متوسل آرانی، محمدحسن؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. او در ۲۹ دی ۱۳۰۰ در آران در نزدیکی کاشان دیده به جهان گشود. پدرش حاج محمد آرانی امام جماعت مسجد ملاشکرالله آران بود و به مبارزه با بهاییان در آن شهر می‌پرداخت (سلمانی آرانی، ۱۵۹-۱۶۱). محمدحسن متوسل مقدمات را در زادگاهش نزد افتخارالاسلام دربندی فراگرفت. سپس در حالی که توسط میرزا احمد عاملی آرانی ملبس به لباس روحانیت شده بود، برای ادامه تحصیل به کاشان رفت و از درس آیات شیخ محمود نجفی و آقا میر سیدعلی یثربی بهره‌مند شد. آنگاه با مشورت آیت‌الله میر سیدعلی یثربی برای ادامه تحصیل به قم رفت و دروس سطح را نزد سید محمدباقر طباطبایی سلطانی، عبدالجواد جبل‌عاملی اصفهانی، میرزا محمد مجاهدی تبریزی و میرزا علی‌اکبر مشکینی اردبیلی تکمیل کرد. سپس از درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی بهره برد و مقداری از درس خارج فقه آن مرجع را تقریر کرد. پس از رحلت آیت‌الله بروجردی، در درس خارج فقه و اصول آیات سید محمد محقق داماد، امام خمینی، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و سید شهاب‌الدین نجفی مرعشی حاضر شد (سلمانی آرانی، ۱۶۳-۱۶۴)؛ بنابراین می‌توان گفت که در سال‌های ۱۳۴۰-۱۳۴۳ ش در درس خارج فقه و اصول امام خمینی که در مسجد اعظم برگزار می‌شد، شرکت می‌کرد. او هم‌زمان با تحصیل، به تدریس در حوزه علمیه قم نیز می‌پرداخت («حجت‌الاسلام‌والمسلمین شیخ...»، ۳) و در کنار آن، نماز جماعت را در مسجد آبشار قم اقامه می‌کرد و در آن مسجد جلسات تفسیر قرآن را به‌طور خصوصی برای چند نفر برگزار می‌نمود. او همچنین به‌طور مستمر در پایان هر هفته و ایام و مناسبت‌های تبلیغی به آران می‌رفت و در مسجد ملاشکرالله آن شهر به تبلیغ دین می‌پرداخت. از دیگر فعالیت‌های آموزشی و تبلیغی او، تشکیل جلسات هفتگی آموزش قرائت، قواعد و تجوید و تفسیر قرآن بود که سال‌ها به صورت سیّار در محله‌های مختلف آران برقرار بود. علاوه بر آن به مبارزه با بهاییان که از اواسط دوره رضاشاه در آران مشغول به فعالیت‌های تبلیغی بودند، می‌پرداخت. او جلسات متعددی در محله‌های آران تشکیل می‌داد و در رفع شبهات القاشده توسط بهاییان می‌کوشید و افرادی را به آران دعوت می‌کرد که حاج شیخ علی‌اکبر اسلامی تربتی، آقا شیخ حسن سه چهاری اصفهانی، شیخ مرتضی انصاری قمی و شیخ حسین وحید خراسانی از آن جمله بودند. همچنین با مشارکت متمولان محلی، با دادن سرمایه و کمک‌های مالی، در ترویج قالی‌بافی دستی آن شهر نقش داشت (سلمانی آرانی، ۱۶۴-۱۶۷). متوسل آرانی در اسفند ۱۳۴۳ همراه با فضلا و محصلان کاشانی حوزه علمیه قم، در نامه‌ای به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت، با اشاره به اقدامات دولت‌های سابق [دولت‌های اسدالله علم و حسنعلی منصور] علیه روحانیت و قوانین اسلام و قانون اساسی، خواستار الغای مصوبات غیرقانونی و مغایر با شرع و بازگرداندن «زعیم عالی‌قدر و مرجع تقلید شیعیان جهان حضرت آیت‌الله‌العظمی جناب آقای خمینی» به کشور و آزادی دیگر زندانیان بی‌گناه و لغو سانسور شدند. آنان در آن نامه، جرم امام خمینی را «دفاع از حریم قرآن» دانستند (سیر مبارزات یاران...، ج ۳، ۲۱۰-۲۱۱). او که در مسجد آبشار قم جلساتی را با جوانان برگزار می‌کرد، به سبب فعالیت‌های سیاسی یک بار توسط ساواک دستگیر شد (سلمانی آرانی، ۱۶۸). وی مورد اعتماد مراجع تقلید همچون آیات محقق داماد، گلپایگانی و حاج شیخ مرتضی حائری یزدی بود و توسط آنان مأمور رسیدگی به دعاوی و مسئول حل‌وفصل اختلافات و مشکلات حقوقی کسبه و بازاریان قم می‌شد. او این مسئولیت را چند سال پس از پیروزی انقلاب هم بر عهده داشت. وی در شورای مرکزی ائمه جماعات مساجد قم که برای مبارزه با فقر و توسط حاج شیخ مرتضی حائری در سال ۱۳۵۰ ش تشکیل شد، عضویت داشت. یکی از اقدامات آن شورا، مدیریت صندوق ذخیره علوی بود و متوسل آرانی علاوه بر عضویت در آن شورا، مسئولیت ثبت و ضبط، محاسبه دریافتی‌ها و پرداختی‌ها را بر عهده داشت. یکی دیگر از اقدامات او احداث بیمارستان سیدالشهدا (ع) در شهر آران بود. او در هشتم آبان ۱۳۷۱ بر اثر عارضه قلبی در بیمارستان آبان تهران درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سید حسین بدلا، در قبرستان ابوحسین قم به خاک سپرده شد (همان، ۱۷۱-۱۷۵). منابع: «حجت‌الاسلام‌والمسلمین شیخ سلیمان اقبالی: حجت‌الاسلام شیداییان اهل سیاست‌بازی نبود» (۱۳۹۵)، روزنامه نسل فردا، ویژه‌نامه آران و بیدگل، سال بیست و پنجم، شماره ۴۲، مهر؛ سلمانی آرانی، حبیب‌الله (۱۳۸۶)، محمدحسن متوسل آرانی «خیراندیش آگاه»، ستارگان حرم، ج ۲۰، قم، زائر؛ سیر مبارزات یاران امام در آینه¬ اسناد (۱۳۹۳)، ج ۳، تهران، مؤسسه¬ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.