حجتی، اسماعیل؛ از شاگردان درس خارج اصول امام خمینی. اسماعیل حجتی معروف به حجتی خویی در سال ۱۳۱۵ ش در شهر خوی به دنیا آمد. او دوران ابتدایی و متوسطه را در خوی گذراند. آنگاه به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و وارد مدرسه علمیه نمازی خوی شد. حجتی خویی در آنجا مقدمات را نزد استادان آن سامان خواند، ولی درباره استادان او در خوی اطلاعاتی در دست نیست و وی در زندگینامه خودنوشت اشاره‌ای به نام آنان نکرده و تنها از فراگیری لمعتین در مدرسه نمازی خوی سخن گفته است. حجتی خویی در سال ۱۳۳۴ ش برای تکمیل تحصیلات حوزوی راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر کتاب مکاسب را پیش میرزاعلی مشکینی خواند. او در درس رسایل هم از شاگردان ناصر مکارم شیرازی بود و کفایه‌الاصول را هم نزد سید محمدباقر سلطانی طباطبایی فراگرفت. هم‌زمان در درس منظومه سید مصطفی خمینی شرکت می‌کرد. حجتی خویی در سال ۱۳۳۷ ش در آزمون درس خارج شرکت کرد و پس از قبولی در آن آزمون، وارد درس خارج فقه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی شد. او از سال ۱۳۳۹ ش و در کنار حضور در درس خارج فقه آیت‌الله بروجردی، در درس خارج اصول امام خمینی هم شرکت می‌کرد (حجتی خویی، ۳-۶) و این حضور تا تبعید امام خمینی به خارج از کشور استمرار داشت؛ بنابراین می‌توان گفت که بالغ بر سه سال (به استثنای سال‌های حبس و حصر ایشان در تهران) در درس خارج اصول امام خمینی حاضر می‌شد. او پس از رحلت آیت‌الله بروجردی، در درس خارج فقه آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی شرکت کرد و سپس خود به تدریس دروس سطح در حوزه علمیه قم پرداخت و ازجمله کتاب لمعه را تدریس می‌نمود. اسماعیل حجتی خویی از سال ۱۳۴۱ ش به مبارزه با حکومت پهلوی پرداخت و در جریان تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، در تهیه و توزیع اعلامیه‌های امام خمینی و دیگر مراجع نقش داشت. در آبان ۱۳۴۳ و در جلسه سخنرانی امام خمینی علیه کاپیتولاسیون که در خانه امام خمینی ایراد شد، شرکت داشت. حجتی خویی از سال ۱۳۴۶ ش در تهران مستقر شد و به اقامه نماز جماعت در مسجد الهادی و تبلیغ دین در آنجا پرداخت (همان، ۷-۸). پس از سرکوب تظاهرات مردم تبریز در ۲۹ بهمن ۱۳۵۶، همراه با جمعی از روحانیان مبارز تهران، نامه‌ای را به مراجع تقلید نوشتند و آن اقدام را محکوم کردند و با خانواده‌های شهدای آن روز ابراز همدری نمودند (همان، ۲۴۴-۲۴۵). این فعالیت‌ها و همچنین سخنرانی‌های انتقادی حجتی خویی باعث شد تا در سال ۱۳۵۷ ش دستگیر و مدت کوتاهی زندانی شود. پس از آزادی به فعالیت‌های سیاسی خود در مسجد الهادی (در غرب تهران) ادامه داد. وی یکی از روحانیانی بود که در بهمن ۱۳۵۷ و در اعتراض به تصمیم دولت بختیار مبنی بر بستن فرودگاه‌ها بر روی پروازهای خارجی با هدف ممانعت از بازگشت امام خمینی به کشور شرکت داشت. سپس در کمیته‌های انقلاب اسلامی به فعالیت پرداخت و به‌خصوص مسئولیت کمیته انقلاب اسلامی مستقر در مسجد الهادی تهران را بر عهده داشت. سپس به‌عنوان روحانی ناظر در ناحیه ۲ بسیج شهری به فعالیت‌های خود ادامه داد. سرپرستی دایره مساجد غرب تهران (زیر نظر جامعه روحانیت مبارز تهران) تا سال ۱۳۶۸ ش، عضویت در هیئت پیگیری فرمان هشت ماده‌ای امام خمینی در استان کرمان در سال ۱۳۶۳ ش به مدت شش ماه، از دیگر فعالیت‌های حجتی خویی بود. او در دوران جنگ تحمیلی هم بارها در جبهه‌های جنگ حضور یافت. همچنین مدتی مسئولیت حوزه هفت مرکز امور رسیدگی به مساجد تهران را بر عهده داشت. در کنار آن به تدریس دروس دینی در مدرسه علمیه اقصی در تهران و تدریس متون عربی و دینی در دانشگاه صنعتی شریف تهران می‌پرداخت (حجتی خویی، ۳-۱۱).
منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ حجتی خویی، اسماعیل، زندگینامه خودنوشت، آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی.