۵۷۲
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{ویرایش}} نهضت های اسلامی، جنبش‌های اصلاح‌گرایانه با محوریت اسلام. نهضت واژه‌ای عربی از ریشه «نهض»، به معنای قیام، خیزش، بیداری و مانند آن است<ref> آذرنوش، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، 718.</ref>. این واژه در فارسی به معنای برخاستن و قصدکردن، قیام، ح...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
جنبش و نهضت اسلامی سابقه‌ای به قدمت اسلام دارد<ref> پاشاپور، 68.</ref>. بعثت پیامبر اکرم(ص) ، مانند بعثت همه پیامبران(ع) ، نهضتی اصلاحی علیه نظام فاسد اجتماعی بود که تنها از راه آگاهی‌بخشی و بیدارکردن فطرت‌ها، نهضتی آگاهانه و مبتنی بر عقیده را رهبری می‌کرد<ref> صاحبی، 42.</ref>. پس از پیامبر اکرم(ص) ، نخستین قیام داخلی در اسلام که در راه بیداری سیاسی ـ مذهبی جامعه اسلامی شکل گرفت، از انحراف جریان رهبری و با خطبه حضرت فاطمه زهرا(ع) در مسجد مدینه آغاز شد<ref> همان، 43 ـ 44.</ref>. پس از آن تلاش شیعیان به رهبری ائمه(ع) در بازگرداندن جامعه به اسلام ناب و خالص زمان پیامبر(ص) و رسواکردن خطوط انحرافی ایجادشده پس از درگذشت رسول خدا(ص) همواره ادامه یافت. واقعه کربلا برجسته‌ترینِ این نهضت‌ها به شمار می‌رود{{ببینید|سیّدالشهداحسین‌بن‌علی (ع)|عاشورا}}در دوره‌های بعد هم جنبش اسلامی در واکنش به مهجورشدن اسلام ناب و افزایش پس‌روی مسلمانان که ناشی از استبداد و ظلم نظام حاکم بر کشورهای اسلامی بود، ادامه یافت<ref> همان، 44 ـ 45.</ref>. | |||
نهضت اصلاحی در جهان اسلام که به دنبال رکودی چندقرنی، از حدود نیمه دوم قرن سیزدهم اسلامی و نوزدهم میلادی، در واکنش به هجوم استعمار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب آغاز شد، نوعی بیدارسازی و رنسانس<ref> تجدید حیات.</ref> در جهان اسلام بود<ref> مطهری، مجموعه آثار، 24/29.</ref>. از جنبش‌هایی که پیش از جنگ جهانی اول شکل گرفتند، می‌توان به حضور سعید نورسی در دوره امپراطوری عثمانی در جبهه‌های جنگ با روس‌ها، اقدامات امیر سراج‌الدوله، حیدرعلی و برخی از علمای هند مانند شاه‌عبدالعزیز دهلوی در برابر اشغالگران انگلیسی در شبه‌قاره هند، اقدامات سیدعبدالرحمن کواکبی در مصر، عمر مختار در لیبی و نقش امیر عبدالقادر در تجاوز فرانسه به الجزایر اشاره کرد<ref>صاحبی، جم.</ref>. در این دوره، پیش از اقدامات عملی رهایی‌بخش، مصلحانی مانند سیدجمال‌الدین اسدآبادی، محمد عبده، عبدالرحمن کواکبی و اقبال لاهوری، به طرح مشکلات جهان اسلام و بیان رنج‌های ملت‌های مستضعف به سبب استعمار خارجی و استبداد داخلی پرداختند. این اقدامات، زمینه ظهور نهضت‌هایی در کشورهای مختلف مانند نهضت‌هاى آزادی‌بخش هندوستان، افغانستان، ترکیه، مصر و دیگر کشورهاى منطقه را فراهم کرد<ref> مطهری، مجموعه آثار، 24/30 ـ 59؛ رشیدی، 169.</ref>. در میان این نهضت‌ها، جنبش‌های شیعی، مانند جنبش ضد استعماری تنباکو، انقلاب استقلال عراق، قیام مشروطیت و انقلاب اسلامی ایران که نهضت‌های ضد استبدادی و ضد استعماری به شمار می‌رفته‌اند، عمیق‌تر و اساسی‌تر بوده و بیشتر به رهبری روحانیانی صورت گرفته است که برخلاف رهبران جهان تسنن، کمتر طرح و داعیه اصلاحی داشته‌اند و از «چه باید کرد» سخن گفته‌اند. علمای اهل تسنن، اگرچه از مبارزه با استعمار و استثمار بیشتر سخن رانده و طرح ارائه کرده‌اند، کمتر به رهبری نهضتی موفق شده‌اند<ref> مطهری، مجموعه آثار، 24/60 ـ 61.</ref>. | نهضت اصلاحی در جهان اسلام که به دنبال رکودی چندقرنی، از حدود نیمه دوم قرن سیزدهم اسلامی و نوزدهم میلادی، در واکنش به هجوم استعمار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب آغاز شد، نوعی بیدارسازی و رنسانس<ref> تجدید حیات.</ref> در جهان اسلام بود<ref> مطهری، مجموعه آثار، 24/29.</ref>. از جنبش‌هایی که پیش از جنگ جهانی اول شکل گرفتند، می‌توان به حضور سعید نورسی در دوره امپراطوری عثمانی در جبهه‌های جنگ با روس‌ها، اقدامات امیر سراج‌الدوله، حیدرعلی و برخی از علمای هند مانند شاه‌عبدالعزیز دهلوی در برابر اشغالگران انگلیسی در شبه‌قاره هند، اقدامات سیدعبدالرحمن کواکبی در مصر، عمر مختار در لیبی و نقش امیر عبدالقادر در تجاوز فرانسه به الجزایر اشاره کرد<ref>صاحبی، جم.</ref>. در این دوره، پیش از اقدامات عملی رهایی‌بخش، مصلحانی مانند سیدجمال‌الدین اسدآبادی، محمد عبده، عبدالرحمن کواکبی و اقبال لاهوری، به طرح مشکلات جهان اسلام و بیان رنج‌های ملت‌های مستضعف به سبب استعمار خارجی و استبداد داخلی پرداختند. این اقدامات، زمینه ظهور نهضت‌هایی در کشورهای مختلف مانند نهضت‌هاى آزادی‌بخش هندوستان، افغانستان، ترکیه، مصر و دیگر کشورهاى منطقه را فراهم کرد<ref> مطهری، مجموعه آثار، 24/30 ـ 59؛ رشیدی، 169.</ref>. در میان این نهضت‌ها، جنبش‌های شیعی، مانند جنبش ضد استعماری تنباکو، انقلاب استقلال عراق، قیام مشروطیت و انقلاب اسلامی ایران که نهضت‌های ضد استبدادی و ضد استعماری به شمار می‌رفته‌اند، عمیق‌تر و اساسی‌تر بوده و بیشتر به رهبری روحانیانی صورت گرفته است که برخلاف رهبران جهان تسنن، کمتر طرح و داعیه اصلاحی داشته‌اند و از «چه باید کرد» سخن گفته‌اند. علمای اهل تسنن، اگرچه از مبارزه با استعمار و استثمار بیشتر سخن رانده و طرح ارائه کرده‌اند، کمتر به رهبری نهضتی موفق شده‌اند<ref> مطهری، مجموعه آثار، 24/60 ـ 61.</ref>. | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۶: | ||
نهضت‌ها مانند همه پدیده‌های دیگر در معرض آفت و آسیب قرار دارند و وظیفه رهبران نهضت، شناسایی و زدودن این آفت‌ها از دامن نهضت است. برخی از مهم‌ترین آفت‌های یک نهضت اسلامی عبارت‌اند از: | نهضت‌ها مانند همه پدیده‌های دیگر در معرض آفت و آسیب قرار دارند و وظیفه رهبران نهضت، شناسایی و زدودن این آفت‌ها از دامن نهضت است. برخی از مهم‌ترین آفت‌های یک نهضت اسلامی عبارت‌اند از: | ||
* نفوذ اندیشه‌های بیگانه؛ | * نفوذ اندیشه‌های بیگانه؛ | ||
*تجددگرایی افراطی؛ | |||
* تغییر جهت اندیشه‌ها و انحراف نیت‌ها از برای خدا بودن به منافع شخصی؛ | |||
* رخنه فرصت‌طلبان؛ | |||
* ابهام و نبود شفافیت در طرح‌های آینده؛ | |||
* نیمه‌تمام‌گذاشتن نهضت؛ چنان‌که تاریخ نهضت‌های اسلامی در صدساله اخیر نشان می‌دهد که رهبران نهضت، اغلب هدایت نهضت را تا مرحله پیروزی ادامه داده و پس از آن رها کرده‌اند. انحراف نهضت مشروطیت ایران و انقلاب عراق پس از پیروزی، نتیجه این رهاکردن رهبران روحانی بود<ref> مطهری، مجموعه آثار، 24/85 ـ 93.</ref>. | |||
امام‌خمینی در تبیین نهضت اسلامی، با تأکید بر نقش جهاد به‌خصوص جهاد دفاعی، استقامت در آن و نیز امر به معروف و نهی از منکر را در برقراری نهضت اسلامی و حفظ و ادامه آن و ترک آنها را موجب ذلت و اسارت و بربادرفتن ارزش‌های انسانی و اسلامی می‌شمرد<ref> امام‌خمینی، ولایت فقیه، 107؛ امام‌خمینی، صحیفه، 10/110، 112؛ 12/239؛ 13/463 و 20/312 ـ 313.</ref>{{ببینید|امر به معروف و نهی از منکر|جهاد و دفاع}} در سخنان امام‌خمینی برخی موانع و آسیب‌های نهضت‌های اسلامی و انقلاب اسلامی ایران ذکر شده است که در دو گروه آسیب‌های درونی و آسیب‌های بیرونی قابل بررسی است: | امام‌خمینی در تبیین نهضت اسلامی، با تأکید بر نقش جهاد به‌خصوص جهاد دفاعی، استقامت در آن و نیز امر به معروف و نهی از منکر را در برقراری نهضت اسلامی و حفظ و ادامه آن و ترک آنها را موجب ذلت و اسارت و بربادرفتن ارزش‌های انسانی و اسلامی می‌شمرد<ref> امام‌خمینی، ولایت فقیه، 107؛ امام‌خمینی، صحیفه، 10/110، 112؛ 12/239؛ 13/463 و 20/312 ـ 313.</ref>{{ببینید|امر به معروف و نهی از منکر|جهاد و دفاع}} در سخنان امام‌خمینی برخی موانع و آسیب‌های نهضت‌های اسلامی و انقلاب اسلامی ایران ذکر شده است که در دو گروه آسیب‌های درونی و آسیب‌های بیرونی قابل بررسی است: | ||