مصباح‌زاده، عباس؛ از شاگردان درس اخلاق امام خمینی. عباس مصباح‌زاده در سال ۱۳۰۸ ش در تهران به دنیا آمد (برقعی، ج ۵، ۳۳۲۵). پدرش شیخ اسماعیل مصباح، از منجمان برجسته‌ای بود که تقویمی نجومی استخراج کرد و آثاری چون استخراج الاهله، الجبر و التفویض، الفرق بین العلم و الاراده، القضا و القدر و... را نگاشت. پدربزرگش میرزا محمدعلی نجم‌الدوله ملقب به نجم‌الممالک (جواهرکلام، ج ۱، ۴۲۰-۴۲۱)، جهانبخش منجم‌باشی (رضایی اصفهانی، ۱۷۴) و نجم‌الدوله تبریزی (مهران، ۳۹)، از منجمان بزرگ عصر قاجار و از مدرسان مدارس دارالفنون و مدرسه خان مروی بود. خانواده عباس مصباح‌زاده در دوران کودکی به سبب وضع نامناسب تهران، راهی قم شد (رحمانزاده صوفیانی، ۱۱۰) و او دوران ابتدایی را در دبستان حیات (سنایی) قم به پایان رساند و دوره متوسطه را در دبیرستان‌های سنایی و حکیم نظامی آن شهر خواند (برقعی، ج ۵، ۳۳۲۵). در همان دوران به‌واسطه خط خوبی که داشت، در دبستان به تدریس خطاطی هم می‌پرداخت (محمدی، ۲۶). مصباح‌زاده سپس به تحصیل علوم عقلی و نقلی روی آورد (برقعی، ج ۵، ۳۳۲۵) و تحصیل دروس حوزوی را در حوزه علمیه قم آغاز کرد. او در آن حوزه دروس سطح را نزد آقایان میرزا جعفر اشراقی، شیخ اسحاق آستارایی، میرزا محمد مجاهدی تبریزی، سید حسین قاضی، شیخ مرتضی حائری یزدی و پدرش فراگرفت (۳۷۸). سپس در درس‌های خارج فقه و اصول آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی، آیت‌الله سید محمد محقق داماد (رضایی اصفهانی، ۱۷۴)، سید محمد حجت کوه‌کمری (رحمانزاده صوفیانی، ۱۱۰)، سید صدرالدین صدر، سید احمد حسینی زنجانی، سید محمدتقی موسوی خوانساری و شیخ عبدالنبی عراقی شرکت کرد (۳۷۸) و به دامادی آیت‌الله حجت کوه‌کمری درآمد (همان، ۱۱۱؛ الوانساز خویی، ۳۸۸). وی در کنار حضور در درس‌های آنان، در درس اخلاق امام خمینی (۳۷۸؛ رضایی اصفهانی، ۱۷۴) که در مدرسه فیضیه برگزار می‌شد، حضور می‌یافت. درباره سال‌های حضور او در آن درس گزارشی در دست نیست، ولی می‌توان احتمال داد که در اوایل دهه ۱۳۲۰ ش در آن درس حاضر می‌شده است. وی همچنین در درس‌های فلسفه امام خمینی هم شرکت می‌کرد (۳۷۸). درباره سال‌های حضور او در درس فلسفه امام خمینی هم گزارشی در دست نیست. وی در کنار حضور در درس فلسفه امام خمینی، در درس فلسفه و حکمت آقایان علامه سید محمدحسین طباطبایی، علامه ابوالحسن شعرانی و مهدی الهی قمشه‌ای شرکت می‌کرد. هم‌زمان با تحصیل، چندین سال در مدرسه حجّتیّه قم به تدریس هیئت و نجوم برای طلاب حوزه علمیّه قم اشتغال و با استاد جامع علامه ابوالحسن شعرانی مفاوضات و مناظراتی داشت (رحمانزاده صوفیانی، ۱۱۰). او همچنین وارد دانشکده معقول و منقول (الهیات) تهران شد و موفق به اخذ مدرک لیسانس در رشته الهیات گردید (مهران، ۳۹). مصباح‌زاده که در کنار پدرش به تحصیل مقدمات علم هیئت و نجوم و استخراج تقویم می‌پرداخت، از سال ۱۳۲۸ ش (همان) و پس از درگذشت او، مستقل نسبت به استخراج تقویم اقدام کرد (برقعی، ۳۳۲۵). همچنین در نوشتن انواع خط، مهارت داشت. مصباح‌زاده در زمینه‌های علمی و تعلیم و تربیت (رضایی اصفهانی، ۱۷۴) و همچنین انتشار نشریه مکتب اسلام (رحمانزاده صوفیانی، ۱۱۱) با محمدجواد باهنر، سید محمد حسینی بهشتی، محمد مفتح و ناصر مکارم شیرازی همکاری داشت (همان؛ رضایی اصفهانی، ۱۷۴). همچنین با نشریه پیکار مردان هم همکاری می‌کرد (رحمانزاده صوفیانی، ۱۱۱). او در سال ۱۳۴۴ ش به تهران بازگشت (مهران، ۳۹) و در همان زمان، با تسلطی که بر خط داشت، درصدد تأسیس دانشگاه هنر اسلامی برآمد که با مخالفت حکومت پهلوی عملی نشد (محمدی، ۲۷-۲۸). ازجمله خطاطی‌های مصباح‌زاده می‌توان به کتیبه مسجد جامع قم، کتیبه مسجد اعظم قم، کتیبه مسجد فاطمی قم، سنگ مزار آیات سید محمد حجت کوه‌کمری و بروجردی و همچنین خطاطی قرآن کریم و مفاتیح الجناح اشاره کرد (مهران، ۳۹). وی همچنین به مبارزه با بهاییان می‌پرداخت و مسجدی را در میدان توحید تهران بنا کرد و آن را به صورت پایگاهی برای مبارزه با بهاییت درآورد (محمدی، ۲۲-۲۴). وی در سال ۱۳۵۰ ش (رضایی اصفهانی، ۱۷۴) از سوی آیت‌الله سید محمدرضا موسوی گلپایگانی، به انگلستان عزیمت کرد و مأمور تبلیغات اسلامی در آن کشور شد (برقعی، ۳۳۲۵). وی که برای مدت کوتاهی برای تبلیغ به آن کشور رفته بود، پس از هفت ماه به کشور بازگشت و نتایج فعالیت‌هایش باعث شد به‌عنوان نماینده آیت‌الله گلپایگانی، عازم آن کشور شود (محمدی، ۲۸-۲۹). مصباح‌زاده در انگلستان پس از دیدار از مراکز علمی و دانشگاهی آن کشور به رصدخانه گرینویچ لندن رفت و با دانشمندان نجوم به بحث و مشاوره پرداخت و از کتابخانه خطّی موزه بریتانیا که از زیجات قدیمه و کتب نجوم غنی است استفاده کرد. نظریات علمی و نجومی او مورد توجّه محافل دانشگاهی و حوزه‌های علمیه بود. برای نمونه می‌توان به مسئله طلوع فجر و محاسبه زاویه قبله در کشورهای اروپایی و آمریکایی و استخراج اوقات شرعیه در مراکز اسلامی اروپا و آمریکا اشاره کرد («زندگینامه علامه عباس مصباح‌زاده»، http://all-norani.blogfa.com). مصباح‌زاده پس از ۲۴ سال حضور در لندن و پس از رحلت آیت‌الله گلپایگانی به کشور بازگشت (محمدی، ۲۹) و پس از مدتی به ایالات‌متحده آمریکا رفت و در سال ۱۳۸۲ (سال چاپ تربت پاکان قم) در آن کشور زندگی می‌کرد (جواهرکلام، ج ۱، ۴۲۱). تقویم سالانه وی علاوه بر ایران، سالانه در کشورهای هند، پاکستان، افغانستان، عراق، لبنان، کویت چاپ و منتشر می‌شود. تقویم‌های استخراجی وی اوقات شرعی به افق اکثر کشورها، خسوف و کسوف، محاسبه وضعیت هلال، مواضع سیارات و پیشگویی‌های نجومی را داراست. ترجمه قرآن کریم، صحیفه سجادیه و ادعیه مفاتیح‌الجنان به فارسی که همه با خط خود اوست، بارها به چاپ رسیده است. همچنین دو جلد کتاب در علم نجوم و ستاره‌شناسی از دیدگاه علمی و تجربی تألیف کرده است و بعضی از آثار ایشان در موزه‌های کشور نگهداری می‌شود (رضایی اصفهانی،۱۷۴). او همچنین به سرودن اشعار مذهبی با تخلص مصباح هم می‌پرداخت و از آن جمله می‌توان به قصیده‌ای طولانی در مدح امام حسین (ع) اشاره کرد (برقعی، ۳۳۲۵). همچنین در مناسبت‌های مختلف اشعاری را می‌سرود و به همین سبب شریف رازی وی را از شاعران حوزوی نامیده است (شریف رازی، ج ۱، ۲۰۸). او در ۲۱ خرداد ۱۴۰۱ در شهر چنتیلی ایالت ویرجینیای آمریکا از دنیا رفت («عباس مصباح زاده»، www.wikishia.net). منابع: الوانساز خویی، محمد (۱۳۹۴)، حجت فقیهان، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)؛ برقعی، محمدباقر (۱۳۷۳)، سخنوران نامی معاصر، قم، نشر خرم؛ جواهرکلام، عبدالحسین (۱۳۸۲)، تربت پاکان قم، ج ۱، قم، انصاریان؛ رضایی اصفهانی، محمدعلی (۱۳۸۹)، سیمای ترجمان قرآن (ویژه‌نامه همایش ملی مترجمان قرآن به زبان فارسی)، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآنی؛ رحمانزاده صوفیان، جعفر (۱۳۹۳)، عربی‌سرایان آذری‌زبان، قم، مجمع ذخایر اسلامی؛ زندگینامه علامه عباس مصباح‌زاده»، http://all-norani.blogfa.com/post/651؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۱، تهران، اسلامیه؛ «عباس مصباح زاده»، www.wikishia.net؛ محمدی، علی‌محمد (۱۳۸۸)، حیات نیکان: آیت‌الله مصباح‌زاده، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما؛ مهران، محمد (۱۳۴۴)، ماهنامه هنر و مردم، شماره ۳۲ و ۳۳، خرداد و تیر.