روحانی، محمد؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. محمد روحاني معروف به روحانی كرماني در ۱۳۰۴ ش در شهر كرمان به دنیا آمد («دومين سالگرد»، ۱). فامیلی ایشان اول شنبه‌زاده بود و سپس به شیعه‌زاده و در نهایت روحانی تبدیل شد (گوشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اي از خاطرات...، ۴۴). محمد روحانی پس از طي دوران ابتدايي در کرمان، به کارگري روی آورد و به ریسندگی در یکی از کارگاه‌های کرمان پرداخت. وی در جوانی راهی معصومیه کرمان شد (دانشور، ۱۳۸۸، ۱۳ ـ ۱۴) و دروس مقدمات و سطوح حوزوی را در آنجا و پیش عالمانی چون شيخ علي¬اصغر صالحي كرماني، میرزا علی مهرابي، ميرزا عبدالحسين حجتي، شيخ حسين فقيه و حسین شيخ¬الرئيس خواند. او سپس براي تكميل تحصیلات حوزوی راهی عراق شد و در حوزه علمیه نجف اشرف در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید عبدالهادي شيرازي، سید ابوالقاسم موسوي خویی، سید محمود حسيني شاهرودي و سید محسن طباطبایی حكيم شرکت کرد. او مدت هفت سال در حوزه علمیه نجف اشرف در درس‌های خارج فقه و اصول آیات مذکور حضور می‌یافت (حائری، ج ۱، ۷۷۷)، ولی درباره سال‌های دقیق حضور او در عراق گزارشی در دست نیست و به احتمال زیاد در اواخر دهه ۱۳۲۰ و اوایل دهه ۱۳۳۰ ش در آن کشور به فراگیری دروس خارج فقه و اصول مشغول بوده است. روحانی کرمانی پس از سال‌ها تحصیل در حوزه علمیه نجف به کشور بازگشت و رهسپار قم شد و در حوزه علمیه آن شهر در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید حسين طباطبايي بروجردي و امام خميني حضور یافت. درباره سال‌های دقیق حضور او در درس‌های امام خمینی گزارشی در دست نیست، ولی با استناد به سال بازگشت وی به قم می‌توان احتمال داد که از اواخر دهه ۱۳۳۰ ش تا سال ۱۳۴۳ ش در درس‌های امام خمینی در مساجد سلماسی و اعظم قم شرکت می‌کرده است. روحانی در حوزه علمیه قم و در کنار حضور در درس‌های آیت بروجردی و امام خمینی، از بحث‌های تفسير قرآن علامه سید محمدحسين طباطبايي نيز بهره‌مند می‌شد. محمد روحانی کرمانی در سال ۱۳۴۳ ش به زادگاهش بازگشت و به تدريس در حوزه‌های علمیه آن شهر پرداخت. هم‌زمان امام جماعت مسجد خواجه خضر نیز بود. همچنین سال‌ها امامت مسجد طباطبایی کرمان را بر عهده داشت (حائری، ج ۱، ۷۷۸؛ دانشور، ۱۳۸۸، ۱۳ ـ ۱۵؛ «دومين سالگرد...»، ۱ ـ ۲). او مبارزات سياسي خود را علیه حکومت پهلوی با آغاز نهضت اسلامي امام خميني آغاز كرد و به گفته محمدجواد حجتی کرمانی، در خفا با برخی از طلاب انقلابی چون حجتی کرمانی و سید محمود دعایی در تهیه و تکثیر اعلامیه‌های امام خمینی همکاری می‌کرد (عشق و تلاش: خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدجواد حجتی کرمانی، ۱۵۴). در جريان تبعيد امام خميني (ره) به خارج از كشور همراه با علماي برجسته كرمان با ارسال تلگرافي به آیت‌الله‌العظمی ميلاني، خواستار اقدام آن مرجع در اين زمينه شدند (آیت‌الله‌العظمی سید محمدهادی میلانی به روایت اسناد ساواک، ج ۲، ۱۸۸). او در کرمان و در راستاي نهضت اسلامي امام خميني به فعاليت مي‌پرداخت و از طريق سخنراني در مساجد و منابر، عليه رژيم پهلوي افشاگري مي‌‌‌‌‌‌‌‌کرد (دانشور، ۱۳۸۸، ۱۶). پس از سرکوب تظاهرات مردم قم (در ۱۰ دی ۱۳۵۶) و تبریز در ۲۹ بهمن همان سال، همراه با روحانیان کرمان با صدور اعلامیه‌ای آن مصیبت‌ها را به مردم تسلیت گفتند و اقدام حکومت پهلوی را تقبیح کردند (آیت‌الله سید یحیی جعفری به روایت اسناد ساواک، ۲۰۱). او در دهم فروردین ۱۳۵۷ و در مجلس بزرگداشتی که به مناسبت چهلم شهدای تبریز در مسجد مدرسه معصومیه کرمان برگزار شده بود، شرکت داشت (همان، ۲۰۷). همچنین در جلسات هم‌اندیشی علمای کرمان برای صدور اعلامیه که در خانه‌های برخی از روحانیان برگزار می‌شد شرکت می‌کرد (همان، ۲۱۴). در ۴ مرداد ۱۳۵۷ هم در مجلسی به بهانه درگذشت شیخ احمد کافی شرکت داشت که پس از پایان آن مراسم، تظاهراتی در کرمان برگزار شد و در آن شعارهایی در حمایت از امام خمینی سر داده شد (همان، ۲۱۸). محمد روحانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ساماندهی به امور کرمان با روحانیان آن شهر همکاری داشت (عشق و تلاش: خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدجواد حجتی کرمانی، ۳۲۰). سپس به فعالیت‌های علمی و تبلیغی در کرمان ادامه داد و در کنار تدريس دروسی چون خارج فقه و اصول، به تأليف و تصنيف می‌پرداخت و آثاري چون حاشيه عروه‌‌الوثقي، كتابي در علم اصول و چند كتاب فقهي از او بر جاي مانده است (دانشور، ۱۳۸۸، ۱۶). همچنین در سال ۱۳۶۰ ش از امام خمینی اجازه‌ای در امور حسبیه و شرعیه دریافت کرد (صحیفه امام، ج ۱۵، ۵۲۴). محمد روحانی کرمانی ۱۰ بهمن ماه ۱۳۷۳ از دنیا رفت (دانشور، ۱۳۸۸، ۱۶) و در مسجد صاحب‌الزمان کرمان به خاک سپرده شد («درباره مهدیه و مسجد صاحب‌الزمان کرمان، مزار حاج قاسم سلیمانی»، https://iraninform.com). منابع: آیت‌الله‌العظمی سید محمدهادي ميلاني به روايت اسناد ساواك (۱۳۸۰)، ج ۲، تهران، مركز بررسي اسناد تاريخي وزارت اطلاعات؛ آیت‌الله سید یحیی جعفری به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ دانشور، محمد (۱۳۸۸)، چهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي ماندگار کرمان، ج ۱، کرمان، مرکز کرمان‌شناسي؛ دانشور، م، «مروري بر فضایل اخلاقي عارف فرزانه حضرت آیت‌الله حاج شيخ محمد روحاني کرماني» (۱۳۷۴)، روزنامه¬ اطلاعات، شماره¬ ۲۰۶۸۹، هشتم تیر؛ «درباره مهدیه و مسجد صاحب‌الزمان کرمان، مزار حاج قاسم سلیمانی»، https://iraninform.com؛ «دومين سالگرد ارتحال عالم رباني حضرت آیت‌الله شيخ محمد روحاني» (۱۳۷۳)، ویژه‌نامه نشريه¬ فتح، ۱۱ بهمن؛ عشق و تلاش: خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدجواد حجتی کرمانی (۱۳۹۵)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی و مؤسسه چاپ و نشر عروج؛ گوشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اي از خاطرات حجت‌الاسلام والمسلمين سید محمود دعايي (۱۳۸۷)، مجموعه¬ يادها، شماره¬¬ ۳۵، تهران، ناشر: مؤسسه چاپ و نشر عروج.