۲۱٬۱۴۹
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
(←عملکرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
از سوی دیگر، [[اسلام]] سنت‌های مثبت و سازنده اقوام و ملل ازجمله اصل شورا را پذیرفته است.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۲.</ref> سوره چهل و دوم [[قرآن کریم]] شورا نام دارد. خداوند تعالی در قرآن به [[پیامبر اکرم(ص)]] فرمان داده است با مردم [[مشورت]] کند<ref>آل عمران، ۱۵۹.</ref> این فرمان بر نقش و اهمیت مشاوره در مسائل اجتماعی و سیاسی دلالت دارد <ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۴/۵۶ ـ ۵۷.</ref> و ارزش شورا و مشورت در حیات اجتماعی [[مسلمانان]] بارها از زبان پیامبر(ص) و [[ائمه(ع)]] بیان شده است<ref>آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ۴۴۱ ـ ۴۴۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ۷۲/۱۰۰ ـ ۱۰۲).</ref> فلسفه وجودی مجلس شورای اسلامی تحقق مضمون آیات کریم «وَ أَمْرُهُمْ شُورى بَینَهُمْ» <ref>شوری، ۳۸.</ref> و «وَ شاوِرْهُمْ فِی اْلأَمْرِ» <ref>آل عمران، ۱۵۹.</ref> است و نظام شورایی دستوری اسلامی و متکی بر شیوه‌های عملی پیامبر اکرم(ص) است.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۳؛ مقاله مشورت.</ref> | از سوی دیگر، [[اسلام]] سنت‌های مثبت و سازنده اقوام و ملل ازجمله اصل شورا را پذیرفته است.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۲.</ref> سوره چهل و دوم [[قرآن کریم]] شورا نام دارد. خداوند تعالی در قرآن به [[پیامبر اکرم(ص)]] فرمان داده است با مردم [[مشورت]] کند<ref>آل عمران، ۱۵۹.</ref> این فرمان بر نقش و اهمیت مشاوره در مسائل اجتماعی و سیاسی دلالت دارد <ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۴/۵۶ ـ ۵۷.</ref> و ارزش شورا و مشورت در حیات اجتماعی [[مسلمانان]] بارها از زبان پیامبر(ص) و [[ائمه(ع)]] بیان شده است<ref>آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ۴۴۱ ـ ۴۴۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ۷۲/۱۰۰ ـ ۱۰۲).</ref> فلسفه وجودی مجلس شورای اسلامی تحقق مضمون آیات کریم «وَ أَمْرُهُمْ شُورى بَینَهُمْ» <ref>شوری، ۳۸.</ref> و «وَ شاوِرْهُمْ فِی اْلأَمْرِ» <ref>آل عمران، ۱۵۹.</ref> است و نظام شورایی دستوری اسلامی و متکی بر شیوه‌های عملی پیامبر اکرم(ص) است.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۳؛ مقاله مشورت.</ref> | ||
نخستین نشانه تفکر شورایی برای قانونگذاری در ایران به شیوه مجلس مشورتی را باید در رساله «یک کلمه» میرزایوسف‌خان مستشارالدوله نوشته شده در فاصله ۱۲۸۳ ـ ۱۲۸۷ق جستجو کرد که در آن میان شورای اسلامی با قوانین فرانسوی مقایسه شده و برتریِ قوانین اسلامی بر غربی نمایانده شده است<ref>مستشارالدوله، رساله موسومه به یک کلمه، ۳۷۷ ـ ۴۳۲.</ref> نخستین مجلس شورا در ایران با سبک جدید در دوره [[مشروطه]] ایجاد شد. مبارزات عدالت‌‌خواهانه علما و مردم ایران علیه [[دولت قاجاریه]] در ۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ق/ ۱۴ مرداد ۱۲۸۵، به صدور فرمان مشروطه انجامید <ref>اقبال آشتیانی، تاریخ کامل ایران (بعداز اسلام)، ۱۰۷۱؛ شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ۴۵۷.</ref> و نخستین مجلس شورای ملی در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ق/ ۱۷ مهر ۱۲۸۵، در محل کاخ گلستان به دست [[مظفرالدین‌شاه]] افتتاح شد.<ref>کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۸۵ ـ ۸۶؛ شمیم، ۴۶۱؛ مقاله نهضت مشروطه.</ref> از نهضت مشروطه تا [[انقلاب اسلامی ایران]]، ۲۴ دوره مجلس قانونگذاری تشکیل شده است: مجلس اول تا پنجم در زمان قاجاریه، مجلس ششم تا سیزدهم در زمان [[رضا پهلوی]] و مجلس سیزدهم تا بیست و چهارم در دوره [[محمدرضا پهلوی]] بوده است.<ref>قیصریان‌فرد و خسروی‌زاده، مقایسه جامعه‌شناختی آخرین مجلس عصر مشروطیت با اولین مجلس دوره قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران، ۵۶۲ ـ ۵۶۷.</ref> انتخابات دوره نخست صنفی بود و نمایندگان مجلس از شش دسته شاهزادگان قاجار، علما، اعیان و اشراف، تاجران، ملّاکان (صاحبان ملک بسیار)، کشاورزان و اصناف انتخاب می‌شدند<ref>؛میرزاصالح، مذاکرات مجلس اول، توسعه سیاسی ایران در ورطه سیاست بین‌الملل، ۷۶۱؛ سائلی، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، ۹۰ ـ ۹۱.</ref> از این‌رو کارگران و تهی‌دستان عملاً از حق انتخاب‌شدن محروم بودند. <ref>فوران، مقاومت شکننده، ۲۶۲.</ref> [[مجلس شورای ملی]] پس از [[کودتای رضاخان پهلوی]] در سال ۱۲۹۹ و تسلط وی بر کشور به انحطاط بیشتری دچار شد و گزینش نمایندگان از سال ۱۳۰۵ ـ ۱۳۲۰ یکسره در دست دولت بود<ref>انتشارات جهان کتاب، مجلس در دوره رضاخان پهلوی، ۲۸.</ref> و نمایندگان مجلس با نظر دربار پهلوی گزینش می‌شدند (رستمی، ۱/۲۸). تقلب برای تعیین نمایندگانِ طرفدار دولت و [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک) در دوره پهلوی دوم نیز ادامه یافت.<ref>بهنود، از سیدضیا تا بختیار، دولت‌های ایران از سوم اسفند ۱۲۹۹ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، ص۴۳۷ ـ ۴۳۸؛ دلانوا، ساواک، ۱۴۹ ـ ۱۵۱.</ref> | نخستین نشانه تفکر شورایی برای قانونگذاری در ایران به شیوه مجلس مشورتی را باید در رساله «یک کلمه» میرزایوسف‌خان مستشارالدوله نوشته شده در فاصله ۱۲۸۳ ـ ۱۲۸۷ق جستجو کرد که در آن میان شورای اسلامی با قوانین فرانسوی مقایسه شده و برتریِ قوانین اسلامی بر غربی نمایانده شده است<ref>مستشارالدوله، رساله موسومه به یک کلمه، ۳۷۷ ـ ۴۳۲.</ref> نخستین مجلس شورا در ایران با سبک جدید در دوره [[مشروطه]] ایجاد شد. مبارزات عدالت‌‌خواهانه علما و مردم ایران علیه [[دولت قاجاریه]] در ۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ق/ ۱۴ مرداد ۱۲۸۵، به صدور فرمان مشروطه انجامید <ref>اقبال آشتیانی، تاریخ کامل ایران (بعداز اسلام)، ۱۰۷۱؛ شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ۴۵۷.</ref> و نخستین مجلس شورای ملی در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ق/ ۱۷ مهر ۱۲۸۵، در محل کاخ گلستان به دست [[مظفرالدین‌شاه]] افتتاح شد.<ref>کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۸۵ ـ ۸۶؛ شمیم، ۴۶۱؛ مقاله نهضت مشروطه.</ref> از نهضت مشروطه تا [[انقلاب اسلامی ایران]]، ۲۴ دوره مجلس قانونگذاری تشکیل شده است: مجلس اول تا پنجم در زمان قاجاریه، مجلس ششم تا سیزدهم در زمان [[رضا پهلوی]] و مجلس سیزدهم تا بیست و چهارم در دوره [[محمدرضا پهلوی]] بوده است.<ref>قیصریان‌فرد و خسروی‌زاده، مقایسه جامعه‌شناختی آخرین مجلس عصر مشروطیت با اولین مجلس دوره قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران، ۵۶۲ ـ ۵۶۷.</ref> انتخابات دوره نخست صنفی بود و نمایندگان مجلس از شش دسته شاهزادگان قاجار، علما، اعیان و اشراف، تاجران، ملّاکان (صاحبان ملک بسیار)، کشاورزان و اصناف انتخاب می‌شدند<ref>؛میرزاصالح، مذاکرات مجلس اول، توسعه سیاسی ایران در ورطه سیاست بین‌الملل، ۷۶۱؛ سائلی، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، ۹۰ ـ ۹۱.</ref> از این‌رو کارگران و تهی‌دستان عملاً از حق انتخاب‌شدن محروم بودند. <ref>فوران، مقاومت شکننده، ۲۶۲.</ref> [[مجلس شورای ملی]] پس از [[کودتای رضاخان پهلوی]] در سال ۱۲۹۹ و تسلط وی بر کشور به انحطاط بیشتری دچار شد و گزینش نمایندگان از سال ۱۳۰۵ ـ ۱۳۲۰ یکسره در دست دولت بود<ref>انتشارات جهان کتاب، مجلس در دوره رضاخان پهلوی، ۲۸.</ref> و نمایندگان مجلس با نظر دربار پهلوی گزینش می‌شدند (رستمی، ۱/۲۸). تقلب برای تعیین نمایندگانِ طرفدار دولت و [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک) در دوره پهلوی دوم نیز ادامه یافت.<ref>بهنود، از سیدضیا تا بختیار، دولت‌های ایران از سوم اسفند ۱۲۹۹ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، ص۴۳۷ ـ ۴۳۸؛ دلانوا، ساواک، ۱۴۹ ـ ۱۵۱.</ref> {{ببینید|مجلس شورای ملی}} | ||
{{ببینید|مجلس شورای ملی}} | |||
==شکل‌گیری مجلس شورای اسلامی== | ==شکل‌گیری مجلس شورای اسلامی== | ||
| خط ۲۱: | خط ۱۹: | ||
[[امام‌خمینی]] از همه اقشار مردم می‌خواست جایگاه مجلس را پاس داشته و از مصوبات آن اطاعت کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰ و ۴۱۴.</ref> ایشان نافرمانی در برابر دستورهای مجلس را موجب فساد و سزاوار پیگیری می‌دانست <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰.</ref> و بر آن بود که با مجلس قوی و با پشتوانه مردم می‌توان در برابر مخالفان ایران ایستاد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳۸.</ref> ایشان با مخالفت‌های [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] نخستین [[رئیس‌جمهور ایران]]، با قوانین مجلس شورای اسلامی<ref>رضوی، هاشمی و انقلاب، ۳۷۱ ـ ۳۷۲.</ref> به‌شدت برخورد کرد و قانون را بالاتر از همه چیز و مخالفت با آن را دیکتاتوری خواند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۷ و ۴۱۵.</ref> | [[امام‌خمینی]] از همه اقشار مردم می‌خواست جایگاه مجلس را پاس داشته و از مصوبات آن اطاعت کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰ و ۴۱۴.</ref> ایشان نافرمانی در برابر دستورهای مجلس را موجب فساد و سزاوار پیگیری می‌دانست <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰.</ref> و بر آن بود که با مجلس قوی و با پشتوانه مردم می‌توان در برابر مخالفان ایران ایستاد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳۸.</ref> ایشان با مخالفت‌های [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] نخستین [[رئیس‌جمهور ایران]]، با قوانین مجلس شورای اسلامی<ref>رضوی، هاشمی و انقلاب، ۳۷۱ ـ ۳۷۲.</ref> به‌شدت برخورد کرد و قانون را بالاتر از همه چیز و مخالفت با آن را دیکتاتوری خواند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۷ و ۴۱۵.</ref> | ||
امام‌خمینی شرکت در انتخابات مجلس شورا را ضرورتی عقلی و دینی شمرده <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۳۶.</ref> و هشدار داده است چه بسا با مسامحه و کناره‌گیری علما از شرکت در انتخابات مجلس، مسائل صدر مشروطه تکرار شود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۸۳.</ref> ایشان حضور مردم در تعیین نمایندگان خود را نشانه پیوند آنان با مسئولان و مظهر اقتدار نظام سیاسی [[اسلام]] در برابر تهدید [[بیگانگان]] خواند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳۸.</ref> و حتی در اوج [[جنگ تحمیلی]] و بمباران شهرها به دست نظامیان [[عراق]] از مردم خواست از تهدید دشمن بعثی نترسیده، در انتخابات مجلس شرکت کنند و اعلام کرد خود نیز تحت هر شرایطی در انتخابات مجلس شرکت می‌کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۰ ـ ۱۱.</ref> | امام‌خمینی شرکت در انتخابات مجلس شورا را ضرورتی عقلی و دینی شمرده <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۳۶.</ref> و هشدار داده است چه بسا با مسامحه و کناره‌گیری علما از شرکت در انتخابات مجلس، مسائل صدر مشروطه تکرار شود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۸۳.</ref> ایشان حضور مردم در تعیین نمایندگان خود را نشانه پیوند آنان با مسئولان و مظهر اقتدار نظام سیاسی [[اسلام]] در برابر تهدید [[بیگانگان]] خواند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳۸.</ref> و حتی در اوج [[جنگ تحمیلی]] و بمباران شهرها به دست نظامیان [[عراق]] از مردم خواست از تهدید دشمن بعثی نترسیده، در انتخابات مجلس شرکت کنند و اعلام کرد خود نیز تحت هر شرایطی در انتخابات مجلس شرکت می‌کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۰ ـ ۱۱.</ref> {{ببینید| انتخابات}} | ||
{{ببینید| انتخابات}} | |||
==شرایط نمایندگان و رأی‌دهندگان== | ==شرایط نمایندگان و رأی‌دهندگان== | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۵: | ||
امام‌خمینی نیز تأکید کرده است شورای نگهبان برای حراست بر اسلامی‌بودن قوانین، باید بر قوانین مصوب مجلس نظارت کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳.</ref> ایشان مصوبات مجلس شورای اسلامی را شرعی و قانونی و مخالفت با آن را پس از تأیید شورای نگهبان هم‌‌ردیف مخالفت با اسلام شمرده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۱۴.</ref> ایشان به نمایندگان مجلس شورای اسلامی سفارش می‌کرد در تصویب قانون‌ها دقت کنند تا شورای نگهبان آن را رد نکند و جایگاه [[قوه مقننه]] در انظار مردم سست نگردد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۵۱.</ref> ایشان در ۱۷ بهمن ۱۳۶۶، در پاسخ به نامه و درخواست جمعی از مسئولان نظام، با تشکیل [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]]، برای رفع اختلاف احتمالی مجلس و شورای نگهبان موافقت کرد. ایشان در این نامه تصریح کرد با وجود مراحل طی‌شده زیرنظر کارشناسان که در تشخیص امور مرجع هستند، نیازی به تشکیل چنین مجمعی نمی‌بیند؛ اما برای رعایت نهایت احتیاط و در صورتی که میان مجلس و شورای نگهبان، شرعاً و قانوناً توافق حاصل نشد، مجمع با حضور فقهای شورای نگهبان و نمایندگان انتخاب‌شده، تشکیل شود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۴ ـ ۴۶۵؛ مقاله مجمع تشخیص مصلحت نظام.</ref> امام‌خمینی به شورای نگهبان نیز توصیه کرد خدا را در نظر بگیرند و تلاش کنند قوانین مجلس صددرصد اسلامی باشد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳.</ref> | امام‌خمینی نیز تأکید کرده است شورای نگهبان برای حراست بر اسلامی‌بودن قوانین، باید بر قوانین مصوب مجلس نظارت کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳.</ref> ایشان مصوبات مجلس شورای اسلامی را شرعی و قانونی و مخالفت با آن را پس از تأیید شورای نگهبان هم‌‌ردیف مخالفت با اسلام شمرده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۱۴.</ref> ایشان به نمایندگان مجلس شورای اسلامی سفارش می‌کرد در تصویب قانون‌ها دقت کنند تا شورای نگهبان آن را رد نکند و جایگاه [[قوه مقننه]] در انظار مردم سست نگردد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۵۱.</ref> ایشان در ۱۷ بهمن ۱۳۶۶، در پاسخ به نامه و درخواست جمعی از مسئولان نظام، با تشکیل [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]]، برای رفع اختلاف احتمالی مجلس و شورای نگهبان موافقت کرد. ایشان در این نامه تصریح کرد با وجود مراحل طی‌شده زیرنظر کارشناسان که در تشخیص امور مرجع هستند، نیازی به تشکیل چنین مجمعی نمی‌بیند؛ اما برای رعایت نهایت احتیاط و در صورتی که میان مجلس و شورای نگهبان، شرعاً و قانوناً توافق حاصل نشد، مجمع با حضور فقهای شورای نگهبان و نمایندگان انتخاب‌شده، تشکیل شود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۴ ـ ۴۶۵؛ مقاله مجمع تشخیص مصلحت نظام.</ref> امام‌خمینی به شورای نگهبان نیز توصیه کرد خدا را در نظر بگیرند و تلاش کنند قوانین مجلس صددرصد اسلامی باشد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳.</ref> | ||
امام‌خمینی در اختلاف میان شورای نگهبان و [[وزارت کشور]] در انتخابات مجلس، در مواردی وارد شده و به اختلاف پایان داده است. در انتخابات مجلس سوم، میان هیئت‌های نظارت منتخبِ شورای نگهبان و هیئت‌های اجراییِ وزارت کشور درباره برخی از مسائل ازجمله صحت انتخاباتِ برخی از شهرها اختلاف بود که با ورود امام‌خمینی مسئله حل شد.<ref>جهان‌محمدی، مجبس شورای اسلامی، دوره سوم، ۳۹ ـ ۴۱.</ref> ایشان همچنین درباره مسئله تردید شورای نگهبان در صحت انتخابات، به هیئتی ـ به سرپرستی [[محمدعلی انصاری]] به نمایندگی از ایشان و متشکل از دو تن از شورای نگهبان و دو تن از وزارت کشور ـ مأموریت داد تا به مسئله رسیدگی کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۱.</ref> این هیئت با بازشماری برخی از صندوق‌ها به اختلاف پایان داد و صحت انتخابات را تأیید کرد.<ref>جهان‌محمدی، مجبس شورای اسلامی، دوره سوم، ۶۰-۶۱.</ref> | امام‌خمینی در اختلاف میان شورای نگهبان و [[وزارت کشور]] در انتخابات مجلس، در مواردی وارد شده و به اختلاف پایان داده است. در انتخابات مجلس سوم، میان هیئت‌های نظارت منتخبِ شورای نگهبان و هیئت‌های اجراییِ وزارت کشور درباره برخی از مسائل ازجمله صحت انتخاباتِ برخی از شهرها اختلاف بود که با ورود امام‌خمینی مسئله حل شد.<ref>جهان‌محمدی، مجبس شورای اسلامی، دوره سوم، ۳۹ ـ ۴۱.</ref> ایشان همچنین درباره مسئله تردید شورای نگهبان در صحت انتخابات، به هیئتی ـ به سرپرستی [[محمدعلی انصاری]] به نمایندگی از ایشان و متشکل از دو تن از شورای نگهبان و دو تن از وزارت کشور ـ مأموریت داد تا به مسئله رسیدگی کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۱.</ref> این هیئت با بازشماری برخی از صندوق‌ها به اختلاف پایان داد و صحت انتخابات را تأیید کرد.<ref>جهان‌محمدی، مجبس شورای اسلامی، دوره سوم، ۶۰-۶۱.</ref> {{ببینید|شورای نگهبان}} | ||
{{ببینید|شورای نگهبان}} | |||
==مقایسه با مجالس پیشین== | ==مقایسه با مجالس پیشین== | ||
| خط ۸۱: | خط ۷۵: | ||
*نخستین دوره مجلس شورای اسلامی را از پرکارترین مجالس قانونگذاری شمرده‌اند.<ref>موثق، جایگاه مجلس شورای اسلامی، در ساختار قدرت سیاسی جمهوری اسلامی، ۱۶۴.</ref> در این دوره که رئیس سنی آن [[یدالله سحابی]] و رئیس دایمی آن [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] بود.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۷۴ ـ ۷۶.</ref> الزام دولت به اجرای اصول قانون اساسی <ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۷۲).</ref> تصویب قانون‌های مورد نیاز کشور در بخش‌های گوناگون دفاعی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، روابط بین‌الملل و تصویب اساسنامه بسیاری از نهادهای انقلابی،<ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۲۵۲، ۵۳۳ و ۶۲۶.</ref> تصویب قوانین حمایتی از مستضعفان، [[خانواده‌های شهدا]]، [[جانبازان]] و [[اسرا]]<ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۱۰۲، ۱۰۴، ۱۰۹، ۱۴۰ و ۶۲۱.</ref> تدوین قانون [[حدود]]، [[قصاص]] و [[دیات]]، <ref>روابط عمومی مجلس، آشنایی با مجلس شورای اسلامی به ضمیمه کارنامه سال اول مجلس، ۱۳۶۱، ۱۱۲و ۱۴۶.</ref> رأی به عدم کفایت سیاسی [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] نخستین رئیس‌جمهور ایران در ۳۱/۳/۱۳۶۰ <ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۱۴؛ سیدابوالحسن بنی‌صدر.</ref> تفحص در کار دولت‌ها و سؤال از دولت درباره مسائل سرنوشت‌‌ساز کشور ازجمله کارهای آن بود.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۲۷۵ ـ ۲۷۶.</ref> تعیین تکلیف و موافقت با آزادی گروگان‌های [[لانه جاسوسی امریکا]]،<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۲۵.</ref> پس از آنکه امام‌خمینی کار آنان را به مجلس واگذار کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۶۲.</ref> و مجلس با تصویب چهار شرط اصلی امام‌خمینی؛ عدم دخالت سیاسی و نظامی [[امریکا]] در ایران، آزادسازی سرمایه‌های [[ملت ایران]]، لغو [[تحریم‌های اقتصادی]] و مالی علیه ایران و بازگرداندن اموال [[محمدرضا پهلوی]] به ایران و ابلاغ آن به دولت برای اجرا از دیگر کارهای این دوره بود.<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۵۹، انقلاب در بحران، ۲۶۲ ـ ۲۶۴.</ref> امام‌خمینی با توجه به ایستادگی نمایندگان در برابر زیاده‌خواهی امریکا یادآور شد مجلس شورای اسلامی چون سدی عظیم در برابر توطئه‌های ابرقدرت‌ها ایستاده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۲.</ref>. | *نخستین دوره مجلس شورای اسلامی را از پرکارترین مجالس قانونگذاری شمرده‌اند.<ref>موثق، جایگاه مجلس شورای اسلامی، در ساختار قدرت سیاسی جمهوری اسلامی، ۱۶۴.</ref> در این دوره که رئیس سنی آن [[یدالله سحابی]] و رئیس دایمی آن [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] بود.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۷۴ ـ ۷۶.</ref> الزام دولت به اجرای اصول قانون اساسی <ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۷۲).</ref> تصویب قانون‌های مورد نیاز کشور در بخش‌های گوناگون دفاعی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، روابط بین‌الملل و تصویب اساسنامه بسیاری از نهادهای انقلابی،<ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۲۵۲، ۵۳۳ و ۶۲۶.</ref> تصویب قوانین حمایتی از مستضعفان، [[خانواده‌های شهدا]]، [[جانبازان]] و [[اسرا]]<ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۱۰۲، ۱۰۴، ۱۰۹، ۱۴۰ و ۶۲۱.</ref> تدوین قانون [[حدود]]، [[قصاص]] و [[دیات]]، <ref>روابط عمومی مجلس، آشنایی با مجلس شورای اسلامی به ضمیمه کارنامه سال اول مجلس، ۱۳۶۱، ۱۱۲و ۱۴۶.</ref> رأی به عدم کفایت سیاسی [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] نخستین رئیس‌جمهور ایران در ۳۱/۳/۱۳۶۰ <ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۱۴؛ سیدابوالحسن بنی‌صدر.</ref> تفحص در کار دولت‌ها و سؤال از دولت درباره مسائل سرنوشت‌‌ساز کشور ازجمله کارهای آن بود.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۲۷۵ ـ ۲۷۶.</ref> تعیین تکلیف و موافقت با آزادی گروگان‌های [[لانه جاسوسی امریکا]]،<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۲۵.</ref> پس از آنکه امام‌خمینی کار آنان را به مجلس واگذار کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۶۲.</ref> و مجلس با تصویب چهار شرط اصلی امام‌خمینی؛ عدم دخالت سیاسی و نظامی [[امریکا]] در ایران، آزادسازی سرمایه‌های [[ملت ایران]]، لغو [[تحریم‌های اقتصادی]] و مالی علیه ایران و بازگرداندن اموال [[محمدرضا پهلوی]] به ایران و ابلاغ آن به دولت برای اجرا از دیگر کارهای این دوره بود.<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۵۹، انقلاب در بحران، ۲۶۲ ـ ۲۶۴.</ref> امام‌خمینی با توجه به ایستادگی نمایندگان در برابر زیاده‌خواهی امریکا یادآور شد مجلس شورای اسلامی چون سدی عظیم در برابر توطئه‌های ابرقدرت‌ها ایستاده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۲.</ref>. | ||
*در دومین دوره مجلس در دوشنبه ۷ خرداد ۱۳۶۳ که به ریاست سنی [[سعید امانی]] گشایش یافت <ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۰۷.</ref> و اکبر هاشمی رفسنجانی در چهار سال رئیس دائمی آن بود؛<ref>آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۵۱ ـ ۵۳.</ref> مسائل مهمی مانند قانون احیای اراضی، مالکیت معادن، قانون کار و تجارت خارجی <ref>دارابی، سیاست‌مداران اهل فیضیه، ۳۳؛ سجادی‌پور، مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،۳۰.</ref> قانون مجازات اسلامی، قانون اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی، قانون چگونگی وصول مالیات، قانون [[خدمت نظام وظیفه]]، قانون مجازات محتکران و اساسنامه چند ارگان مانند [[کمیته‌های انقلاب اسلامی]] تصویب شد.<ref>موثق، جایگاه مجلس شورای اسلامی، ۱۶۹ ـ ۱۷۱.</ref> [[کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی]] با رسیدگی به ۳۸۱۹۰ شکایت، نقش مؤثری در انتقال خواست مردم به دولت در این دوره داشت.<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۷.</ref> به علت درگیربودن کشور با [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی]] قوانین متعددی مرتبط با دفاع و امور رزمندگان در مجلس تصویب شد.<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۰۸.</ref> | *در دومین دوره مجلس در دوشنبه ۷ خرداد ۱۳۶۳ که به ریاست سنی [[سعید امانی]] گشایش یافت <ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۰۷.</ref> و اکبر هاشمی رفسنجانی در چهار سال رئیس دائمی آن بود؛<ref>آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۵۱ ـ ۵۳.</ref> مسائل مهمی مانند قانون احیای اراضی، مالکیت معادن، قانون کار و تجارت خارجی <ref>دارابی، سیاست‌مداران اهل فیضیه، ۳۳؛ سجادی‌پور، مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،۳۰.</ref> قانون مجازات اسلامی، قانون اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی، قانون چگونگی وصول مالیات، قانون [[خدمت نظام وظیفه]]، قانون مجازات محتکران و اساسنامه چند ارگان مانند [[کمیته‌های انقلاب اسلامی]] تصویب شد.<ref>موثق، جایگاه مجلس شورای اسلامی، ۱۶۹ ـ ۱۷۱.</ref> [[کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی]] با رسیدگی به ۳۸۱۹۰ شکایت، نقش مؤثری در انتقال خواست مردم به دولت در این دوره داشت.<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۷.</ref> به علت درگیربودن کشور با [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی]] قوانین متعددی مرتبط با دفاع و امور رزمندگان در مجلس تصویب شد.<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۰۸.</ref> | ||
*سومین دوره مجلس شورای اسلامی در ۷/۳/۱۳۶۷ افتتاح شد<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۷۵.</ref> و محمدحسین چهرگانی انزابی رئیس سنی و اکبر هاشمی رفسنجانی در سال اول و دوم رئیس مجلس و در ادامه (پس از [[درگذشت امام‌خمینی]]، به دلیل قرارگرفتن هاشمی رفسنجانی در جایگاه ریاست جمهوری) ریاست مجلس با [[مهدی کروبی]] بود.<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۷۸-۸۷.</ref> در این دوره ۲۵۴ قانون شامل ۱۳۴ قانون لایحه دولت و ۱۲۰ قانون طرح نمایندگان از تصویب گذشت. نود طرح و لایحه را نیز نمایندگان رد کردند. قانون برنامه پنج‌ساله اول توسعه اقتصادی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران از مهم‌ترین قوانین اقتصادی دوره سوم مجلس شورای اسلامی بود که بازسازی بنیه دفاعی، بازسازی ظرفیت‌های تولیدی، ارتقای فرهنگ عمومی، تلاش در جهت عدالت اجتماعی و تعیین و اصلاح الگوی مصرف، اصلاح مدیریت اجرایی و قضایی و توزیع جغرافیای جمعیت از سرفصل‌های آن بود.<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۹۱ و ۹۴.</ref> کمیسیون اصل نود دوره سوم با رسیدگی به ۷۰۹۹۴ فقره شکایت، نقش مؤثری در انتقال خواست مردم به دولت داشت.<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۷.</ref> در پی پذیرش [[قطعنامه ۵۹۸]]، نمایندگان مجلس در۳۰/۴/۱۳۶۷ در جلسه علنی مجلس با فرستادن نامه‌ای به امام‌خمینی آمادگی مجلس را برای اجراکردن اهداف ایشان اعلام کردند.<ref>مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۳۱۷؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۶۱.</ref> به دنبال انتشار کتاب [[آیات شیطانی سلمان رشدی|آیات شیطانیِ سلمان رشدی]] در سال ۱۳۶۷ و اعلان [[ارتداد]] وی به حکم امام‌خمینی و حمایت دولت انگلستان از نویسنده آن، روابط ایران و انگلستان تیره شد و مجلس شورای اسلامی جلسه علنی ۲۶/۱۱/۱۳۶۷ را در اعتراض به انتشار کتاب تعطیل<ref>(مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۱۴۰۰؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۷۲.</ref> و در جلسه ۸۳ در ۹/۱۲/۱۳۶۷ قانون قطع رابطه با انگلستان را تصویب کرد؛<ref>(مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۱۵۰۲؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۷۲.</ref> پایان [[جنگ هشت‌ساله]]، [[ارتحال امام‌خمینی]]، [[بازنگری در قانون اساسی]] و ساختن ویرانه‌های جنگ از حوادث مهم این دوره از مجلس بود. ۳۲ تن از نمایندگان مجلس در دوره امام‌خمینی به دست [[گروه‌های ضد انقلاب]] ازجمله در [[حادثه هفت تیر ۱۳۶۰]]<nowiki/>به شهادت رسیدند <ref>اطلاعات ۸۰ ساله، ۲/۴۳۰؛ کیهان، روزنامه، ۲.</ref> مجلس در پشتیبانی و تقویت مادی و معنوی رزمندگان [[دفاع مقدس]] نیز نقش‌آفرین بود و ۲۸ تن از نمایندگان مجلس اول و دوم نیز در صحنه نبرد و در فعالیت‌های مرتبط با دفاع مقدس به شهادت رسیدند؛ ازجمله آنان [[مصطفی چمران]]، [[فضل‌الله محلاتی]] و [[مهدی شاه‌آبادی]] بودند. [[امام‌خمینی]] در پایان نخستین دوره مجلس از عملکرد آن که با وجود دشواری‌ها و درگیری‌ها و نیز دفاع مقدس، وظیفه خود را در حفظ انقلاب و خدمت به مستضعفان به‌خوبی انجام دادند، تشکر و برای نمایندگان شهید مجلس طلب رحمت کرد.<ref>اطلاعات ۸۰ ساله، ۱۸/۴۶۰.</ref> مجلس شورای اسلامی در ۲۳/۴/۱۳۷۲ با تصویب ماده واحده‌ای روز دهم آذر سالروز شهادت [[سیدحسن مدرس]] را روز مجلس نام‌گذاری کرد.<ref>سجادی‌پور، مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، ۱۸۰.</ref> | *سومین دوره مجلس شورای اسلامی در ۷/۳/۱۳۶۷ افتتاح شد<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۷۵.</ref> و محمدحسین چهرگانی انزابی رئیس سنی و اکبر هاشمی رفسنجانی در سال اول و دوم رئیس مجلس و در ادامه (پس از [[درگذشت امام‌خمینی]]، به دلیل قرارگرفتن هاشمی رفسنجانی در جایگاه ریاست جمهوری) ریاست مجلس با [[مهدی کروبی]] بود.<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۷۸-۸۷.</ref> در این دوره ۲۵۴ قانون شامل ۱۳۴ قانون لایحه دولت و ۱۲۰ قانون طرح نمایندگان از تصویب گذشت. نود طرح و لایحه را نیز نمایندگان رد کردند. قانون برنامه پنج‌ساله اول توسعه اقتصادی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران از مهم‌ترین قوانین اقتصادی دوره سوم مجلس شورای اسلامی بود که بازسازی بنیه دفاعی، بازسازی ظرفیت‌های تولیدی، ارتقای فرهنگ عمومی، تلاش در جهت عدالت اجتماعی و تعیین و اصلاح الگوی مصرف، اصلاح مدیریت اجرایی و قضایی و توزیع جغرافیای جمعیت از سرفصل‌های آن بود.<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۹۱ و ۹۴.</ref> کمیسیون اصل نود دوره سوم با رسیدگی به ۷۰۹۹۴ فقره شکایت، نقش مؤثری در انتقال خواست مردم به دولت داشت.<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۷.</ref> در پی پذیرش [[قطعنامه ۵۹۸]]، نمایندگان مجلس در۳۰/۴/۱۳۶۷ در جلسه علنی مجلس با فرستادن نامه‌ای به امام‌خمینی آمادگی مجلس را برای اجراکردن اهداف ایشان اعلام کردند.<ref>مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۳۱۷؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۶۱.</ref> به دنبال انتشار کتاب [[آیات شیطانی سلمان رشدی|آیات شیطانیِ سلمان رشدی]] در سال ۱۳۶۷ و اعلان [[ارتداد]] وی به حکم امام‌خمینی و حمایت دولت انگلستان از نویسنده آن، روابط ایران و انگلستان تیره شد و مجلس شورای اسلامی جلسه علنی ۲۶/۱۱/۱۳۶۷ را در اعتراض به انتشار کتاب تعطیل<ref>(مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۱۴۰۰؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۷۲.</ref> و در جلسه ۸۳ در ۹/۱۲/۱۳۶۷ قانون قطع رابطه با انگلستان را تصویب کرد؛<ref>(مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۱۵۰۲؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۷۲.</ref> پایان [[جنگ هشت‌ساله]]، [[ارتحال امام‌خمینی]]، [[بازنگری در قانون اساسی]] و ساختن ویرانه‌های جنگ از حوادث مهم این دوره از مجلس بود. ۳۲ تن از نمایندگان مجلس در دوره امام‌خمینی به دست [[گروه‌های ضد انقلاب]] ازجمله در [[حادثه هفت تیر ۱۳۶۰]]<nowiki/>به شهادت رسیدند <ref>اطلاعات ۸۰ ساله، ۲/۴۳۰؛ کیهان، روزنامه، ۲.</ref> مجلس در پشتیبانی و تقویت مادی و معنوی رزمندگان [[دفاع مقدس]] نیز نقش‌آفرین بود و ۲۸ تن از نمایندگان مجلس اول و دوم نیز در صحنه نبرد و در فعالیت‌های مرتبط با دفاع مقدس به شهادت رسیدند؛ ازجمله آنان [[مصطفی چمران]]، [[فضل‌الله محلاتی]] و [[مهدی شاه‌آبادی]] بودند. [[امام‌خمینی]] در پایان نخستین دوره مجلس از عملکرد آن که با وجود دشواری‌ها و درگیری‌ها و نیز دفاع مقدس، وظیفه خود را در حفظ انقلاب و خدمت به مستضعفان به‌خوبی انجام دادند، تشکر و برای نمایندگان شهید مجلس طلب رحمت کرد.<ref>اطلاعات ۸۰ ساله، ۱۸/۴۶۰.</ref> مجلس شورای اسلامی در ۲۳/۴/۱۳۷۲ با تصویب ماده واحده‌ای روز دهم آذر سالروز شهادت [[سیدحسن مدرس]] را روز مجلس نام‌گذاری کرد.<ref>سجادی‌پور، مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، ۱۸۰.</ref> {{ببینید| هفت تیر | مصطفی چمران | فضل‌الله محلاتی | محمدعلی شاه‌آبادی}} | ||
{{ببینید|هفت تیر | مصطفی چمران | فضل‌الله محلاتی | محمدعلی شاه‌آبادی}} | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۱۴۰: | خط ۱۳۲: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
*راحله ضائفی-سیدعباس رضوی، [https://books.khomeini.ir/books/10009/69/ مجلس شورای اسلامی]، دانشنامه | *راحله ضائفی-سیدعباس رضوی، [https://books.khomeini.ir/books/10009/69/ مجلس شورای اسلامی]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۹، ص۶۹-۸۲. | ||
[[رده:مقاله‌های | [[رده:مقاله‌های تأییدشده]] | ||
[[رده:مقاله‌های جلد نهم دانشنامه]] | [[رده:مقاله‌های جلد نهم دانشنامه]] | ||
[[رده:مقاله‌های | [[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]] | ||