوی گلپایگانی خواند و از درس سطح مکاسب از درس آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری بهره برد. کفایه‌الاصول را هم نزد آیت‌الله سید احمد موسوی خوانساری خواند. آنگاه به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و مدتی در درس خارج فقه آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی شرکت کرد. هم‌زمان در درس خارج اصول آیت‌الله سید محمد حجت کوه‌کمری حضور می‌یافت (بیگدلی، ج ۳، ۵۹۵-۶۰۱). وی در زندگینامه خودنوشتی که برای درج در تاریخ بیگدلی نگاشته است، به ذکر اسامی «برخی» از استادانش اشاره کرده و در آن نامی از امام خمینی نبرده است (همان، ۶۰۰)، ولی در پاره‌ای از منابع از وی به‌عنوان یکی از شاگردان امام خمینی نام برده‌اند. ازجمله انصاریان خوانساری در یادنامه آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری، از امام خمینی به‌عنوان یکی از استادان او نام برده است (انصاریان خوانساری، ۴۰۷) و در گنجینه مطهر و ذیل شاگردان مرتضی مطهری (در معرفی ضیایی بیگدلی) نیز از امام خمینی به‌عنوان یکی از استادان او نام برده شده است (انجمن علمی...، www.mortezamotahari.com). این دو منبع درباره حضور ضیایی بیگدلی در درس فلسفه یا سطح امام خمینی سکوت کرده‌اند و صرفاً بر حضور او در یکی از درس‌های ایشان اشاره کرده‌اند، ولی انصاری قمی در معرفی ضیایی، او را از شاگردان درس اسفار امام خمینی دانسته است (انصاری قمی، ۱۳۱). با استناد به این منابع می‌توان گفت که او یکی از شاگردان درس فلسفه امام خمینی بوده است. ضیایی بیگدلی تا سال ۱۳۱۵ ش در قم در حال تحصیل بود، بنابراین می‌توان گفت که در فاصله سال‌های ۱۳۱۰ ش که وارد حوزه علمیه قم شد تا ۱۳۱۵ ش در درس امام خمینی حاضر می‌شده است. او در سال ۱۳۱۵ ش برای تحصیل فلسفه و حکمت رهسپار اصفهان شد و در آنجا در درس فلسفه شیخ محمد حکیم خراسانی و شیخ محمود مفید اصفهانی حضور یافت. هم‌زمان در درس خارج فقه مرحوم شیخ محمدرضا ابوالمجد اصفهانی حاضر می‌شد و اولین اجازه اجتهاد خود را از ایشان دریافت کرد (بیگدلی، ج ۳، ۵۹۷؛ قاسمی، ج ۵، ۲۷۸). این اجازه به تأیید آیت‌الله حائری یزدی نیز رسید و علاوه بر آن آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی نیز آن اجازه‌نامه را تأیید کرد (بیگدلی، ج ۳، ۵۹۷)، بنابراین می‌توان گفت که از سه مرجع تقلید زمانه اجازه اجتهاد دریافت کرده بود. او علاوه بر اجازات اجتهادی فوق، از شیخ محمدرضا اصفهانی اجازه‌ای در زمینه حدیث دریافت کرد (حسینی اشکوری، ۴۲۳؛ مهدوی، ج ۲، ۳۰۹). محمدحسین ضیایی پس از یک سال تحصیل در اصفهان راهی تهران شد و وارد دانشکده معقول و منقول گردید. او در آنجا در رشته معقول، به تحصیل پرداخت و از درس میرزا طاهر تنکابنی و میرزا مهدی آشتیانی بهره برد و در ۱۳۱۸ ش موفق به دریافت لیسانس شد (بیگدلی، ج ۳، ۶۰۱). ضیایی در سال ۱۳۱۹ ش از کسوت روحانیت خارج شد و به استخدام وزارت دارایی درآمد و در مناصبی چون دادیار دیوان محاکمات و رئیس اداره حقوقی آن وزارتخانه مشغول به خدمت شد (بیگدلی، ۵۹۸). سپس معاونت بازرسی دارایی کل کشور را بر عهده گرفت (باقری بیدهندی، ۱۲۹-۱۳۰) و مدتی هم ناظر دولت در بانک مرکزی بود. او از ۱۳۳۵ ش تحصیلات خود را در مقطع دکتری در دانشکده الهیات دانشگاه تهران ادامه داد و پس از قریب چهار سال در سال ۱۳۴۲ از رساله دکتری خود با عنوان فلسفه الاعجاز به راهنمایی مرتضی مطهری دفاع کرد و موفق به اخذ درجه دکتری در رشته معقول (فلسفه اسلامی) شد. سپس به تدریس در دانشکده افسری، دانشکده الهیات دانشگاه تهران (درس منطق و فلسفه) و دانشکده حقوق دانشگاه تهران ( فقه و اصول) پرداخت (بیگدلی، ۵۹۸). در ۱۳۴۹ ش وقتی برخی از وابستگان حکومت پهلوی درصدد تأسیس دانشگاهی در قم بودند، ضیایی بیگدلی برای جلوگیری از اقدام آنان، پیش‌قدم شد (انصاری، ۱۳۱) و امتیاز تأسیس مدرسه عالی امور قضایی و اداری را در قم دریافت کرد و آن مدرسه عالی را با سرمایه شخصی در زادگاهش بنیان نهاد. وی تا ۱۳۵۴ ش مدیریت آن مجموعه را بر عهده داشت (بیگدلی، ج ۳، ۶۰۱-۶۰۲) و در طول پنج سال، ابتدا سطح پذیرش دانشجویان را از مقطع کاردانی به کارشناسی ارتقا داد و سپس با انعقاد دو قرارداد همکاری علمی ـ آموزشی با دانشکده‌های حقوق و علوم اداری دانشگاه تهران، از استادان برجسته و بنام آن دانشگاه برای تدریس استفاده کرد و کیفیت آموزشی را در آن مدرسه عالی ارتقا بخشید. علاوه بر آن، تعداد دانشجویان را به حدود ۱۵۰۰ نفر افزایش داد. همچنین مکان مدرسه عالی را از ساختمان استیجاری در داخل شهر به خارج از شهر انتقال داد؛ او ساختمان جدید آن مدرسه را در زمینی موروثی به مساحت حدود سی هزار متر و در ساختمانی نزدیک به شش هزار متر مربع و با تجهیزات کامل و هزینه شخصی ساخت و پردیس قم دانشگاه تهران فعلی یادگار آن تلاش‌ها است. در اواخر سال ۱۳۵۴ حکومت پهلوی تصمیم گرفت مؤسسات آموزش عالی خصوصی را به‌نوعی دولتی کند و هر کدام را به دانشگاهی وابسته سازد؛ پیرو این سیاست، ضیایی بیگدلی را از ریاست آنجا برکنار و مدرسه عالی را به دانشگاه تهران واگذار کرد (انجمن علمی...، www.mortezamotahari.com). پس از آن این مدرسه رو به تعطیلی نهاد تا اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی بار دیگر احیا شد. از دیگر اقدامات عام‌المنفعه ضیایی بیگدلی می‌توان به احداث مسجد دوازده معصوم در قم، مسجدی دیگر در محله خان‌های قم و مسجد امام علی‌نقی (ع) در آن شهر (بیگدلی، ج ۳، ۵۹۸)، چندین باب حسینیه و کتابخانه باقرالعلوم (ع) در روستای کرمجگان قم و نمازخانه سیدالشهدا در دبیرستان روستای کرمجگان آن شهر اشاره کرد (انصاری، ۱۳۱). ضیایی بیگدلی پس از فراغت از مسئولیت مدرسه عالی و بازنشستگی از خدمات دولتی در ۱۳۵۶ ش، به تألیف آثار علمی پرداخت؛ ازجمله: ۱- دیوان رهنوردان (مجموعه اشعار مذهبی). ۲- انگیزه قیام امام حسین (ع). ۳- اصول فقه. ۴- امامان بحق. ۵- مولی و غدیر خم. ۶- فاطمه و فدک. ۷- قرآن کریم و دلایل اعجاز آن. ۸- محمد مصطفی (ص). ۹- دوازدهمین امام یا صاحب‌الزمان (ع). ۱۰- روانشناسی تحلیلی از منظر اسلام. ۱۱- تنقیح الفلسفه العالیه (نقد فلسفه العالیه ملاصدرا). ۱۲- برانگیختگان. ۱۳- پرچمداران (علی بن ابی‌طالب؛ امام اول). ۱۴- امام حسن مجتبی (ع). ۱۵- معصومین در اسلام. ۱۶- سخنی با اهل کتاب و اهل سنت. دکتر ضیایی بیگدلی سرانجام در ۲۹ فروردین ۱۳۸۹ در تهران از دنیا رفت و در قبرستان شیخان قم به خاک سپرده شد (انصاری، ۱۳۱-۱۳۲). منابع: انصاری، ناصرالدین (۱۳۸۹)، «درگذشتگان: دکتر ضیایی بیگدلی»، دوماهنامه آینه پژوهش، دوره ۲۱، شماره ۱۲۳، تیر ـ مرداد؛ انصاریان خوانساری، محمدتقی (۱۳۹۵)، مرزبان ایمان و یقین آیت‌الله‌العظمی حاج سید محمدتقی خوانساری، قم، انصاریان؛ باقری بیدهندی، ناصر، رجال قم؛ بیگدلی، غلامحسین (۱۳۷۱)، تاریخ بیگدلی شاملو، تهران، مؤلف ـ آفرینش؛ حسینی اشکوری، احمد (۱۳۹۳)، المفصل فی تراجم الاعلام، ج ۲، قم، مجمع ذخایر اسلامی؛ انجمن علمی فرهنگی پایگاه استاد شهید مرتضی مطهری، گنجینه مطهر: شاگردان: مرحوم دکتر محمدحسین ضیایی بیگدلی (www.mortezamotahari.com)؛ قاسمی، رحیم (۱۳۹۳)، دره الصدق فیمن تلمذ من علماء اصفهان بالنجف، ج ۵، قم، مجمع الذخائر الاسلامیه؛ مهدوی، مصلح‌الدین (۱۳۶۷)، تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر، قم، دارالهدایه.