ساده‌زیستی: تفاوت میان نسخه‌ها

ساده‌زیستی به معنای زندگی ساده و به دور از تجملات است که در کلام [[امام‌خمینی]]، به عنوان فضیلت اخلاقی فردی و نیز ناظر به زندگی [[مسئولان و کارگزاران|مسئولان]] به‌کار رفته است.

امام‌خمینی اگرچه استفاده از مظاهر دنیوی را برای رشد معنوی لازم می‌دانست، اما با تفکر مادی که کسب مادیات را از هر راهی و با هر وسیله‌ای توجیه می‌کند، سخت مخالف بود. در نظر ایشان ساده‌زیستی یک [[فرهنگ]] در اسلام است که آسایش دو دنیا را در پی دارد.

به باور امام‌خمینی سادگی یکی از ویژگی‌های مهم [[حکومت اسلامی]] است؛ چنان‌که مبنای بسیاری از [[انحراف|انحرافات]] و کج‌روی‌ها در حکومت، پرهیز از ساده‌زیستی است که مسئولان را از مردم و [[مستضعفان|محرومان]] جامعه دور می‌کند. در این میان ساده‌زیستی [[روحانیت|روحانیان]] و اهل علم اهمیت فراوانی دارد؛ زیرا در غیر این صورت مشروعیت و نفوذ اجتماعی خود را از دست می‌دهند. ایشان خود در تمام مراحل زندگی، همواره زندگی ساده و بی‌آلایشی داشت.

زندگی ساده یا ساده‌زیستی تمایل به زندگی ساده در عرصه‌های مختلف لباس، خوراک و وسایل زندگی و پذیرش زندگی بدون آرایش و زینت و فاقد تکلفات مصنوعی است.<ref>دهخدا، لغتنامه، ۸/۱۱۶۵۰ و ۱۱۶۵۴.</ref> ساده‌زیستی در اصطلاح وارستگی و عدم تعلق قلبی به مال و مقام [[دنیا]] در عین توانایی است.<ref>اسلامی، امام، ۲۶۴–۲۶۶.</ref> ساده‌زیست به کسی گفته می‌شود که زندگی، خانه و لباس ساده و بدون ظاهرسازی و در عین حال تمیز و مرتب داشته باشد.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۵/۳۹۶۶–۳۹۶۷.</ref>

ساده‌زیستی با [[زهد]] و [[عزلت]] متفاوت است. زهد دل برداشتن از دنیا و بسنده‌کردن به مواهب دنیوی به قدر ضرورت است<ref>نراقی، معراج السعاده، ۳۶۲.</ref> و عزلت گوشه‌گیری و دوری از امور دنیوی.<ref>سجادی، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، ۵۷۹.</ref> در کلام [[امام‌خمینی]] ساده‌زیستی دارای دو مرحله است که یکی ناظر به مقام و مراحل [[عرفان|عرفانی]] است و دیگری ناظر به مسئولان و قدرت است که در اینجا موضوع اصلی سخن است.

نگاهی دوبعدی به انسان و جهان هستی ([[دنیا]] ـ [[آخرت]]) یا جسمی و روحی‌بودن انسان و جهان پیرامون او، فلسفه ساده‌زیستی و زهد را در [[اسلام]] مشخص کرده و فرق آن را با [[رهبانیت]] در [[ادیان]] دیگر که تنها نگاهی یک‌سویه به انسان دارند روشن کرده است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۶/۵۱۴–۵۱۵.</ref> در نگاه اسلامی ساده‌زیستی از امور نیکویی است که راه رسیدن به خالق را برای انسان سالک هموار می‌کند<ref>جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۱/۱۷۳.</ref>؛ زیرا انسان ساده‌زیست در عین وابستگی به دنیا به مظاهر مادی زندگی احساس و تعلق قلبی ندارد<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۶/۵۱۴.</ref> و در مرحله تعلق قلبی نداشتن به امور دنیایی است که شخص می‌تواند به خالق جاودانه نزدیک گردد<ref>جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۱/۱۷۶.</ref> و به زهد راستین و ساده‌زیستی بدون تعلق قلبی به دنیا که گسستن از غیر خدا و رسیدن به خداست برسد<ref>جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۱/۱۷۵.</ref> {{ببینید|زهد}}.

در [[قرآن کریم]] همراه با سفارش به بهره‌مندی از نعمت‌ها و روزی‌های پاک و [[حلال]]، بر ساده‌زیستی و دوری از [[دنیاپرستی]] تأکید<ref>اعراف، ۳۲.</ref> و در بهره‌گیری از نعمت‌های حلال به [[میانه‌روی]] و دوری از [[اسراف]] توصیه<ref>اسراء، ۲۷.</ref> شده است و زهد و سادگی مورد رضای خداوند معرفی شده‌اند.<ref>حشر، ۹.</ref> این ساده‌نگریستن به زندگی اجتماعی و بی‌علاقه‌بودن به زندگی دنیایی که با آمدن دنیا خوشحال نشود و با رفتنش غمگین نگردد<ref>حدید، ۲۳.</ref> با رهبانیتی که در [[مسیحیت]] وجود دارد متفاوت است. رهبانیتی که شخص در آن پشت به دنیا کرده، تنها به [[عبادت]] بپردازد، مقبول [[اسلام]] نیست و [[پیامبر اکرم(ص)]] آن را نکوهش کرده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۶۵/۳۱۹.</ref> همچنین پشت‌کردن به دنیا و استفاده‌نکردن از نعمت‌های آن با جهان‌بینی و [[فلسفه]] نگاه مثبت اسلام به هستی و خلقت سازگار نیست.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۶/۵۱۵.</ref>

ساده‌زیست‌بودن از صفات خوب اخلاقی است و نمونه‌های فراوانی از ساده‌زیستی پیشوایان بزرگ اسلام را در سیره آنان می‌توان مشاهده کرد<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۶/۲۲۹.</ref> و زندگی پیامبر اکرم(ص) دراین‌باره الگویی شاخص است. آن حضرت با حفظ سادگی در تمام ابعاد حتی در معاشرت و چگونگی برخورد با مردم، ساده‌زیستی و [[قناعت‌ورزی]] را یکی از اصول سیاست الهی خویش قرار داده بود.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۶/۸۵–۹۰.</ref> حضرت زندگی کم‌خرج و ساده‌ای داشت<ref>نهج البلاغه، خ۱۵۹، ۲۲۶–۲۲۸.</ref> و پیام ایشان، زندگی با فقرا و هم‌مسکن‌شدن با مردم فقیر بود.<ref>نهج البلاغه، خ۱۵۹، ۲۲۷.</ref> [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] نیز ساده‌زیستی را مایه بی‌نیازی و غنای انسان می‌دانست و کفایتِ به‌اندازه را مایه آرامش می‌خواند.<ref>نهج البلاغه، ح۳۶۳، ۵۸۷.</ref> ایشان ساده‌زیستی را مقدمه آرامش قلبی و باطنی می‌دانست.<ref>آمدی، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ۲۶۶ و ۳۶۶.</ref>

بعد مادی دنیا جذاب و لذت‌بخش است و انسان‌ها را به سوی خود می‌کشد و تنها افراد خاص می‌توانند از این دام رهایی یابند. بسیاری از افراد به دلیل محدودیت‌هایی که دارند به زندگی ساده روی می‌آورند؛ در حالی‌که [[هنر]] در آن است که افراد در عین داشتن امکانات رفاهی به دنبال ساده زندگی‌کردن باشند.<ref>بهرامی، امام‌خمینی از دیدگاه مقام معظم رهبری، ۱۹.</ref> به باور امام‌خمینی باید ضمن دورشدن از تفکر مادی به معنای کسب مادیات از هر راهی و با هر وسیله‌ای، با تعقل به سمتی رفت که مادیات در خدمت معنویت انسان باشد؛ به باور ایشان استفاده از مظاهر دنیوی برای رشد معنوی لازم است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۶۰.</ref>

== الگوها و قالب‌های ساده‌زیستی ==

امام‌خمینی، [[انبیا(ع)]] را افرادی معرفی می‌کرد که با وجود اینکه حاکم جوامع خود بودند، هیچ‌گاه به فکر مال‌اندوزی و بهره‌گیری از مقام و موقعیت خویش نبودند و تشکیل حکومت، آنان را از [[قناعت]] و سادگی دور نکرد.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۰۳–۱۰۴.</ref> به اعتقاد ایشان در اسلام الگوهای مناسبی برای ساده‌زیستی وجود دارد که مردم می‌توانند با تأسی به آنان به اهداف عالی برسند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۷۳–۳۷۴.</ref> ایشان معنویت عالم را از وجود انسان‌های کوخ‌نشین و ساده‌زیستی چون پیامبر اکرم(ص) و [[حضرت فاطمه(ع)]] می‌دانست و ساده‌زیستی آنان را الگو معرفی می‌کرد؛ زیرا آنان در عین ساده‌زیستی منشأ خدمات و خیرات فراوانی در جهان اسلام شدند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۷۳–۳۷۴.</ref> پیامبر اکرم(ص) چنان با فقرا زندگی می‌کرد و نشست و برخاست داشت که کسی اگر بر آنان وارد می‌شد نمی‌فهمید کدام یک حاکم است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۲۰.</ref>

در [[سیره امامان(ع)]] موارد زیادی وجود دارد که آن بزرگواران به‌طور ساده‌ای از زندگی دنیا بهره برده‌اند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۸/۳۰۳.</ref> [[امام‌خمینی]] حضرت علی(ع) را نیز نمونه کامل [[انسان کامل|انسان]] ساده‌زیست معرفی می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۰۱–۱۰۲ و ۶/۳۲۷.</ref> و همه مسئولان [[جامعه اسلامی]] را به پیروی از این الگوهای کامل دعوت می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۰۱–۱۰۲ و ۳۹۶.</ref> از آنجاکه امام‌خمینی ساده‌بودن و ساده زندگی‌کردن را یک [[فرهنگ]] در اسلام می‌دانست، ضمن بیان توجه اسلام به سادگی در همه زمینه‌ها، [[حج]] را با توجه به ساده‌بودن [[خانه کعبه]] و گردهمایی به دور از هر گونه تشریفات مسلمانان، ترویج ساده‌زیستی می‌شمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۴–۲۵.</ref> و با انتقاد از رفتارهای حکام بی‌درد در کشورهای اسلامی، یادآور می‌شد پیامبر اکرم(ص) به دنبال مجد و عظمت پیروان خود بود. ایشان ساخت [[مساجد]] و مناره‌های اشرافی را برخلاف سیره و ساده‌زیستی پیامبر(ص) می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۸۰.</ref>

امام‌خمینی تأکید می‌کرد که ساده‌زیستی، آسایش در دو دنیا را در پی دارد.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۸۳–۸۴.</ref> ایشان سعادت حقیقی در دنیا و آخرت را در گرو زندگی ساده ارزیابی می‌کرد و باور نادرست دربارهٔ رابطه ثروت و [[سرمایه‌داری]] با سعادت انسان را به چالش می‌کشید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۷۳.</ref> امام‌خمینی، چنان‌که در روایات آمده است،<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۶۷/۲۳۹.</ref> یکی از آثار زندگی زاهدانه و ساده را دل‌کندن از دنیا و آماده‌بودن برای [[آخرت]] می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۳۷.</ref> ایشان با بیان اهمیت ویژه ساده‌زیستی در اسلام، اساس هر چیزی به‌خصوص سادگی و قناعت را بر پایه معنویت استوار می‌دانست و معتقد بود مادی‌گراها به سبب اینکه در مادیت خود غرق شده‌اند، از این معنویت غافل‌اند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۶۱.</ref> به باور ایشان تحمل سختی‌هایی که افراد موفقی مانند محمدحسن نجفی معروف به «[[صاحب جواهر]]» برای رسیدن به اهدافشان متحمل شدند، از افرادی که به دنبال مال و منال و جاه باشند برنمی‌آید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۷۵.</ref> ایشان ایستادگی در برابر باطل و توطئه‌های آنان را از آثار ساده‌زیستی می‌دانست و باور داشت انسان با زندگی اشرافی و مصرفی هرگز نمی‌تواند ارزش‌های انسانی و اسلامی را حفظ کند و با قدرت‌های طاغوتی مقابله کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۷۱.</ref> {{ببینید|اشرافیت}}.

== ساده‌زیستی مسئولان جمهوری اسلامی ==

از دیرباز اغلب حکومت‌ها به‌خصوص حکومت‌های پادشاهی به ایجاد تشکیلات تجملی و رفاه و استفاده از امکانات پر زرق و برق تمایل داشته‌اند. بسیاری از رهبران حکومت‌شان را با شعار ساده‌زیستی آغاز می‌کنند؛ ولی پس از تثبیت، به [[تجمل‌گرایی]] رو می‌آورند و این امر تعصب و دلیری حاکمان و سربازان یک حکومت را در دفع دشمنان کاهش می‌دهد.<ref>ابن‌خلدون، تاریخ، ۱/۱۷۶–۱۷۷ و ۲۰۹.</ref> ساده‌زیستی صرفاً یک فضیلت اخلاقی نیست، بلکه می‌تواند یک ضرورت سیاسی باشد. شخصی می‌تواند با پایبندی به اخلاق سیاسی وارد عرصه [[سیاست]] شود که به مال و جاه و مقام دلبستگی نداشته باشد؛ زیرا به همان مقدار که انسان به این امور وابسته می‌شود، به همان میزان امکان تحرک و پیشرفت او کاهش می‌یابد.<ref>اسلامی، امام، ۲۷۷.</ref>

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

زندگی بی‌پیرایه امام‌خمینی برای فرهیختگان کشورهای مسلمان شگفت‌آور بود و این‌گونه زیستن را باعث عزت‌بخشیدن به مسلمانان می‌دانستند؛ زیرا ایشان بر خلاف دیگر رهبران جهان زندگی ساده را بر زندگی در قصر ترجیح می‌داد.<ref>داستانی بیرکی، امام‌خمینی از نگاه نخبگان جهان، ۴۰، ۵۰ و ۸۸.</ref> برخی رؤسای جمهور کشورها نیز که به دیدار ایشان می‌آمدند، ایشان را رهبری ساده‌زیست می‌دیدند که پیوسته در کنار [[مردم]] محروم قرار داشت.<ref>داستانی بیرکی، امام‌خمینی از نگاه نخبگان جهان، ۱۲–۱۴.</ref>

 

== پانویس ==

 

== منابع ==

* اداره کل تحقیق و توسعه صدا، درآمدی براندیشه‌های اجتماعی امام، تهران، ۱۳۷۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، سرّ الصلاة (معراج السالکین و صلاة العارفین)، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ بیستم، ۱۳۸۸ش.

* ثواقب، جهانبخش، جلوه‌هایی از اندیشه سیاسی امام‌خمینی، قم، حبیب، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.

* داستانی بیرکی، علی، امام‌خمینی از نگاه نخبگان جهان، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.

* رجائی‌نژاد، محمد و مهدی حاضری، هفت اقلیم گذری بر اماکن منتسب به امام‌خمینی از ولادت تارحلت، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ اول، ۱۳۹۴ش.

* فردوسی‌پور، اسماعیل، خاطرات، مجله مشکوة، شماره ۲۳–۲۴، ۱۳۶۸ش.

 

== پیوند به بیرون ==

منیره طبرسی، [https://books.khomeini.ir/books/10006/95/ ساده‌زیستی]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۶، ص۹۵–۹۹.

[[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه امام‌خمینی]]

[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]]