توکلی‌زاده، احمد؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. احمد توکلی‌زاده در سال ۱۳۰۸ ش در شهر راور به دنیا آمد. او دوران ابتدایی را در راور گذراند ولی با رحلت پدرش، تحصیل را رها کرد و اداره زندگی مادر و سه خواهر صغیر خود را بر عهده گرفت و مجبور به کار نجاری، گل‌مالی و بنایی شد. اشتیاق او به تحصیل دروس حوزوی وی را نزد شیخ عباس حقیقی که در آن سال‌ها در راور کرمان بود، کشاند و از سال ۱۳۲۶ ش جامع‌المقدمات را پیش وی خواند. وی آنگاه در سال ۱۳۳۲ ش راهی اصفهان شد و در حوزه علمیه اصفهان به تحصل دروس حوزوی ادامه داد، ولی درباره استادان او در آن شهر اطلاعاتی در دست نیست. توکلی‌زاده پس از دو سال تحصیل در اصفهان، در سال ۱۳۳۴ ش رهسپار قم شد و در حوزه علمیه آن شهر به تکمیل تحصیلات حوزوی پرداخت. درباره استادان دوره سطح او در حوزه علمیه قم هم گزارشی در دست نیست. توکلی‌زاده آنگاه در درس خارج فقه و اصول آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و امام خمینی (احمدی، ۳؛ بادامچی، www.shabestan.ir)، سید محمد محقق داماد، شیخ عباسعلی شاهرودی و شیخ مرتضی حائری یزدی شرکت کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۱، ۲۱۳). درباره سال‌های دقیق حضور او در درس‌های امام خمینی اطلاعاتی در دست نیست، ولی با استناد به سال‌های حضور او در قم (۱۳۳۴-۱۳۴۶ ش) می‌توان گفت که از اواخر دهه ۱۳۳۰ ش تا تبعید امام خمینی به خارج از کشور در سال ۱۳۴۳ ش، در درس‌های ایشان در مساجد سلماسی و اعظم قم شرکت می‌کرده است. توکلی‌زاده با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، به فعالیت علیه حکومت پهلوی پرداخت و اعلامیه‌هایی را علیه آن حکومت و یا در پشتیبانی از امام خمینی صادر کرد. او در سال ۱۳۴۶ از طرف آیت‌الله گلپایگانی به سرپل ذهاب در استان کرمانشاه رفت و به تبلیغ دین در آنجا پرداخت (احمدی، ۳؛ بادامچی، www.shabestan.ir). شرح زندگانی «احمدبن اسحاق قمی» مدفون در منطقه سرپل ذهاب ازجمله اقدامات وی در آن شهر بود (آیت‌الله‌العظمی سید محمدرضا گلپایگانی به روایت اسناد ساواک، ج ۱، ۴۵۱) که به گفته فرزندش، این اقدام، تحول فرهنگی برای منطقه به حساب می‌آمد (بادامچی، www.shabestan.ir). او در سال ۱۳۴۶ از امام خمینی اجازه تصدی در امور حسبیه و شرعیه دریافت کرد و عبدالوهاب روحی یزدی و شیخ مرتضی حائری یزدی معرفان او بودند (صحیفه امام، ج۱، ۴۶۳). او پس از اقامت یک‌ساله در سرپل ذهاب، عازم سنقر کلیایی در همان استان شد و به فعالیت‌های تبلیغی در آنجا ادامه داد. توکلی‌زاده هرگاه محلی را برای خدمت مناسب نمی‌دید از آنجا هجرت می‌کرد. به همین جهت در سال ۱۳۴۸ ش به تهران رفت و در مسجد نوروزی واقع در خیابان فدائیان اسلام به‌عنوان امام جماعت مشغول به کار شد. در همان زمان با درخواست استاد مرتضی مطهری، روزها به حسینیه ارشاد می‌رفت و به‌عنوان مسئول فرهنگی و تنظیم کتابخانه آنجا فعالیت می‌کرد (احمدی، ۳؛ بادامچی، www.shabestan.ir). توکلی‌زاده همچنین در تهران و در جلسات روحانیان مبارز آن شهر شرکت می‌کرد. برخی از جلسات روحانیان مبارز که با حضور افرادی چون مرتضی مطهری، اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدجواد باهنر و... برگزار می‌شد، در خانه توکلی‌زاده تشکیل می‌شد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۱، ۲۱۳). در سال ۱۳۴۹ ش جمعی از مردم راور که با یک خلأ مذهبی روبه‌رو شده بودند، از توکلی‌زاده خواستند به راور برود و به همین علت او در همان سال به راور رفت و همین حرکت آغاز تحولی بزرگ در فرهنگ راور شد. وی همگام با نهضت امام خمینی، چهره‌های انقلابی را به راور دعوت می‌کرد و راور را به کانونی برای مبارزه با رژیم شاه تبدیل کرده بود (بادامچی، www.shabestan.ir). یکی از اقدامات او در آن شهر، تأسیس مدرسه علمیه و پرورش طلاب بود. شیخ احمد توکلی‌زاده که از نظر ساواک، از روحانیان افراطی راور کرمان بود، به سبب «رویه و اعمال حاد و ماجراجویانه»، در تاریخ ۲۱ /۸ /۱۳۵۲ و بر اساس رأی کمیسیون حفظ امنیت اجتماعی به سه سال تبعید در بندر دیلم در استان بوشهر محکوم شد و بلافاصله به محل اعزام گردید. دادگاه استان کرمان سپس رأی مزبور را نقض و حکم وی را به یک سال و نیم تبعید در آن شهر تقلیل داد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۰، ۲۵۱). در دوران تبعید در همان شهر از سوی ساواک ممنوع‌المنبر شد. او پس از ۲ سال تبعید در بندر دیلم، به زندان عادل‌آباد شیراز منتقل شد و دوباره از آنجا به زندان بوشهر انتقال یافت که سرانجام با ضمانت آزاد گردید (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۱، ۲۱۳). توکلی‌زاده در ابتدای سال ۱۳۵۷ ش به کرمان رفت، اما به ارتباطش در مدیریت امور فرهنگی و سیاسی راور ادامه داشت. یکی از فرزندان او به نام حسن توکلی‌زاده که طلبه ۱۷ ساله بود، در جریان یک نمایشنامه انقلابی در هفتم محرم سال ۱۳۵۷ ش در کرمان مورد اصابت گلوله مأموران حکومت پهلوی قرار گرفت و پس از انتقال به کرمان در سحرگاه عاشورا به شهادت رسید (بادامچی، www.shabestan.ir). این شهادت فضای عاشورای آن سال کرمان را دگرگون کرد و به حرکت انقلاب و نهضت امام سرعت بخشید. ازجمله در تشییع جنازه او مردم کرمان دست به تظاهرات گسترده زدند و شیخ احمد توکلی‌زاده هم در این مراسم سخنرانی کرد (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج ۱۹، ۴۹۱). او پس از آن هم در تظاهرات مردم کرمان حضور داشت و پیشگام بود و با حرارتی بالا بصیرت‌افزایی می‌کرد. توکلی‌زاده در کنار فعالیت‌های سیاسی، به فعالیت‌های عام‌المنفعه هم اهتمام جدی داشت. یکی از کارهای خیر و ماندگار توکلی‌زاده، احیاء مدارس علمیه خاندان قلی‌بیگ و محمودیه کرمان بود (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۱، ۲۱۳)؛ او از طریق بازپس‌گیری و ثبت اراضی موقوفه مدرسه محمودیه کرمان از دست متصرفان، آنجا را احیا کرد. همچنین ۱۹ واحد ساختمانی برای استفاده زوج‌های جوان نیازمند ساخت که هم‌اکنون به‌عنوان موقوفه توکلی در اداره کل اوقاف استان ثبت شده است. به سبب این فعالیت‌ها، اداره کل اوقاف و امور خیریه استان کرمان با هدف تبیین نقش علما در موضوع وقف و بررسی موقوفات روحانیون برجسته استان، نخستین همایش بزرگداشت عالمان واقف را با محوریت پرداختن به شخصیت شیخ احمد توکلی‌زاده کرمانی در ۱۸ اسفند ۱۳۹۵ برگزار کرد. علاوه بر آن در زلزله زرند در سال ۱۳۵۶ ش برای تجهیز و تدفین امواتی که در زلزله جان باختند، از راور به زرند رفت و به کمک زلزله‌زدگان شتافت. فعالیت‌های او به اندازه‌ای اثرگذار بود که رادیو بی‌بی‌سی اعلام کرد یک روحانی بدون تشریفات و با کمک مردم جنازه‌ها را دفن می‌کند (احمدی، ۳). در زلزله‌های شهداد و گلباف هم از اولین کسانی بود که به منطقه رسید و از ۱۰ شب تا ۱۲ ظهرِ روز بعد با کمک چند نفر، ۶۰۰ جنازه را تیمم (بدل از غسل) داد و دفن کردند. در منطقه سیرچ کوچه‌ها را که به سبب زلزله ویران شده بود، تعریض کرد که مردم مشکل نداشته باشند (بادامچی، www.shabestan.ir). احمد توکلی‌زاده پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالیت در برخی از نهادهای انقلابی چون جهاد سازندگی، اوقاف، هلال احمر، بنیاد مستضعفان و سازمان تبلیغات اسلامی پرداخت. همچنین در نخستین انتخابات شورای شهر در سال ۱۳۵۸ ش از سوی مردم کرمان به عضویت شورای شهر درآمد. آنگاه راهی دادگستری شد و ریاست دادگاه انقلاب اسلامی و دادگاه کیفری یک کرمان را بر عهده گرفت. سپس به ریاست دادگاه مدنی خاص کرمان منصوب شد و مدتی هم ریاست دادگاه کیفری جیرفت را بر عهده داشت. او پس از مدتی از مشاغل قضایی کناره گرفت، ولی در سال ۱۳۶۸ ش و پس از مدتی دوری از مشاغل اداری از سوی محمد یزدی، ریاست وقت قوه قضائیه، به سمت رئیس دادگاه انقلاب و دادگاه کیفری یک سیرجان منصوب شد، ولی قبل از شروع به خدمت در روز جمعه ۱۷ شهریور ۱۳۶۸ در یک سانحه تصادف به همراه همسرش از دنیا رفت (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۱، ۲۱۳).
منابع: آیت‌الله‌العظمی سید محمدرضا گلپایگانی به روایت اسناد (۱۳۸۵)، ج ۱، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ احمدی، سعید (۱۳۹۵)، «گزارش کرمان امروز از همایش بزرگداشت مرحوم شیخ احمد توکلی‌زاده کرمانی»، روزنامه کرمان امروز، سال بیست و دوم، شماره ۲۵۱۳، ۲۱ اسفند؛ بادامچی، طاهره (۱۳۹۵)، « به مناسبت بزرگداشت یکی از علمای واقف کرمان؛ از بنایی و نجاری تا تحصیل در حوزه‌های علمیه / مردی که نقش و هدف، شغل او را تعیین می‌کرد»، http://www.shabestan.ir/detail/News/615854؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج۱، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۳۱: عالم جاودان شهید استاد شهید مرتضی مطهری (۱۳۸۲)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۰: معلم اخلاق آیت‌الله میرزا علی‌اکبر فیض مشکینی (۱۳۸۷)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.