غفلت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''غفلت'''، بی‌توجهی و سستی نفس در توجه به هدف و روی‌گردانی از حق‌تعالی.

غفلت به معنای عدم توجه، رهاکردن <ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۱/۴۹۷.</ref> و پنهان‌شدن چیزی از ذهن انسان و به‌یاد نیاوردن آن <ref>فیومی، المصباح المنیر، ۴۴۹.</ref> است و در اصطلاح اخلاقی به معنای سستی و ضعف نفس از توجه به هدف خود <ref>نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۱۰۵.</ref> و سهوی است که از کمی تحفظ و بیداری حاصل می‌شود <ref>مدنی، ریاض السالکین، ۶/۸۲.</ref>. غفلت در اصطلاح عرفانی به معنای اعراض از حق‌تعالی است <ref>بالی‌زاده، شرح فصوص الحکم، ۲۵۱.</ref> و در اصطلاح فقهی عدم توجه به هر امری؛ اعم از سهو و نسیان است <ref>عاملی، مفتاح الکرامة، ۹/۲۶۹ ـ ۲۷۰.</ref>. بعضی نیز غفلت را همان سهو دانسته‌اند <ref>اردبیلی، زبدة البیان، ۶۳.</ref>؛ البته غفلت در مواردی پسندیده شمرده شده است، مانند غفلت از کثرات <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۶۲۲.</ref>. در مقابل غفلت، ذکر است که به معنای یاد کردن خداوند است <ref>نراقی، احمد، معراج السعاده، ۸۶۷.</ref> {{ببینید|ذکر}}.

از الفاظ مرتبط با غفلت، تغافل به معنای خود را به غفلت‌زدن است <ref>فیومی، المصباح المنیر، ۴۵۰.</ref> که در مواردی از صفات پسندیده و روش اهل دین است <ref>فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۳/۳۲۶.</ref>. اهل معرفت نیز آن را از درجات فتوت شمرده‌اند <ref>انصاری، منازل السائرین، ۷۹.</ref>.

در ادیان الهی، ذکر الهی و دوری از غفلت مورد اهتمام بوده است؛ چنان‌که خاطرنشان شده ملعون است کسی که کار خداوند را با غفلت انجام دهد <ref>کتاب مقدس، ارمیا، ب۴۸، ۱۰.</ref> و ذکر مدام و دوری از غفلت از خصایص پاکان معرفی شده است <ref>کتاب مقدس، انجیل برنابا، ب ۱۰۹.</ref>. قرآن کریم نیز غفلت را عامل متابعت هوا و تجاوز از حق می‌داند <ref>کهف، ۲۸؛ ← طباطبایی، المیزان، ۱۳/۳۰۳.</ref>. در منابع روایی به غفلت از زوایای مختلفی چون نشانه‌ها، آثار و موارد توجه شده است <ref>آمدی، تصنیف غرر، ۲۶۵ ـ ۲۶۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ۷۰/۱۵۴.</ref>. بنابر روایتی از امیرمؤمنان علی(ع)، مستی غفلت و غرور بیش از مستی شراب است <ref>آمدی، تصنیف غرر، ۲۶۶.</ref> و با یاد خداوند غفلت زایل می‌شود <ref>آمدی، تصنیف غرر، ۱۸۹.</ref>.

عالمان اخلاق غفلت را یکی از خلق‌های ناپسند و ریشه اصلی زشتی‌ها و آن را مقابل ذکر برشمرده‌اند و ذکر را رهایی از غفلت و فراموشی معرفی کرده‌اند <ref>نراقی، احمد، معراج السعاده، ۱۳۳ ـ ۱۳۶.</ref>. در کتاب‌های اخلاقی بحث‌های گسترده‌ای درباره ریشه‌ها، آثار و راه‌های مبارزه با غفلت بیان شده است <ref>غزالی، کیمیای سعادت، ۲/۲۸۵ ـ ۲۹۱؛ غزالی، مکاشفة‌ القلوب، ۲۸ ـ ۳۱؛ نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۱۰۵ ـ ۱۰۸.</ref>. عارفان دوام ذکر، اخلاص و دوری از غفلت را در همه حال لازم می‌دانند و آنها را از اموری دانسته‌اند که وقت معینی ندارند <ref>سرّاج، اللمع فی التصوف، ۷۷.</ref>. در متون عرفانی، بحث غفلت غالباً در مراحل نخستین سلوک مانند منازل یقظه، توبه و انابه مطرح می‌شود <ref>انصاری، منازل السائرین، ۳۵ و ۴۱؛ کاشانی، شرح منازل السائرین، ۱۴۸، ۱۸۰ و ۲۵۴.</ref>.

امام‌خمینی بیدارشدن از خواب غفلت (یقظه) را منزل اول انسانیت می‌شمارد <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۹۸.</ref>. از ویژگی‌های ایشان در کتاب‌های اخلاقی خود آن است که با زبان وعظ و مخاطب قرار دادن خواننده، قصد دارد آنان را از خواب غفلت بیدار کند <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۴؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۱۰۷.</ref>. ایشان به عدم غفلت از حق‌تعالی و نفس خود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۷۳ و ۱۴/۳۷۹.</ref>، حرکت به سوی خودسازی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۰۷ و ۱۱/۳۶۱.</ref>، بیداری <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۳۷ و ۱۶/۲۷۱.</ref> و همچنین عدم غفلت از دشمنان <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۳۶ و ۱۱/۲۰۳.</ref> هشدار داده و بر بیدارشدن از خواب غفلت، دیدن حقیقت و باطن دنیا و فریفته ‌نشدن به ظاهر آن، تأکید کرده است <ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۲۰؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۵؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۶.</ref>. ایشان راه درمان غفلت <ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۱۵۷؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۵۰.</ref> و آثار غفلت <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۵۹ ـ ۱۶۰.</ref> را نشان داده است.

قرآن کریم عوامل متعددی برای غفلت برشمرده است، مانند مال، ثروت و فرزند <ref>منافقون، ۹.</ref> و بیع و تجارت <ref>نور، ۳۷.</ref>. در برخی از روایات نیز آرزوهای دراز و نگاه بی‌مورد که بذر هوا و هوس را می‌کارد، سبب غفلت معرفی شده است <ref>دیلمی، اعلام الدین، ۳۳۹ ـ ۳۴۰.</ref>. علمای اخلاق موضوعاتی چون مشغول‌شدن به لذت‌های دنیایی و فرو‌ رفتن در آن <ref>مدنی، ریاض السالکین، ۳/۵۱۲.</ref> و صرف عمر در رسیدگی به اهل و مال <ref>مازندرانی، شرح الکافی، ۸/۳۷۳.</ref> را از عوامل غفلت دانسته‌اند. برخی از عارفان غفلت را برای انسان امری ذاتی و جبلّی می‌دانند <ref>ابن‌عربی، الفتوحات، ۱/۲۰۸؛ نخجوانی، الفواتح الالهیة و المفاتح الغیبیه، ۲/۱۲۱.</ref>.

امام‌خمینی عوامل غفلت را ارتکاب گناهان، به‌خصوص گناهان کبیره <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۷۳.</ref>، توجه به دنیا و غرق‌شدن در لذت‌های دنیوی <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۴۰؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۲؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۸۴.</ref> می‌داند. به اعتقاد ایشان هرچه توجه نفس به دنیا بیشتر گردد، به همان اندازه از توجه به حق و عالم آخرت کاسته و به غفلت انسان اضافه می‌شود <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۳۹.</ref> تا آنجاکه قلب، معکوس و وارونه می‌گردد <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۳۵.</ref>. گاهی نیز راحتی و سلامتی، سبب غفلت انسان می‌شود؛ اما وقتی به گرفتاری مبتلا شود، به یاد خدا می‌افتد تا او را از آن گرفتاری نجات دهد <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۴۱.</ref>. به باور ایشان غفلت از نعمت‌های اخروی و سستی در اعمال و عبادات، ناشی از سستی ایمان افراد است <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۰۴ ـ ۲۰۵.</ref>.

غفلت به دو قسم ناپسند و پسندیده تقسیم می‌شود؛ غفلت از آنچه خیر و سعادت برای نفس است، غفلت ناپسند و غفلت از آنچه شر و شقاوت است <ref>نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۱۰۶.</ref> و یا غفلت از غیر خداوند برای توجه به خداوند، امری پسندیده است <ref>گنابادی، تفسیر بیان السعادة، ۲/۳۴۷.</ref>. غفلت ناپسند از رذایل اخلاقی است و به اعتبار متعلقش دارای مصادیقی است؛ ازجمله غفلت از خداوند، غفلت از مرگ و آخرت، غفلت از شیطان و غفلت از حقیقت خود. در قرآن کریم به اقسام مختلفی از غفلت اشاره شده است، مانند غفلت از خداوند <ref>حشر، ۱۹؛ طه، ۱۲۴.</ref>، غفلت از آیات الهی <ref>یونس(ع)، ۷.</ref>، غفلت از مرگ <ref>انبیاء، ۱؛ ق، ۲۲.</ref> و غفلت از نماز <ref>ماعون، ۴ ـ ۵.</ref>. در روایات نیز به برخی از این اقسام غفلت همچون غفلت از نفس <ref>مجلسی، بحارالانوار، ۶۷/۲۳.</ref> و غفلت از خداوند <ref>شعیری، جامع الاخبار، ۱۳۱.</ref> اشاره شده است.

امام‌خمینی مانند دیگر عارفان <ref>ابن‌عربی، الفتوحات، ۱/۲۰۸؛ تلمسانی، شرح منازل السائرین، ۱/۶۷.</ref> غفلت را به غفلت ناپسند و غفلت پسندیده تقسیم کرده است. غفلت ناپسند مانند غفلت از خداوند و عالم غیب <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۳۹ ـ ۳۴۰.</ref>، غفلت در عبادت و عدم حضور قلب <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۱.</ref>، غفلت از اصلاح نفس و توجه به عیوب آن <ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۳۴۶.</ref> و غفلت از شیطان و فریب‌های او <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۱.</ref>؛ اما غفلت پسندیده، غفلت برخی از اولیای الهی است که از عالم و هرچه در آن است، غافل‌اند و تنها به خداوند و جمال او مشغول‌‌اند <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۳۹ ـ ۳۴۰؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۳۴۷.</ref>. آنان گاه در مقام شکر حتی از نعمت حق‌تعالی غافل‌اند و غرق در جمال منعم‌اند <ref>انصاری، منازل السائرین، ۷۳؛ ← امام‌خمینی، چهل حدیث، ۳۴۷.</ref>. از دیگر غفلت‌های پسندیده، غفلت فرشتگان مقرب الهی است که غرق در ذات الهی‌اند و از اینکه خداوند، عالم و آدمی را خلق کرده غافل‌اند <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۶۲۲.</ref>.

قرآن کریم غفلت از یاد خداوند را از ویژگی‌های کفار می‌شمارد <ref>ق، ۲۲.</ref> و آن را سبب نسیان از خویشتن <ref>حشر، ۱۹.</ref> و سختی در معیشت دنیا <ref>طه، ۱۲۴.</ref> می‌داند. در روایات نیز غفلت، سبب خسران <ref>نهج‌ البلاغه، ح۱۹۹، ۵۴۷.</ref>، کورشدن چشم بصیرت، فساد اعمال، گمراهی نفس، کسب غرور و مردن قلب <ref>آمدی، تصنیف غرر، ۲۶۵ ـ ۲۶۶.</ref> معرفی شده است.

عالمان اخلاق و عرفان نیز غفلت از خداوند را از رذایلی دانسته‌اند که منبع هر شر و فساد <ref>گنابادی، تفسیر بیان السعادة، ۳/۱۹۷.</ref> و سبب ارتکاب گناه <ref>گیلانی، ترجمه و شرح مصباح الشریعة، ۴۳.</ref> و خسران در آخرت <ref>مکی، قوت القلوب، ۱/۱۶۲.</ref> می‌شود. امام‌خمینی غفلت از خداوند را سبب کدورت قلب و سلطه شیطان و نفس بر انسان می‌داند <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۹۱.</ref>. به اعتقاد ایشان همه خطاهایی که از انسان صادر می‌شود، بر اثر غفلت از خداوند و خودخواهی است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۹۴ و ۵۳۲.</ref>؛

بعضی علمای اخلاق یکی از اسباب هلاکت انسان را غفلت از اعمال خود و غفلت از مراقبه <ref>ورام،، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ۱/۲۳۶.</ref> و محاسبه آن <ref>مکی، قوت القلوب، ۱/۱۶۱ ـ ۱۶۲.</ref> برشمرده‌اند؛ زیرا اگر شخص هرچند وقت یک‌بار به محاسبه اعمال و افکار خود نپردازد، عمر خود را که سرمایه اوست، از دست می‌دهد <ref>غزالی، احیاء علوم، ۱۵/۲۳ ـ ۲۶؛ فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۸/۱۶۸؛ نراقی، احمد، معراج السعاده، ۶۹۶.</ref>؛ از این‌رو عالمان اخلاق با توجه به برخی از روایات <ref>کلینی، کافی، ۲/۴۵۳؛ ورام،، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ۱/۲۳۱.</ref> توصیه می‌کنند انسان در روز، وقتی را معین کرده، به محاسبه اعمال آن روز بپردازد که اگر اعمال نیکویی به جای آورده، شکر خداوند را به جای آورد و اگر چیزی از آن را ترک کرده یا خطایی مرتکب شده، به جبران آن بپردازد و در مقام نکوهش و عقاب نفس بر آید <ref>ورام،، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ۱/۲۳۲.</ref>.

امام‌خمینی غفلت از نفس و مکاید آن را سبب افزایش حجاب‌ها می‌داند تا آنجاکه فطرت انسان به واسطه این حجاب‌ها خاموش شده و از محبت الهی در قلبش چیزی باقی نمی‌ماند، بلکه از انبیا(ع) و اولیای الهی(ع) تنفر پیدا کرده، ریشه دشمنی با آنان در قلبش ریشه می‌دواند تا آنجاکه درهای سعادت به روی او بسته می‌شود و سرانجام آن خلود در عذاب جهنم است <ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۵۲ و ۸۳.</ref>. از دیگر آثار غفلت از نفس این است که شخص برای خود استقلال و شخصیتی قائل می‌شود و نسبت میان خود و خالقش را فراموش کرده، از وظایفش باز می‌ماند <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۷۰ ـ ۷۱.</ref>.

به اعتقاد امام‌خمینی انسان لازم است همواره به نفس خود سوء ظن داشته باشد و هیچ‌گاه آن را به حال خود رها نکند و به تمام حرکات و سکنات او دقت کند. چه بسا نفس بر اثر غفلت، انسان را مغلوب سازد <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۱.</ref>. اگر انسان به سبب حب نفس از عیوب خود غفلت ورزد و خودبین و خودخواه شود، به سعادت و فلاح نخواهد رسید <ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۵۳.</ref> و چه بسا به سبب حب نفس و خودخواهی و خودبینی از خود غافل شود و نقصان و عیب‌هایش را نیکو و مایه کمال تصور ‌کند <ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۱۳۱؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۳۱۵.</ref>؛

قرآن کریم افرادی را که در نماز و عبادتشان غافل‌اند و عبادات آنان مجرد لقلقه زبان است، نکوهش کرده است <ref>ماعون، ۴ ـ ۵؛ نساء، ۴۳.</ref>. در روایات نیز عبادت و نمازِ بدون حضور قلب، ناقص شمرده شده است <ref>کلینی، کافی، ۳۶۲ ـ ۳۶۳؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۵/۴۷۳ ـ ۴۷۸.</ref>. علمای اخلاق نیز غفلت در عبادت را مخالف روح نماز و عبادت دانسته‌اند؛ زیرا غرض از عبادت، صفای نفس و نورانیت دل است؛ در حالی‌که آنچه از روی غفلت و عدم توجه نفس، از انسان صادر می‌شود، موجب نورانیت قلب نمی‌شود <ref>نراقی، احمد، معراج السعاده، ۸۴۵ ـ ۸۵۰.</ref>.

امام‌خمینی با تحلیلی عرفانی از این مطلب، به بیان روشن‌تری پرداخته و قائل است غفلت قلب در عبادت، ناشی از ضعف ایمان به خداوند و اهمیت‌ ندادن به عبادت و حضور در مقابل معبود است <ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۲۴.</ref>. به باور ایشان غفلت در عبادت، موجب حقیقت‌نیافتن عبادت و عدم پذیرش آن می‌شود؛ زیرا عبادتی که از روی غفلت انجام شود، بر نفس هیچ‌گونه تأثیری نمی‌کند، از صورت و ظاهر تجاوز نمی‌کند و به ملکوت نمی‌رود؛ اما وقتی عبادت با حضور قلب انجام شود، انسان صورت عبودیت به خود می‌گیرد و ازخودسری و سرکشی بیرون می‌آید و تمام قوای ملکی و ملکوتی او از جنود خداوند می‌شوند <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۱ ـ ۳۳.</ref>.

امام‌خمینی در تقسیمی بدیع، حضور قلب را به «حضور قلب در عبادت» و «حضور قلب در معبود» تقسیم می‌کند <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۳۴؛ امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۱۷ و ۲۱.</ref>. حضور قلب در معبود آن است که حق در قلب او تجلی کند و حضور قلب در عبادت آن است که قلب متوجه عبادت و ثنای حق باشد <ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۱۷ ـ ۲۳.</ref>. ایشان حضور قلب در معبود را دارای سه مرتبه عمده می‌داند: حضور قلب در تجلیات افعالی، حضور قلب در تجلیات اسمائی و صفاتی، و حضور قلب در تجلیات ذاتی و برای هر یک نیز چهار مرتبه شمرده است: مرتبه علمی، مرتبه ایمانی، مرتبه شهودی و مرتبه فنایی <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۳۵.</ref> {{ببینید|قلب}}. از مراتب عالیه حضور قلب در معبود آن است که سالک از عبادت نیز غافل شود و متوجه معبود گردد <ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۲۲.</ref>؛

علمای اخلاق غفلت از مرگ را ناشی از حب دنیا و فرورفتن در شهوات آن می‌دانند؛ زیرا در چنین حالتی قلب از مرگ غافل می‌شود و از آن گریزان می‌گردد <ref>فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۸/۲۳۸.</ref>. از سوی دیگر، آنان با استناد به برخی روایات <ref>کلینی، کافی، ۳/۲۵۵.</ref> ذکر و یادآوری مرگ را سبب زهد در دنیا و قطع ریشه‌های غفلت می‌شمارند <ref>فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۸/۲۴۱ ـ ۲۴۲.</ref>.

امام‌خمینی آرزوهای بلند و ظن به بقا را سبب غفلت از آخرت و فراموشی هدف و مقصد می‌داند که این امر سبب می‌شود انسان بدون اینکه زاد و توشه‌ای برای آخرتش فراهم کند، ناگاه اجلش فرا رسد و به هلاکت بیفتد <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۷۴ ـ ۱۷۵.</ref> {{ببینید|مرگ}}.

قرآن کریم با توصیه به ذکر، انسان‌ها را از غفلت بر حذر داشته <ref>اعراف، ۲۰۵.</ref> و از رسول خدا(ص) با عنوان مذکِّر (هشداردهنده) یاد کرده است <ref>غاشیه، ۲۱.</ref>. امام‌خمینی مانند دیگر عارفان <ref>قشیری، رساله، ۱۹۸؛ انصاری، منازل السائرین، ۳۵ ـ ۳۶.</ref>، حالت بیداری (یقظه) از غفلت را مقدمه سلوک <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۳۹.</ref> و پیش از مرتبه توبه <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۷۲.</ref> می‌داند. ایشان ازجمله اهداف بعثت انبیا(ع) و نزول کتاب‌های آسمانی را بیدارکردن مردم از خواب غفلت و مستی در عالم طبیعت و رساندن به عالم سرور و حیات و نعمت‌های ابدی دانسته است <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۵ و ۱۹۶؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۲۸۸.</ref>. ایشان تأکید کرده است که انسان نباید لحظه‌ای از احوال نفس و اصلاح آن غافل شود <ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۵۲؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۷۳ ـ ۳۳۰.</ref>. اگر خواب غفلت قلب انسان را فرا نگرفته بود، انسان این‌گونه آسوده خاطر و بی‌توجه، به اعمال و سخنان نادرست ادامه نمی‌داد <ref>امام‌خمینی، جهاد اکبر، ۳۶.</ref>. ایشان در مواضع متعدد، بر مواظبت بر گرفتارنشدن در غفلت هشدار می‌دهد <ref>امام‌خمینی، جهاد اکبر، ۳۶؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۱؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۹۴.</ref>.

عالمان اخلاق، راه‌های مختلفی برای درمان غفلت ارائه کرده‌اند، مانند محاسبه و مراقبه نفس <ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۱۵/۴ ـ ۱۲؛ نراقی، احمد، معراج السعاده، ۶۹۴.</ref> و به یاد مرگ بودن <ref>گیلانی، ترجمه و شرح مصباح الشریعة، ۵۰۵.</ref>. بعضی نیز غفلت و بی‌خبری را نوعی بیماری دانسته‌اند که درمان آن به دست بیمار نیست، بلکه به دست عالمانِ باعمل است <ref>غزالی، کیمیای سعادت، ۲/۲۸۷ ـ ۲۹۱.</ref>.

امام‌خمینی پندهای انبیا(ع)، اولیا(ع) و کتاب‌های آسمانی را از اسباب بیداری انسان‌ها می‌داند <ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۱۳۷.</ref>. ایشان با استناد به روایتی از امیرالمؤمنین(ع) <ref>کلینی، کافی، ۲/۵۴.</ref> تفکر را سبب تنبیه قلب و بیداری از خواب غفلت برشمرده است <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۸۹.</ref>. ایشان پیش از مرحله «یقظه» به ضرورت بیرون‌آمدن از انکار مقامات اولیا اشاره می‌کند؛ به این معنا که شخص آنچه از معنویات و مقامات بزرگان و اولیای الهی(ع) می‌شنود، انکار نکند که این نشانه خودبینی و جهل است و خود حجاب و مانع هر رشد و تعالی است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۵۳.</ref>.

غفلت در عرصه اجتماعی نیز دارای پیامدهای زیانبار و گاه جبران‌ناپذیری است و همواره پیشوایان به پیروانشان درباره غفلت از دشمن هشدار داده‌اند <ref>نهج‌ البلاغه، خ۳۴، ۵۶ ـ ۵۷.</ref>. امام‌خمینی با الهام‌گرفتن از معارف دینی و عرفانی در توصیه به یقظه و بیداری نفس، آن را به مباحث اجتماعی و دشمن بیرونی نیز بسط داده و مردم را به بیداری در برابر ظالمان و توطئه‌های دشمنان خارجی هشدار داده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۴۲ ـ ۲۴۳؛ ۱۲/۳۸۲ و ۱۳/۵۳۱ ـ ۵۳۲.</ref>. ایشان همگان به‌ویژه علما <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۲۱ و ۲۲۴.</ref> را از غفلت در امور اجتماعی بر حذر داشته و امت اسلامی و ملت ایران را به غافل‌نشدن از دسیسه‌های دشمنان در ضربه‌زدن به کشور و اسلام توصیه کرده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۰۴، ۲۱۸؛ ۲/۱۳۵؛ ۳/۳ ـ ۴ و ۴/۳۳۰.</ref>.

امام‌خمینی پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در مواضع متعدد، بر عدم غفلت از اهداف انقلاب <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۵۱۴ و ۱۲/۸۹.</ref> و عدم غفلت از دادن مسئولیت به افراد صالح <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۲۰.</ref> تأکید می‌کرد. ایشان در سخنرانی‌های خود به امت اسلامی توصیه می‌کرد از خواب غفلت بیدار شوند و اسلام و کشورهای اسلامی را از دست استعمارگران و وابستگان آنان رهایی بخشند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۶۰ و ۱۳/۷۴.</ref>.