۵۷۲
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
جنبش و نهضت اسلامی سابقه‌ای به قدمت اسلام دارد<ref> پاشاپور، نهضت‌های اسلامی، 68.</ref>. بعثت پیامبر اکرم(ص) ، مانند بعثت همه پیامبران(ع) ، نهضتی اصلاحی علیه نظام فاسد اجتماعی بود که تنها از راه آگاهی‌بخشی و بیدارکردن فطرت‌ها، نهضتی آگاهانه و مبتنی بر عقیده را رهبری می‌کرد<ref> صاحبی، اندیشه اصلاحی، 42.</ref>. پس از پیامبر اکرم(ص) ، نخستین قیام داخلی در اسلام که در راه بیداری سیاسی ـ مذهبی جامعه اسلامی شکل گرفت، از انحراف جریان رهبری و با خطبه حضرت فاطمه زهرا(ع) در مسجد مدینه آغاز شد<ref> | جنبش و نهضت اسلامی سابقه‌ای به قدمت اسلام دارد<ref> پاشاپور، نهضت‌های اسلامی، 68.</ref>. بعثت پیامبر اکرم(ص) ، مانند بعثت همه پیامبران(ع) ، نهضتی اصلاحی علیه نظام فاسد اجتماعی بود که تنها از راه آگاهی‌بخشی و بیدارکردن فطرت‌ها، نهضتی آگاهانه و مبتنی بر عقیده را رهبری می‌کرد<ref> صاحبی، اندیشه اصلاحی، 42.</ref>. پس از پیامبر اکرم(ص) ، نخستین قیام داخلی در اسلام که در راه بیداری سیاسی ـ مذهبی جامعه اسلامی شکل گرفت، از انحراف جریان رهبری و با خطبه حضرت فاطمه زهرا(ع) در مسجد مدینه آغاز شد<ref> صاحبی، اندیشه اصلاحی، 43 ـ 44.</ref>. پس از آن تلاش شیعیان به رهبری ائمه(ع) در بازگرداندن جامعه به اسلام ناب و خالص زمان پیامبر(ص) و رسواکردن خطوط انحرافی ایجادشده پس از درگذشت رسول خدا(ص) همواره ادامه یافت. واقعه کربلا برجسته‌ترینِ این نهضت‌ها به شمار می‌رود{{ببینید|سیّدالشهداحسین‌بن‌علی (ع)|عاشورا}}در دوره‌های بعد هم جنبش اسلامی در واکنش به مهجورشدن اسلام ناب و افزایش پس‌روی مسلمانان که ناشی از استبداد و ظلم نظام حاکم بر کشورهای اسلامی بود، ادامه یافت<ref> صاحبی، اندیشه اصلاحی، 44 ـ 45.</ref>. | ||
نهضت اصلاحی در جهان اسلام که به دنبال رکودی چندقرنی، از حدود نیمه دوم قرن سیزدهم اسلامی و نوزدهم میلادی، در واکنش به هجوم استعمار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب آغاز شد، نوعی بیدارسازی و رنسانس<ref> تجدید حیات.</ref> در جهان اسلام بود<ref> مطهری، مجموعه آثار، 24/29.</ref>. از جنبش‌هایی که پیش از جنگ جهانی اول شکل گرفتند، می‌توان به حضور سعید نورسی در دوره امپراطوری عثمانی در جبهه‌های جنگ با روس‌ها، اقدامات امیر سراج‌الدوله، حیدرعلی و برخی از علمای هند مانند شاه‌عبدالعزیز دهلوی در برابر اشغالگران انگلیسی در شبه‌قاره هند، اقدامات سیدعبدالرحمن کواکبی در مصر، عمر مختار در لیبی و نقش امیر عبدالقادر در تجاوز فرانسه به الجزایر اشاره کرد<ref>صاحبی، جم.</ref>. در این دوره، پیش از اقدامات عملی رهایی‌بخش، مصلحانی مانند سیدجمال‌الدین اسدآبادی، محمد عبده، عبدالرحمن کواکبی و اقبال لاهوری، به طرح مشکلات جهان اسلام و بیان رنج‌های ملت‌های مستضعف به سبب استعمار خارجی و استبداد داخلی پرداختند. این اقدامات، زمینه ظهور نهضت‌هایی در کشورهای مختلف مانند نهضت‌هاى آزادی‌بخش هندوستان، افغانستان، ترکیه، مصر و دیگر کشورهاى منطقه را فراهم کرد<ref> مطهری، مجموعه آثار، 24/30 ـ 59؛ رشیدی، 169.</ref>. در میان این نهضت‌ها، جنبش‌های شیعی، مانند جنبش ضد استعماری تنباکو، انقلاب استقلال عراق، قیام مشروطیت و انقلاب اسلامی ایران که نهضت‌های ضد استبدادی و ضد استعماری به شمار می‌رفته‌اند، عمیق‌تر و اساسی‌تر بوده و بیشتر به رهبری روحانیانی صورت گرفته است که برخلاف رهبران جهان تسنن، کمتر طرح و داعیه اصلاحی داشته‌اند و از «چه باید کرد» سخن گفته‌اند. علمای اهل تسنن، اگرچه از مبارزه با استعمار و استثمار بیشتر سخن رانده و طرح ارائه کرده‌اند، کمتر به رهبری نهضتی موفق شده‌اند<ref> مطهری، مجموعه آثار، 24/60 ـ 61.</ref>. | نهضت اصلاحی در جهان اسلام که به دنبال رکودی چندقرنی، از حدود نیمه دوم قرن سیزدهم اسلامی و نوزدهم میلادی، در واکنش به هجوم استعمار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب آغاز شد، نوعی بیدارسازی و رنسانس<ref> تجدید حیات.</ref> در جهان اسلام بود<ref> مطهری، مجموعه آثار، 24/29.</ref>. از جنبش‌هایی که پیش از جنگ جهانی اول شکل گرفتند، می‌توان به حضور سعید نورسی در دوره امپراطوری عثمانی در جبهه‌های جنگ با روس‌ها، اقدامات امیر سراج‌الدوله، حیدرعلی و برخی از علمای هند مانند شاه‌عبدالعزیز دهلوی در برابر اشغالگران انگلیسی در شبه‌قاره هند، اقدامات سیدعبدالرحمن کواکبی در مصر، عمر مختار در لیبی و نقش امیر عبدالقادر در تجاوز فرانسه به الجزایر اشاره کرد<ref>صاحبی، جم.</ref>. در این دوره، پیش از اقدامات عملی رهایی‌بخش، مصلحانی مانند سیدجمال‌الدین اسدآبادی، محمد عبده، عبدالرحمن کواکبی و اقبال لاهوری، به طرح مشکلات جهان اسلام و بیان رنج‌های ملت‌های مستضعف به سبب استعمار خارجی و استبداد داخلی پرداختند. این اقدامات، زمینه ظهور نهضت‌هایی در کشورهای مختلف مانند نهضت‌هاى آزادی‌بخش هندوستان، افغانستان، ترکیه، مصر و دیگر کشورهاى منطقه را فراهم کرد<ref> مطهری، مجموعه آثار، 24/30 ـ 59؛ رشیدی، 169.</ref>. در میان این نهضت‌ها، جنبش‌های شیعی، مانند جنبش ضد استعماری تنباکو، انقلاب استقلال عراق، قیام مشروطیت و انقلاب اسلامی ایران که نهضت‌های ضد استبدادی و ضد استعماری به شمار می‌رفته‌اند، عمیق‌تر و اساسی‌تر بوده و بیشتر به رهبری روحانیانی صورت گرفته است که برخلاف رهبران جهان تسنن، کمتر طرح و داعیه اصلاحی داشته‌اند و از «چه باید کرد» سخن گفته‌اند. علمای اهل تسنن، اگرچه از مبارزه با استعمار و استثمار بیشتر سخن رانده و طرح ارائه کرده‌اند، کمتر به رهبری نهضتی موفق شده‌اند<ref> مطهری، مجموعه آثار، 24/60 ـ 61.</ref>. | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
*قرآن | *قرآن کریم۔ | ||
*آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، تهران، نی، چاپ دوم، 1381ش. | |||
*ابوالنصر، فضیل، رویارویی غرب‌گرایی و اسلام‌گرایی، ترجمه حجت‌الله جودکی، تهران، وزارت امور خارجه، چاپ اول، 1378ش. | *ابوالنصر، فضیل، رویارویی غرب‌گرایی و اسلام‌گرایی، ترجمه حجت‌الله جودکی، تهران، وزارت امور خارجه، چاپ اول، 1378ش. | ||
*امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، 1389ش. | *امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، 1389ش. | ||