التقاط: تفاوت میان نسخه‌ها

'''التقاط'''، افزودن مفاهیم و دیدگاه‌های ناسازگار، به معارف و آموزه‌های اسلامی در [[‌‌اندیشه]] و [[عمل]].

==مفهوم‌شناسی==

التقاط از ریشه «لقط» به معنای پیداکردن چیزی بدون جستجو و طلب است <ref>زمخشری، الفائق فی غریب الحدیث، ۳/۲۰۹؛ ابن‌اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ۴/۲۶۴.</ref> و در [[قرآن کریم]] نیز به همین معنا آمده است. <ref>قصص، ۸؛ یوسف، ۱۰.</ref>

التقاط را یافتن و گردآوری مطالب پراکنده از علوم مختلف <ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۰/۲۲۲؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱/۵۲۸.</ref> و گرفتن بخشی از سخن و گفتار کسی <ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۲/۲۷۲۶.</ref> نیز معنا کرده‌اند. التقاط در اصطلاح به دستچین‌کردن خودسرانه [[عقاید]] و ‌اندیشه‌های ناهمگون، بدون پایداری روی اصول معین و مشخص گفته می‌شود <ref>آقابخشی و افشاری‌راد، فرهنگ علوم سیاسی، ۱۷۸.</ref> و جریان التقاط در برابر جریان ناب‌گرایی در اندیشه مطرح می‌شود، <ref>اکبری جدی، تبارشناسی جریان التقاط در مطالعات تفسیری معاصر ایران، ۱۳۳.</ref> چنان‌که گروهی از فیلسوفان قدیم (التقاطیون) از هر مکتبی از مکاتب فلاسفه، قولی را می‌گرفتند و از مجموع آنها، نظریه فلسفی به‌وجود می‌آوردند. <ref>فروغی، سیر حکمت در اروپا، ۱/۶۱؛ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۲/۲۷۲۶.</ref>

التقاط دینی به درآمیختن آموزه‌های غیر دینی با اصول دینی گویند که در نتیجه آن، جوهره دین اصیل، تجزیه خواهد شد و معیار سنجش دین تغییر می‌کند. <ref>نوایی، التقاط، ویژگی‌ها و پیامدها، ۳.</ref> درآمیختن اندیشه اسلام با تفکر [[سوسیالیسم]] ـ [[مارکسیسم]]، [[اگزیستانسیالیسم]]، [[لیبرالیسم]]، ‌اندیشه‌های کهن در [[ایران]] پیش از اسلام، ‌اندیشه‌های مرتاضانه و صوفی‌منشانه هندی یا اصول تفکر افلاطونی و ارسطویی همه به نوعی التقاط در اسلام است، <ref>اکبری جدی، تبارشناسی جریان التقاط در مطالعات تفسیری معاصر ایران، ۱۳۳.</ref> چنان‌که [[مرتضی مطهری]] التقاط را محصول اندیشه‌ای شمرده است که به استقلال فکری مکتب اسلام باور ندارد و با گرفتن بخش‌هایی از مکاتب گوناگون مانند [[کمونیسم]] و [[کاپیتالیسم]] و آمیختن آن با مطالبی از اسلام، آن را به عنوان مکتب اسلام عرضه می‌کند. <ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۴/۲۴۳ ـ ۲۴۴.</ref>

«[[تفسیر به رأی]]» و «[[بدعت]]»، از واژه‌های مرتبط با التقاط هستند. تفسیر به رأی، به معنای بیان و [[تفسیر قرآن]] و موضوعات مختلف، مطابق با میل و سلیقه شخصی و [[هوای نفس]]، <ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۳/۱۸۱۴؛ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۰/۴۰.</ref> یکی از مصادیق التقاط است، <ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱/۲۲۵..</ref> چنان‌که «بدعت» به معنای رسم تازه و آیین نوپیدا <ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۳/۳۸۵۸.</ref> و افزودن چیزی به [[دین]] یا کاستن چیزی از آن <ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۶/۱۰۱.</ref> و نتیجه اجتهاد به رأی و برداشت‌های التقاطی از منابع دینی <ref>مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ۳/۴۵.</ref> است. این سه مفهوم، موجب ورود مفاهیمی به حوزه دین می‌شود که در واقع جزء دین و آموزه‌های دینی نیست. در یک نگاه کلی التقاط، به آشکار و پنهان قابل تقسیم است. در التقاط آشکار (ظاهری)، التقاط‌گران خود به آن آگاهی و تصریح دارند، مانند سوسیالیسم اسلامی؛ ولی در التقاط پنهان (باطنی) بدون اشاره به التقاط، آموزه‌های فرهنگ دیگر با رنگ و لعاب اسلامی و به عنوان آموزه اسلامی ترویج می‌شود. <ref>حسینی اصفهانی، التقاط‌گران و متحجران از دیدگاه آیات و روایات، ۲۱ ـ ۲۴.</ref>

پس از [[رحلت پیامبر اکرم]](ص)، پیشرفت‌های نظامی گسترده مسلمانان در مناطق ایران و [[روم]] و مسلمان‌شدن [[مشرکان]] و احبار و رهبانان، ‌موجب رواج اندیشه‌های متفاوت میان مسلمانان شد. <ref>خسروپناه، آسیب‌شناسی جامعه دینی، ۳۰ ـ ۳۲.</ref> نخستین کسانی که با ادعای مسلمانی و تظاهر به اسلام، افکار انحرافی و [[اسرائیلیات]] را وارد فرهنگ و متون اسلامی کردند، یهودیان بودند. <ref>دیاری، پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن، ۹۰ ـ ۹۱.</ref> اوج‌گیری قدرت خلفای اموی و تمایل حکومت برای عرضه تفکراتی که موجب تقویت [[امویان]] می‌شد، ‌اندیشه‌های مخالف اسلام را رواج داد <ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۵/۴۳۶.</ref> و پس از آن، گسترش نهضت ترجمه (دوره عباسیان) سبب نفوذ بیشتر اندیشه‌های دیگر ادیان و مذاهب و ترویج آن میان مسلمانان شد. <ref>هولت و دیگران، تاریخ اسلام کمبریج، ۲/۱۹۷۳ ـ ۱۹۸۷.</ref>

در آغاز این دوره، متصوفه با پوشش [[زهد]] که ریشه در عصر خلفا داشتند، ظهور کرد. این گروه ادعاهایی مطرح کرد که با [[عقل]] و ظواهر دین در تضاد بود و [[طریقت]] در برابر [[شریعت]] را راهی به سوی حقیقت دانست و در همین جهت برخی از احکام و سنت‌های شرعی را ترک و سنن جدیدی را ابداع و پیروی کرد و متناقض‌دیدن دیدگاه‌های خود با عقل و دین را ناشی از درک‌نشدن عمق آن از سوی توده مردم و حتی فقها دانست. <ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۵/۲۸۱.</ref> در سده‌های اخیر نیز مذاهب مختلف اسلامی ازجمله برخی پیروان [[مذهب شیعه]]، مصون از افکار التقاطی نبوده‌اند. یکی از این مکاتب التقاطی، [[مکتب شیخیه]] با ریاست [[شیخ‌احمد احسائی]] (سده دوازدهم قمری) بود. وی خود را تلویحاً نایب [[امام ‌زمان(ع)]] می‌دانست و پس از او [[سیدعلی‌محمد باب]]، صراحتاً خود را باب نامید و پس از او [[بهائیت]] با اندیشه التقاطیِ عالَمِ انسانی و تفکرِ جهان‌وطنی، ملغی‌شدن دین اسلام را اعلام کرد و موجب انحراف از اندیشه اسلام و تشیع شد. <ref>زاهد زاهدانی، بهائیت در ایران، ۸۷ ـ ۸۹ و ۱۱۴ ـ ۱۱۵.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|بهائیت}}

در دوران معاصر و با شکل‌گیری مکاتب کمونیستی، لیبرالیستی و مادیگرایانه و مانند آن، روشنفکران و دانشمندان ایرانی، باب دیگری از اندیشه را تجربه کردند، <ref>خسروپناه، آسیب‌شناسی جامعه دینی، ۶۵.</ref> بسیاری از روشنفکران دینی (اعم از روحانی یا غیر روحانی) تلاش کردند با علم به کارسازی دین در عصر حاضر، برای بازسازی معرفت دینی و فهم آن همت گمارند و با حساسیت به آفات دین، در پی علاج آن باشند. <ref>سروش، رازدانی و روشنفکری و دینداری، ۵۱ و ۳۳۴.</ref> برخی از این اندیشمندان ریشه‌ انحطاط مسلمانان را شرایط فرهنگی و معرفتی و نوع نگاه به مبانی و آموزه‌های اسلام و تفکیک میان دین و دنیا دانسته‌اند <ref>بازرگان، مجموعه آثار مهندس بازرگان، ۸/۲۵۰ ـ ۲۵۸.</ref> و غفلت از آموزه‌هایی مانند مبارزه و [[جهاد]] در اسلام را سبب توجه به مکاتب کمونیستی و ماتریالیستی برای پیداکردن راه و رسم مبارزه برشمرده‌اند. <ref>بازرگان، مجموعه آثار مهندس بازرگان، ۸/۳۰۹.</ref> بروز بینش‌های متفاوت و تلاش برای ارائه برداشت نو و همچنین نفوذ اندیشه‌های فلسفی ـ لیبرالیستی غرب در میان روشنفکران، به ظهور جریان التقاط فلسفی‌ ـ ‌لیبرالیستی منجر شد. <ref>اکبری جدی، تبارشناسی جریان التقاط در مطالعات تفسیری معاصر ایران، ۱۵۳؛ خسروپناه، آسیب‌شناسی جامعه دینی، ۱۹۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| روشنفکری}}

اصطلاح التقاط در ادبیات علمی، فلسفی و فرهنگی ـ اجتماعی معاصر، پیشینه‌ای حدود نیم [[قرن]] دارد و اصطلاح «مکتب التقاطی» و «التقاط فکری» در دهه پنجاه به‌ویژه پس از تغییر عقیده اسلامی [[سازمان مجاهدین خلق ایران]]، در ادبیات فکری سیاسی ایران رواج یافت. <ref>اکبری جدی، تبارشناسی جریان التقاط در مطالعات تفسیری معاصر ایران، ۱۳۳ ـ ۱۳۴.</ref> پذیرش اصول دیالکتیک به عنوان پایه اساسی، [[اقتصاد مارکسیستی]] و آرم ترکیبی سازمان را که داس و چکش، به همراه آیه «فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِینَ عَلَی الْقاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً» <ref>نساء، ۹۵.</ref> بود، می‌توان مهم‌ترین نشانه‌های التقاطی‌بودن سازمان دانست. <ref>دارابی، جریان شناسی سیاسی در ایران، ۱۰۰.</ref> امام‌خمینی ازجمله شخصیت‌هایی بود که التقاط را در این گروه شناسایی و خطر آن را گوشزد کرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۱۴۳ ـ ۱۴۴ و ۱۱/۶۷؛ ← انتشارات صدرا، شرح مختصر زندگانی مؤلف شهید، ۱/۱۱.</ref> ایشان با وجود اصرار برخی از نزدیک‌ترین یاران انقلابی خود برای به‌رسمیت‌شناختن این گروه و تأیید و حمایت از آنان، به جهت افکار التقاطی این گروه، از آن خودداری کرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۱۴۴ و ۱۰/۴۵۹ ـ ۴۶۱.</ref> مرتضی مطهری نیز خطر این سازمان را احساس کرده بود و دیگران را از همکاری با آن باز می‌داشت؛ چنان‌که تغییر عقیده سازمان را پیش‌بینی کرد. <ref>انتشارات صدرا، شرح مختصر زندگانی مؤلف شهید، ۱/۱۱.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|سازمان مجاهدین خلق ایران}}

[[گروه فرقان]] نیز از گروه‌های التقاطی بود که پیش از پیروزی [[انقلاب اسلامی]] با نام «کهفی‌ها» فعالیت خود را آغاز کرده بود. <ref>روزی‌طلب، ترکیب التقاط و ترور، ۱۷۰.</ref> این گروه با ارائه دیدگاه‌های تند و افراطی از اسلام و قرآن در صدد جذب جوانان و دانشگاهیان برآمد. مهم‌ترین ویژگی گروه فرقان، تفسیر به رأی و تفسیر بدعت‌گونه از قرآن، [[نهج البلاغه]] و [[صحیفه سجادیه]] بود. این گروه با بهره‌گیری از احساس وظیفه عمومی در مورد گسترش قرائت مبارزه‌جویانه از دین، تلاش کرد با ادبیات سیاسی ـ مذهبی و با نگاهی التقاطی و متأثر از مارکسیسم، به تجزیه و تحلیل مسائل مذهبی بپردازد، <ref>روزی‌طلب، ترکیب التقاط و ترور، ۲۸ ـ ۲۹.</ref> چنان‌که واژه قرآنی «صالحات» را مطابق آموزه‌های مارکسیسم، کارهای روبنایی و واژه «حسنات» را کارهای بنیادین به شمار می‌آورد، <ref>روزی‌طلب، ترکیب التقاط و ترور، ۲۹..</ref> همچنان‌که یکی از اعضای برجسته این گروه، آیات مربوط به [[معاد]] و [[قیامت]] را با تفسیر به رأی، ناظر به دوران ظهور [[حضرت مهدی(ع)]] می‌دانست <ref>دوانی، نمایی از اندیشه و عمل گروه فرقان، ۸۳.</ref> و گفته شده با برداشت نادرست از [[آیات قرآن]] و واژه «نسائکم» ازدواج دسته‌جمعی را تجویز کرد و به اجرا درآورد؛ همچنان‌که در کتاب توحید خود اذعان کرده بود که با [[ماتریالیسم فلسفی]] و انکار [[خدا]] مخالفتی ندارد. <ref>مصباح یزدی، زمینه‌های پیدایش، ۱۸.</ref> مطهری خطر و انحراف این جریان را شناسایی کرد و به مقابله با آن پرداخت و مقدمه کتاب [[علل گرایش به مادیگری]] را در تحلیل و نقد دیدگاه‌های این جریان نوشت. از این نوشته روشنگرانه، استقبال فراوانی شد و پس از آن گروه فرقان، مطهری را به ترور تهدید کرد. <ref>غفاری، مطهری: در دفاع از اسلام کوچکترین تردیدی ندارم، ۷۳؛ حداد عادل، زمینه‌های پیدایش فرقان و فرقان‌گونه‌گان، ۲۹.</ref> این گروه در جهت اهداف خود به ترور برخی از شخصیت‌های برجسته انقلاب مانند مطهری، [[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، [[سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی]] و [[محمد مفتح]] اقدام کرد. <ref>روزی‌طلب، ترکیب التقاط و ترور، ۹۵، ۱۰۱، ۱۱۰ و ۱۱۶.</ref>

مهم‌ترین و درخشان‌ترین نقطه در اندیشه سیاسی امام‌خمینی، بازشناسی اسلام اصیل از غیر اصیل و رها ساختن آن از [[تحجر]] و التقاط و دگر‌اندیشی بود. <ref>گلایری، امام‌خمینی و بازشناسی اسلام آمریکایی، ۷۹.</ref> ایشان ضمن رد و نقد دیدگاه‌های التقاطی، اسلام را مکتبی غنی و بی‌نیاز از ضمیمه‌کردن مطالبی از مکاتب دیگر می‌دانست و بر پیروی از اصول اسلام آن‌چنان‌که در خود اسلام هست، تأکید می‌کرد.

از نگاه قرآن کریم اسلام دینی کامل <ref>مائده، ۳.</ref> و مبرا از هر کم و فزونی <ref>جوادی آملی، سرچشمه اندیشه، ۴/۴۵۷.</ref> است؛ از این‌رو اسلام ضمن ارزش‌دادن به [[اجتهاد]] صحیح و دارای مبانی اصولی و چارچوب مشخص <ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۰/۱۶۷ ـ ۱۶۸.</ref> و ارج‌گذاری به تعمق و [[تعقل]]، <ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۶/۸۷۷.</ref> با بدعت در دین، <ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۶/۱۰۲..</ref> تفسیر به رأی <ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۰/۴۰.</ref> و التقاط <ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۴/۲۴۴.</ref> مخالف است.

قرآن کریم التقاط و آمیختن [[حق]] با [[باطل]] را امری ناپسند شمرده و از آن [[نهی]] کرده <ref>بقره، ۴۲؛ آل عمران، ۷۱.</ref> و زمینه پیدایش افکار و برداشت‌های التقاطی و نادرست را انحراف فکری و قلبی دانسته است. <ref>آل عمران، ۷.</ref> [[پیامبر اسلام(ص)]]، نیز برای حفظ خلوص دین و جلوگیری از گمراهی امت، به تمسک به قرآن و [[اهل بیت(ع)]] امر کرد <ref>کلینی، الکافی، ۲/۴۱۵.</ref> و درباره زیادشدن نقل روایات دروغ پس از رحلت خود، هشدار داد. <ref>مجلسی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، ۸/۴۵۸.</ref> امیرالمؤمنین [[علی(ع)]] نیز منشأ اختلاف‌ها و درگیری‌ها و فتنه‌ها در جامعه اسلامی را احکام ساختگی و التقاط و آمیختن باطل با حق دانسته است <ref>کلینی، الکافی، ۱/۵۴.</ref> همین آمیختگی حق و باطلْ مذاهب، فرقه‌ها و مکاتب کلامی متعدد و متضاد را پدید آورده است. <ref>حق‌پناه، دگراندیشان و نگره‌های التقاطی، ۱۲۰.</ref>

[[ائمه معصوم(ع)]] نیز برای جلوگیری از مخلوط‌شدن حق و باطل و [[روایات جعلی]] و دروغین با روایات اصیل، راهکارهایی پیش روی اصحاب قرار می‌دادند که مراجعه به قرآن، از مهم‌ترین آنهاست، <ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۲۷/۱۰۶ ـ ۱۲۳..</ref> همچنان‌که نهی معصومان(ع) از تفسیر به رأی <ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۲۷/۱۹۰، ۲۰۲ و ۲۰۵؛ مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع) ۳۶/۲۲۷.</ref> و مخالفت با استنباط احکام شرعی بر مبنای [[قیاس]] <ref>کلینی، الکافی، ۱/۵۸؛ ۳/۱۰۴ و ۴/۱۱۳، ۱۳۵.</ref> در این راستا صورت گرفته است. در روایات هشدار داده شده که جلوگیری‌نکردن از ورود عناصر بیگانه به ساحت حقیقت دین و در نتیجه مخدوش‌شدن ماهیت دین، از عواملی است که از اسلام، جز اسم و از قرآن، غیر از رسم و خط و ظاهر، چیزی باقی نخواهد گذاشت. <ref>کلینی، الکافی، ۱۵/۶۸۹.</ref>

از سوی دیگر، عالمان دینی نیز همواره به تحریف و انحراف در اصول و مبانی دین حساس بوده‌اند و با تلاش علمی و فرهنگی، جامعه را از هجوم موج‌های سهمگین تحریف‌گران، دور داشته‌اند و از اسلام ناب دفاع کرده‌اند. <ref>میری، دغدغه‌ها و حساسیت‌های شهید مطهری، ۲۲۹.</ref> مبارزه [[محمدتقی برغانی]] (شهید ثالث) با فرقه شیخیه و بهائیت <ref>صالحی، فرق انحرافی: آیت‌الله شیخ‌محمدتقی برغانی عالمی انحراف ستیز، ۱۰۶.</ref> و مقابله [[سیدحسین بروجردی]] با بهائیت <ref>کوهستانی‌نژاد، روحانیت ـ بهائیان، ۳۳..</ref> نمونه‌هایی از حساسیت عالمان دینی در برابر انحراف و التقاط بوده است؛ همچنان‌که در دوران معاصر، افزون بر امام‌خمینی و مرتضی مطهری، متفکرانی مانند [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] <ref>شبیری زنجانی، ناگفته‌هایی از پیشینه و شخصیت رهبر گروه فرقان، ۵۱.</ref> به مقابله با التقاط پرداخته‌اند.

امام‌خمینی با تأکید بر اهمیت توجه و تبعیت از اصول اسلامی آن‌چنان‌که در خود اسلام است، نه مطابق میل یا تفسیر اشخاص، خطر التقاط را برای اسلام، خطری جدی برشمرده <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۱/۶۷ ـ ۶۸.</ref> و تأکید کرده است اسلام مکتبی غنی است که نیازی به ضمیمه‌شدن به مکاتب دیگر ندارد. بنابر نظر ایشان تفکر التقاطی که نتیجه درک‌نشدنِ صحیح و دقیق مسائل اسلامی است، خیانتی بزرگ به اسلام و مسلمانان به شمار می‌آید و ثمره تلخ این نوع تفکر، سال‌ها بعد آشکار خواهد شد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲/۲۰۸.</ref>

==خاستگاه و عوامل التقاط==

فهم دین بدون معیار و مرجع قابل اعتماد، زمینه‌ساز ورود هر گونه تعبیر و تفسیری به حوزه دین‌شناسی است و مقوله التقاط از همین‌جا روی می‌نماید. <ref>نوایی، التقاط، ویژگی‌ها و پیامدها، ۳.</ref> مهم‌ترین عوامل التقاط در مکاتب فکری، پیش‌داوری در خصوص متون دینی، بدون رعایت ضوابط و شرایط تفسیر متن <ref>خسروپناه، آسیب‌شناسی جامعه دینی، ۲۱۴..</ref> علم‌زدگی و تفسیر علمی و دلبستگی افراطی به دانش جدید، زیاده‌روی در [[عقل‌گرایی]] در تفسیر متون دینی، نفوذ اندیشه‌های بیگانه و هجوم سنگین تفکر غرب در قرن چهاردهم هجری و تضعیف شدید باورهای دینی در میان مسلمانان <ref>اکبری جدی، تبارشناسی جریان التقاط در مطالعات تفسیری معاصر ایران، ۱۳۵ ـ ۱۳۷.</ref> است. به ‌طور کلی تبیین کارکردگرایانه از دین، انحصار در بهره‌گیری از یک روش در دین‌پژوهی و کنارزدن روش‌های دیگر، جزء‌نگری به جای نگاه جامع و کلی، مغالطه اشتراک لفظی، تحمیل پیش‌فرض‌ها و نسبی‌گرایی، مهم‌ترین عواملی بود که موجب التقاط و انحراف بسیاری از متفکران اسلامی و تغییر موضع برخی گروه‌های سیاسی مبارز از اسلام به مارکسیسم و به‌وجودآمدن بعضی گروه‌های التقاطی شد؛ <ref>خسروپناه، آسیب‌شناسی جامعه دینی، ۱۹۰ ـ ۱۹۳ و ۱۹۹ ـ ۲۲۱.</ref> همچنین اصالت‌نداشتن، نبود انسجام منطقی میان اجزای آن، نبود اصول محوری و ثابت در کل مکتب و ناهمگونی یا حتی تعارض میان مفاهیم، اصول و‌ اندیشه‌های مطرح در آن، از ویژگی‌های مکتب التقاطی است. <ref>اکبری جدی، تبارشناسی جریان التقاط در مطالعات تفسیری معاصر ایران، ۱۳۴.</ref>

امام‌خمینی علت پیدایش دیدگاه التقاطی جدید در مورد [[مذهب]] و تفسیر مادی از اسلام را سابقه تاریخی نگرش تک‌بعدی به اسلام دانسته و فروکاستن همه ابعاد اسلام به مادیت را واکنشی در برابر نظرات افراطی گذشتگان ارزیابی کرده است که ابعاد مادی [[جهان]] و [[انسان]] را به فراموشی سپردند و با تفسیر ماورایی تمامی ابعاد وجود، همه مفاهیم اسلام را به معانی عرفانی و معنوی تفسیر کردند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۴۵۹ و ۱۱/۲۱۷.</ref> ایشان مهم‌ترین نشانه‌های تفکر التقاطی در اسلام را تضادداشتن با اصول و مبانی اسلام، <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۱۲۷..</ref> بی‌توجهی به همه ابعاد اسلام و دخالت‌دادن آرای شخصی در تفسیر آیات <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۳۲۳.</ref> و تطبیق برداشت‌های شخصی از اسلام با مکاتب‌ بیگانه <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۳۰۹.</ref> می‌دانست و با ذکر این نشانه‌ها، خواستار پرهیز از التقاط و آگاه‌کردن جامعه دراین‌باره بود. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۳۲۳؛ ۱۲/۳۴۹ و ۱۶/۱۲۷.</ref>

تعریف درست از اسلام ناب و اصیل و مبتنی بر [[جهان‌بینی]] و آموزه‌های اسلام، سبب شناخت بهتر جریان‌های التقاطی می‌شود. از دیدگاه امام‌خمینی اسلام ناب در برابر انواع متفاوتی از اسلام قرار دارد. ایشان با تبیین [[اسلام امریکایی]] و ذکر ویژگی‌های آن در برابر اسلام ناب، تفکرات اسلامی مبتنی بر سرمایه‌داری و اشرافیت یا مقدس‌نماهای [[حوزه]] و [[دانشگاه]] و تلاش آنان را برای جایگزین کردن این اسلام به جای اسلام ناب نقد کرده و این تفکرات را التقاطی خوانده است. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۱۱، ۸۷ ـ ۸۸، ۱۲۰، ۱۳۷ و ۱۴۵.</ref>{{ببینید|متن=ببینید| اسلام ناب محمدی}}

اقبال جریان‌های فکری گوناگون به مطالعات قرآنی در ایران معاصر، با اینکه به ظهور شخصیت‌های بزرگ قرآنی و تولید آثار برجسته منجر شد؛ در عین حال به رونق پدیده التقاط در حوزه اندیشه دینی نیز کمک کرد و روشنفکران ایدئولوژی‌گرا، در نتیجه نفوذ اندیشه‌های [[ماتریالیستی]]، سازگاردانستن اسلام با [[سوسیالیسم]] و شیفتگی در برابر [[مارکسیسم]] به عنوان علم مبارزه، به التقاط انقلابی ـ مارکسیستی روی آوردند. <ref>اکبری جدی، تبارشناسی جریان التقاط در مطالعات تفسیری معاصر ایران، ۱۵۲.</ref> یکی از اندیشمندانی که به‌ویژه در سال‌های ۱۳۵۱ ـ ۱۳۵۷ ـ یعنی سال‌هایی که پدیده التقاط در میان گروه‌های مختلف سیاسی و مذهبی به اوج رسید ـ تلاش کرد از طریق درس، سخنرانی و تألیف کتاب، اندیشه و عقیده اصیل اسلامی را در برابر ظهور جریان التقاط و رشد گروه‌های مسلمان چپ‌زده معرفی و ارائه کند، مطهری بود. او تجددگرایی افراطی را که عبارت بود از آراستن اسلام به آنچه در اسلام نیست و پیراستن آن از آنچه در اسلام هست، تا اسلام را باب طبع زمان سازد، آفت بزرگی برای نهضت می‌دید و پیشگیری از آن را ضروری می‌دانست. <ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۴/۸۸.</ref> از نظر وی خطر مکتب‌های التقاطی همانند زیان مکتب‌های معارض اسلام، یا حتی بیشتر از آنهاست <ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۴/۱۷۷.</ref> و التقاطی‌ها دانسته یا ندانسته در خدمت استعمارند. <ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۴/۲۴۸.</ref> زمینه مهم تحریف، به‌ویژه تحریف متون دینی و تفسیر و تأویل‌های بی‌جا از آن، [[جهل]] و نادانی مردم به این متون است و شناخت راه‌های مغالطه و تحریف، برای دورماندن از فریب آن، لازم به نظر می‌رسد. <ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۵/۱۲۰ و ۲۲/۲۰۰ ـ ۲۰۲.</ref>

از سوی دیگر، امام‌خمینی با هشدار جدی درباره خطر التقاط، فهمِ درستِ مسائل اسلامی را در گرو رجوع به کارشناس اسلامی می‌دانست و با تأکید بر اهمیت این مسئله، عمل برخلاف آن را موجب نفوذ مکتب‌های منحرف و خطرآفرین برای اسلام می‌شمرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۱/۶۷ و ۱۲/۲۰۸.</ref> ایشان روحانیت و فقها را بهترین کارشناسان و حافظان اسلام، معرفی و همواره به همراهی با آنان برای دورماندن از التقاط و تحریف سفارش می‌کرد؛ <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۲۷۸؛ ۸/۶۰، ۵۱۹؛ ۹/۲۲۵ ـ ۲۲۶ و ۱۵/۳۲۱..</ref> همچنین با دعوت از حوزه‌های علمیه برای پرورش متخصصان دینی متعهد، خواستار ممانعت این نهاد از تلفیق و التقاط اندیشه‌های بیگانه شرقی و غربی و محصولات فکری‌شان با مکتب فکری اسلام در سطح جامعه بود. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵/۳۳۱ ـ ۳۳۲.</ref> از نظر ایشان تذکر و تنبه درباره خطرِ آمیختن و تطبیق اسلام با افکار التقاطی و انحراف جامعه، نخستین وظیفه کارشناسان است، <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۱/۶۷ ـ ۶۸..</ref> بنابراین از آشنایان به تاریخ انقلاب می‌خواست که نشان دهند مردم چگونه فکر اسلام ناب محمدی را جایگزین اسلام التقاطی و سرمایه‌داری و اسلام سلطنتی و در یک کلمه، اسلام امریکایی کردند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۲۴۰.</ref> هنرمندان نیز باید بدانند که هنری پاک و زیباست که کوبنده تفکر سرمایه‌داری مدرن و نابودکننده التقاط باشد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۱۴۵.</ref> وصیت ایشان به اقلیت‌های رسمی در کشور هم، انتخاب وکلای خود از میان افراد غیر وابسته به مکتب‌های الحادی و انحرافی و التقاطی و متعهد به مذهب خود بود. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۴۲۱.</ref>

امام‌خمینی ضرر کسانی را که با چهره دوست و به نام اسلام، از قرآن تفسیر به رأی می‌کنند و تفکرات خود را به اسلام نسبت می‌دهند، به‌مراتب بیش از زیان دشمنان ظاهری مانند [[امریکا]] می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۱۴۳ و ۱۱/۶۷ ـ ۶۸.</ref> و اعتقاد داشت تصویری که این گروه‌ها از اسلام ارائه می‌دهند، موجب بدنامی اسلام خواهد بود، <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۱/۶۸..</ref> چنان‌که ضرر [[نهضت آزادی]] و افراد آن را که بدون صلاحیت دست به تفسیر قرآن و شریعت می‌زنند و متظاهر به اسلام هستند و مایه انحراف جوانان می‌شوند، حتی از ضرر سازمان مجاهدین خلق بیشتر شمرده است. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۰/۴۸۱ ـ ۴۸۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| نهضت آزادی ایران}}

ایشان در برابر عقاید و مکاتب التقاطی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با بهره‌گیری از قابلیت‌های موجود در فرهنگ غنی اسلام و تشیع، به دفاع از حریم اسلام واقعی یا به تعبیر ایشان اسلام ناب ‌پرداخت. <ref>کردی، گروه فرقان، ۷۸.</ref> ایشان تمسک به قرآن و [[نهج البلاغه]] از سوی گروه‌های التقاطی را نیز تنها برای فریب جوانان مسلمان و کوبیدن اسلام و قرآن به وسیله خودِ این منابع اسلامی دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲/۴۶۶ و ۱۵/۲۴۶.</ref> و با اشاره به برداشت‌های التقاطی سازمان مجاهدین خلق از قرآن و نهج البلاغه، معتقد بود اگرچه آنان از قرآن و نهج البلاغه زیاد دم می‌زنند، آیات قرآن را غیر از آنچه که باید باشد، معنا می‌کنند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۱۴۴.</ref> درک‌ ایشان از اندیشه التقاطی اعضای سازمان مجاهدین خلق، در همان سال‌های اوج مبارزه و با وجود تأیید گروه‌های مختلف مبارز، موجب احتیاط ایشان در برخورد با این گروه و امتناع از تأیید آنان شد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۱۴۴ ـ ۱۴۵.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|سازمان مجاهدین خلق ایران}}

مقابله با جریان التقاط، محدود به مرزهای [[ایران]] نبود و اندیشمندان دیگری نیز در دیگر کشورهای اسلامی، در برابر آن موضع گرفتند. مبارزه [[سیدمحسن حکیم]]، [[سیدمحمدباقر صدر]] و دیگر علما با گروه‌های کمونیست پس از [[انقلاب عراق]] که در قالب تألیف کتاب و مقاله، صدور [[فتوا]] و سخنرانی صورت گرفت، از آن جمله است. <ref>تبرائیان، احیاگرحوزه نجف، زندگی و زمانه آیت‌الله العظمی حکیم، ۳۵۳ ـ ۳۶۴.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| سیدمحسن حکیم؛ سیدمحمدباقر صدر}}

==پانویس==

==منابع==

* جوادی آملی، عبدالله، سرچشمه ‌اندیشه، تحقیق عباس رحیمیان، قم، اسرا، چاپ پنجم، ۱۳۸۶ش.

* حداد عادل، غلامعلی، زمینه‌های پیدایش فرقان و فرقان‌گونه‌گان، مجله یادآور، شماره ۶، ۷ و ۸، ۱۳۸۸ ـ ۱۳۸۹ش.

* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع) چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

* دارابی، علی، جریان شناسی سیاسی در ایران، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.

* دوانی، علی، نمایی از اندیشه و عمل گروه فرقان، فصلنامه یادآور، شماره ۶، ۷ و ۸، ۱۳۸۸ ـ ۱۳۸۹ش.

* شبیری زنجانی، سیدجعفر، ناگفته‌هایی از پیشینه و شخصیت رهبر گروه فرقان، مجله یادآور، شماره ۶، ۷ و ۸، ۱۳۸۸ ـ ۱۳۸۹ش.

* غفاری، حسین، مطهری: در دفاع از اسلام کوچکترین تردیدی ندارم، مجله رشد معلم، شماره۷، ۱۳۶۲ش.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع) بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

* مصباح یزدی، محمدتقی، پرسشها و پاسخ‌ها (۱ ـ ۴)، قم، انتشارات آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی، چاپ چهارم، ۱۳۷۸ش.

* مصباح یزدی، محمدتقی، زمینه‌های پیدایش فرقان و فرقان‌گونه‌گان، مجله یادآور، شماره ۶، ۷ و ۸، ۱۳۸۸ـ ۱۳۸۹ش.

==پیوند به بیرون==