جبهه ملی ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

با تغییرات سیاسی و ملایم‌شدن فضای کشور در سال ۱۳۳۹ رهبران سیاسی از فرصت پیش‌آمده استفاده کردند<ref>زیباکلام، مقدمه‏ای بر انقلاب اسلامی، ۲۴۴.</ref> و عده‌ای از همکاران مصدق ازجمله نیروهای وابسته به جبهه ملی<ref>نجاتی، تاریخ سیاسی بیست ‌و ‌پنج‌ساله ایران، ۱/۱۴۵.</ref> همچون [[غلامحسین صدیقی]]، [[باقر کاظمی]]، مهدی بازرگان، داریوش فروهر، [[سیدمحمدعلی کشاورز صدر]]، [[شاپور بختیار]]، [[محمدعلی خنجی]]، [[مسعود حجازی]]، [[ید‌الله سحابی]]، [[سیدمحمود طالقانی]]<ref>کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ۲۶۸ و ۲۷۹..</ref> [[سیدرضا زنجانی]] و [[سیدضیاءالدین حاج‌سیدجوادی]]<ref>باوریان، تعامل جبهه ملی با جنبش اسلامی ایران، ۷۵.</ref> پس از برگزاری جلساتی، در ۲۳ تیر ۱۳۳۹ تجدید فعالیت جبهه ملی را اعلام کردند.<ref>نجاتی، تاریخ سیاسی بیست ‌و ‌پنج‌ساله ایران، ۱/۱۴۵ـ۱۴۶.</ref> هرچند مصدق رهبر مورد علاقه ملی‌ها بود، اما به دلیل مراقبت [[نیروهای امنیتی]] نمی‌توانست رابطه مستقیم با اعضا داشته باشد؛<ref>منصوری، تاریخ قیام پانزده خرداد به روایت اسناد، ۲/۳۸۲.</ref> به همین دلیل رهبری جبهه ملی تا سال ۱۳۴۲ به دست سه نیروی نه‌چندان مطرح، بختیار، خنجی و حجازی افتاد.<ref>کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ۲۷۸ـ۲۷۹.</ref>

پس از روی کارآمدن دولت [[علی امینی]] در اردیبهشت ۱۳۴۰ که در دولت اول مصدق [[وزیر اقتصاد]] بود،<ref>بازرگان، خاطرات بازرگان، ۱/۳۵۵؛ نجاتی، تاریخ سیاسی بیست ‌و ‌پنج‌ساله ایران، ۱/۱۷۳.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|علی امینی}} شرایط مطلوبی برای جبهه ملی ایجاد شد.<ref>زیباکلام، مقدمه‏ای بر انقلاب اسلامی، ۲۴۴.</ref> وی با درخواست جبهه ملی برای گردهمایی در [[میدان جلالیه]](پارک لاله) موافقت کرد که نقطه اوج فعالیت‌های جبهه ملی پس از کودتای ۲۸ مرداد به شمار می‌رفت.<ref>نجاتی، تاریخ سیاسی بیست ‌و ‌پنج‌ساله ایران، ۱/۱۷۷؛ باوریان، تعامل جبهه ملی با جنبش اسلامی ایران، ۸۹.</ref> هرچند این امر دوباره نشانه‌هایی از ضعف تشکیلاتی و راهبرد جبهه ملی را به نمایش گذاشت.<ref>بازرگان، خاطرات بازرگان، ۱/۳۵۵.</ref> تفاوت دیدگاه دو جریان جبهه دوم در موضوعات مختلف، ازجمله جدایی دین از سیاست<ref>صمدی‌پور، جبهه ملی ایران، ۱۱۸..</ref> سبب جدایی چند تن از اعضا و شکل‌گیری (نهضت آزادی ایران) در اردیبهشت ۱۳۴۰ شد.<ref>زیباکلام، مقدمه‏ای بر انقلاب اسلامی، ۲۴۵.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|نهضت آزادی ایران}} اعضای جبهه ملی در زمان نخست‌وزیری امینی در سال ۱۳۴۰، به دلیل اشتباه‌های سیاسی<ref>بازرگان، خاطرات بازرگان، ۱/۳۵۱.</ref> اختلاف‌های داخلی و نبود راهبردی منسجم، نتوانستند از این فرصت در جهت بهبود شرایط خود استفاده کنند؛ همچنین آنان حاضر به همکاری با امینی نشدند،<ref>زیباکلام، مقدمه‏ای بر انقلاب اسلامی، ۲۴۴.</ref> که سبب تضعیف وی و جبهه ملی، همچنین زمینه‌ساز برکناری امینی شد<ref>نجاتی، تاریخ سیاسی بیست ‌و ‌پنج‌ساله ایران، ۱/۱۹۴ـ۱۹۲.</ref> و فرصتی برای محمدرضا پهلوی ایجاد کرد تا به قدرت بیشتری دست یابد.<ref>زیباکلام، مقدمه‏ای بر انقلاب اسلامی، ۲۴۵.</ref>

نخستین کنگره جبهه ملی دوم در [[دی‌]] ۱۳۴۱ به ریاست اللهیار صالح<ref>نجاتی، تاریخ سیاسی بیست ‌و ‌پنج‌ساله ایران، ۱/۲۱۱.</ref> نیز که یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات سیاسی مردم پس از کودتا بود، بدون نتیجه مشخصی به پایان رسید.<ref>باوریان، تعامل جبهه ملی با جنبش اسلامی ایران، ۱۰۲.</ref> جبهه ملی که در انتخابات مجلس بیستم و جانشینی امینی نیز ناموفق بود،<ref>کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ۲۸۰ـ۲۸۱.</ref> پس از اعتراض به نبود آزادی و مخالفت با انجمن‌های ایالتی و ولایتی<ref>صمدی‌پور، جبهه ملی ایران، ۱۲۱.</ref> در [[بهمن]] ۱۳۴۱، با بازداشت بسیاری از اعضای شورای رهبری خود روبه‌رو شد<ref>بازرگان، خاطرات بازرگان، ۱/۴۰۵.</ref> این افزایش فشار بر مخالفان حکومت<ref>زیباکلام، مقدمه‏ای بر انقلاب اسلامی، ۲۴۵.</ref> باعث شد پس از قیام ۱۵ [[خرداد]] ۱۳۴۲ به رهبری [[امام‌خمینی]]، جبهه ملی نتواند نقش چندانی ایفا کند؛<ref>صمدی‌پور، جبهه ملی ایران، ۱۲۱.</ref> حتی رهبران جبهه ملی در محکوم‌کردن یا نکردن سرکوب قیام ۱۵ خرداد نیز اختلاف‌نظر داشتند<ref>نجاتی، تاریخ سیاسی بیست ‌و ‌پنج‌ساله ایران، ۱/۲۴۳.</ref>

با این حال، براساس اسناد [[ساواک]]، در آغاز سال ۱۳۴۲ و پس از [[حادثه فیضیه]]، اعضای جبهه ملی با هماهنگی برای [[اعتصاب]]، برقراری ارتباط با [[قم]] و دیدار با امام‌خمینی، این حادثه را محکوم کردند؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲/۲۷۸ـ۲۸۰، ۲۸۳ و ۲۹۰.</ref> همچنین پس از دستگیری امام‌خمینی، برای تصمیم‌گیری درباره محکوم‌ساختن دستگیری، تشکیل جلسه داده و [[اعلامیه]] صادر کردند. برخی از این اسناد نشان‌دهنده برخی اظهارنظرها درباره استفاده جبهه ملی از موقعیت روحانیت در شرایط پیشگامی آنها در [[مبارزه]] نیز هست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲/۲۹۶ـ۲۹۹ و ۳۰۰ـ۳۲۹.</ref> پس از آزادی امام‌خمینی در فروردین ۱۳۴۳ نیز، اعضای جبهه ملی در سفر به قم، با ایشان دیدار کردند و در جشن [[مدرسه فیضیه]] حضور داشتند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۱۰۵؛ ۱۲/۳۴۸ـ۳۵۲ و ۳۵۵.</ref> البته همراهی جبهه ملی با امام‌خمینی، کامل نبود و با وجود مخالفت با برخی دیدگاه‌های امام‌خمینی در اعلامیه‌ها، همراهی با روحانیت در آن مقطع را به [[مصلحت]] می‌دانستند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲/۳۶۴ـ۳۶۵.</ref> سرانجام اختلافات داخلی، مقدمه انحلال جبهه ملی دوم را فراهم کرد.<ref>منصوری، تاریخ قیام پانزده خرداد به روایت اسناد، ۲/۶۱ـ۶۲؛ هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۱۸۳.</ref>