اصفهانی، سید مرتضی؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. سید مرتضی اصفهانی در اول بهمن ۱۳۱۵ ش در شهر قاین به دنیا آمد. او در سال ۱۳۳۰ ش وارد مدرسه علمیه جعفریه در قائن شد و مقدمات را در آنجا نزد سید محمدرضا صامتی خواند. آنگاه راهی مشهد شد و مدت کوتاهی در حوزه علمیه مشهد به تکمیل تحصیلات حوزوی ادامه داد. مدت اقامت او در مشهد کوتاه بود و وی رهسپار قم شد، ولی حضور در آنجا هم کوتاه بود و در زندگینامه وی در دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور (کاظمینی، ج ۱، ۸۱-۸۲) و همچنین زندگینامه مختصر او در ویژه‌نامه همایش نخستین مؤلفین قائنات (ص ۲) به استادان و کتاب‌هایی که در حوزه‌های علمیه مشهد و قم خوانده است، اشاره نشده است. سید مرتضی اصفهانی در سال ۱۳۳۳ ش راهی عراق شد و در حوزه علمیه نجف اشرف، دروس سطح را در نزد آقایان سید ابراهیم حجازی، سید اسدالله مدنی تبریزی، کاظم تبریزی، سید مرتضی خلخالی، صدرا بادکوبه‌ای و علی‌اصغر اراکی خواند. آنگاه در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید محمدباقر صدر، سید ابوالقاسم موسوی خویی (کاظمینی، ۸۲)، سید عبدالاعلی سبزواری و میرزا باقر زنجانی (ویژه‌نامه همایش نخستین مؤلفین قائنات، ۲) شرکت کرد. او از سال ۱۳۴۴ ش و با تشکیل کلاس درس خارج فقه امام خمینی در مسجد شیخ انصاری (مسجد ترک‌ها) در نجف اشرف، در آن درس هم شرکت کرد و از درس خارج فقه (بیع مکاسب) ایشان بهره برد (همان؛ کاظمینی، ج ۱، ۸۲). درباره سال‌های حضور او در درس امام خمینی گزارش دقیقی در دست نیست. او احتمالاً در اواخر دهه ۱۳۴۰ یا اوایل دهه ۱۳۵۰ ش به کشور بازگشت و می‌توان احتمال داد که از سال ۱۳۴۴ ش تا بازگشت به کشور، در درس امام خمینی حضور می‌یافت. هم‌زمان با تحصیل در نجف اشرف، به‌عنوان مدرس به تدریس در مدرسه دارالحکمه آیت‌الله حکیم می‌پرداخت (ویژه‌نامه همایش نخستین مؤلفین قائنات، ۲). اصفهانی در کنار تحصیل و تدریس در نجف اشرف، به مبارزه با حکومت پهلوی هم می‌پرداخت و در سفرهایش به ایران، رساله‌های ایشان را توزیع می‌کرد. پس از استقرار دائمی در کشور، با سفر به برخی شهرها، سخنرانی‌هایی را علیه حکومت پهلوی ایراد کرد. از آن جمله می‌توان به سفرهای او به شهرهای تهران (کاظمینی، ج ۲، ۸۲)، فسا، فارسان، قم، مشهد و قاین اشاره کرد (ویژه‌نامه همایش نخستین مؤلفین قائنات، ۲). همچنین با سفر به استان سیستان و بلوچستان، با روحانیان تبعیدی در آنجا دیدار کرد. وی سپس در قائن و بیرجند مستقر شد و در سازماندهی مبارزات مردم آن شهرها ازجمله برگزاری تظاهرات علیه حکومت پهلوی نقش داشت (کاظمینی، ج ۲، ۸۲). به سبب همین نقش، چند بار توسط ساواک دستگیر و زندانی شد (ویژه‌نامه همایش نخستین مؤلفین قائنات، ۲). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به مبارزه با گروهک‌های معارض با انقلاب پرداخت که در پوشش کمک به سیل‌زدگان و زلزله‌زدگان قائنات و بیرجند راهی آنجا شده بودند. با آغاز جنگ تحمیلی نیز بارها در جبهه‌های جنگ حضور یافت و در ترغیب جوانان برای عزیمت به جبهه‌های جنگ نقش داشت. وی همچنین در شورای جهاد سازندگی و همچنین کمیته امداد امام خمینی در قائنات عضویت داشت و در این زمینه با شهید محمد صدوقی یزدی، امام جمعه یزد همکاری می‌کرد. علاوه بر آن در عمران منطقه فعال بود (کاظمینی، ج ۱، ۸۲). به سبب این فعالیت‌ها، در سال ۱۳۶۰ ش مورد سوءقصد قرار گرفت. او که سرپرستی حوزه علمیه قاین را بر عهده داشت (ویژه‌نامه همایش نخستین مؤلفین قائنات، ۲) در ۲۴ مهر ۱۳۶۷ به امامت جمعه شهر قائن منصوب شد. ازجمله فعالیت‌های او در قائن، در کنار اقامه نماز جمعه در آن شهر، می‌توان به مدیریت حوزه علمیه و همچنین اعزام روحانیان به روستاها برای تبلیغ دین و ارشاد مردم اشاره کرد. رسیدگی به امور مردم و همچنین دستگیری از فقرا و نیازمندان از دیگر خدمات او در قائن بود. وی از آیات سید ابوالقاسم خویی، محمد فاضل لنکرانی، لطف‌الله صافی گلپایگانی، سید علی حسینی خامنه‌ای و حسین نوری همدانی اجازاتی در امور حسبیه و شرعیه، نقل حدیث و تأییدیه مدارج علمی دریافت کرده است (کاظمینی، ج ۲، ۸۲). ترجمه و شرح کتاب مغنی اللبیب و تدوین علوم قرآنی و نگارش مقالاتی در مجلات و نشریات و نقدی بر بعضی فتواها ازجمله آثار علمی اوست (ویژه‌نامه همایش نخستین مؤلفین قائنات، ۲) که ازجمله این مقالات می‌توان به مقاله‌های تاریخ تأسیس حوزه علمیه (نور دانش، ۱۳۴۰)، کیفیت تدوین و دائره‌المعارف فقه شیعه، پیشینه و تاریخ حوزه علمیه قائن، کیفیت ایراد خطبه‌ها و احکام فقهی اشاره کرد (کاظمینی، ج ۱، ۸۲). منابع: کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۸۴)، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج ۱، تهران، برگ رضوان؛ «ویژه‌نامه همایش نخستین مولفین قائنات: سید مرتضی اصفهانی»، هفته‌نامه طنین قائنات، سال چهارم، شماره ۱۸۵، ۲۲ آذر.