عبدالله جوادی آملی
عبدالله جوادی آملی، شاگرد و فرستاده امام‌خمینی به شوروی و عضو مجلس خبرگان قانون اساسی.
زندگینامه
عبدالله جوادی آملی در سال 1312 در خانواده‌ای روحانی در آمل متولد شد. پدرش میرزا‌ابوالحسن آملی آقاجانی از علمای آمل بود.[۱] در پی علاقه فرزند و تشویق پدر، جوادی آملی پس از تحصیلات ششم ابتدایی، مشغول به تحصیل علوم دینی شد و به توصیه پدر نزد ابوالقاسم فرسیو ادبیات عربی و فارسی را فرا گرفت.[۲] وی در سال 1325 به مدرسه مسجد جامع آمل و سپس به مدرسه امام‌حسن عسکری(ع) وارد شد.[۳] جوادی آملی تا سال 1329 در مدارس یادشده نزد پدر، ضیاءالدین آملی؛ فرزند محمدتقی آملی، میرزامهدی غروی، عزیزالله طبرسی و استادان دیگر دروس مقدماتی و متوسطه را تکمیل کرد.[۴] و در شهریور 1329 با مشورت محمدتقی آملی وارد مدرسه مروی تهران شد.[۵] و دروس سطح عالی حوزه را نزد سیدعباس فشارکی و اسماعیل جاپلقی فرا گرفت.[۶] جوادی آملی کلام، عرفان و فلسفه را نزد علی‌محمد جولستانی، میرزا‌ابوالحسن شعرانی، محمدتقی آملی، میرزامهدی محی‌الدین الهی قمشه‌ای و محمدحسین فاضل تونی فرا گرفت.[۷] و هم‌زمان با تحصیل به تدریس دروس حوزوی نیز پرداخت.[۸]
ورود به حوزه علمیه قم
جوادی آملی در شهریور 1334 به حوزه علمیه قم رفت و در درس خارج سیدحسین بروجردی و امام‌خمینی حاضر شد.[۹] استادِ اصلی وی در فقه سیدمحمد محقق داماد بود که به مدت دوازده سال از او بهره برد.[۱۰] وی تقریرات درس این استاد را در موضوع حج و خمس نوشته و منتشر کرده است. جوادی آملی در طی هفت سال یک دوره کاملِ درسِ خارج اصول را از محضر امام‌خمینی فرا گرفت.[۱۱] همچنین در حکمت، عرفان و تفسیر بیش از 25 سال در درس سیدمحمدحسین طباطبایی شرکت کرد و در بحث‌های تفسیری و پاسخ به نامه‌ها با ایشان همکاری داشت.[۱۲]
ویژگی‌های رفتاری امام‌خمینی
منش و رفتار امام‌خمینی و حضور جوادی آملی در درس ایشان و ارتباط با مبارزان، وی را در مسیر مبارزه قرار داد. او در دوازدهم محرم 1382ق مصادف با حادثه قیام 15 خرداد 1342برای خیزش مردم آمل و بستن بازار این شهر تلاش زیادی کرد.[۱۳] و طی سخنرانی به دفاع از امام‌خمینی و حرکت انقلابی مردم و افشای ستم حکومت پهلوی پرداخت. این مسئله موجب شد سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) او را تعقیب کند؛ ولی با همکاری مردم آمل از دست مأموران رژیم رهایی یافت.[۱۴] وی به همین دلیل چندین بار ممنوع‌المنبر شد که یک بار آن در جریان قتل حسنعلی منصور نخست‌وزیر وقت رژیم پهلوی بود. او همچنین چندبار در اداره ساواک ساری یا شهربانی آمل به دلیل ترویج افکار امام‌خمینی بازجویی و تهدید شد.[۱۵]
فعالیت‌های سیاسی
جوادی آملی همراه علمای مازندران در سال 1344 طی نامه‌ای به امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر وقت، به ادامه تبعید امام‌خمینی اعتراض و از مقام مرجعیت ایشان دفاع کرد.[۱۶] وی همچنین اعلامیه‌ها، پیام‌ها و سخنان بیدارکننده امام‌خمینی را به گوش مردم می‌رسانید و در نشر و تبلیغ اندیشه‌های ایشان اهتمام می‌ورزید و فتاوای ایشان را در جاهای مختلف بازگو میکرد و علاقه‌مندان را به تقلید از ایشان ترغیب میکرد.[۱۷] و با تبیین اندیشه‌های امام‌خمینی و تربیت نیروهای فکری، در برابر افکار الحادی که در نواحی شمالی کشور رایج بود مبارزه میکرد[۱۸] با ادامه مبارزات امام‌خمینی و گسترش تظاهرات مردمی، ازجمله مردم شهرستان آمل در سال 1357 جوادی آملی در پاییز این سال برای شرکت در تظاهرات درس‌های حوزه علمیه قم را تعطیل کرد و به آمل رفت. بر اثر تلاش ایشان و علمای آمل، مردم آن شهر به شکل جدّی و همه‌جانبه در عرصه‌های انقلاب اسلامی حاضر شدند. ایشان مسئولیت تنظیم قطعنامه راهپیمایی، سازماندهی و نظارت بر ستاد برگزاری مراسم را نیز بر عهده داشت.[۱۹]
مناصب و جایگاه‌ها
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، جوادی آملی در تاریخ 25 خرداد 1358 با حکم امام‌خمینی، به سمت ریاست دادگاه‌های انقلاب و حاکم شرع آمل منصوب شد؛[۲۰] چنان‌که منتخب مردم مازندران در مجلس خبرگان قانون اساسی شد و در تدوین قانون اساسی شرکت داشت[۲۱] وی همچنین در شورای عالی قضایی عضویت داشت.[۲۲] و تدوین لوایح قضایی به‌ویژه تهیه و تدوین لایحه قصاص در پاسخ به ایراد برخی افراد و گروه‌ها درباره حکم قصاص به درخواست ایشان از امام‌خمینی[۲۳] و دفاع از آن با کمک سیدمحمد حسینی بهشتی، از کارهای فقهی ـ قضایی ایشان در شورای یادشده است.[۲۴]
پیشینه رابطه با امام‌خمینی
رابطه جوادی آملی با امام‌خمینی به سال‌های نخست ورود وی به قم و حضوریافتن در درس اصول امام‌خمینی بر می‌گردد. وی امام‌خمینی را حکیمی قوی و عارفی نیرومند یافت که مسائل اصولی را استوار، معقول و متقن ارائه میکرد.[۲۵] او که امام‌خمینی را در زمینه‌های علمی و سیاسی از دیگر علما اعلم می‌دانست، بر این باور بود که اندیشه‌های ایشان آسمانی است، حصرها را شکسته، علوم و معارف اسلامی را از انزوا رهانیده و وارد عرصه زندگی مردم کرده است.[۲۶] به عقیده وی تقوا، آزادمنشی و استقلال فکری امام‌خمینی از روح بلند حکیمانه او حکایت داشت[۲۷] که با اخلاص عمل به مقام منیع و مرحله والای محبت رسیده بود؛[۲۸] به همین دلیل صیانت از دین را نه تنها فهمیده بود، بلکه دریافت کرده بود و آن را وظیفه خود می‌دانست[۲۹] و باور کرده بود زمامداری و رهبری مردم سکهای دو روست که یک وجه آن خلافت الهی است و وجه دیگرش متاع ناچیز دنیایی[۳۰] بر همین اساس امام‌خمینی با نگاه به وجه خلافت‌اللهی، شریعت و دیانت را عین سیاست خواند و حقیقت و طریقت را به سیاست تفسیر کرد[۳۱] جوادی آملی که امام‌خمینی را جامع علوم عقلی و نقلی و اعلم می‌دانست[۳۲] تأکید کرده است که ایشان در حوزه، شخص حکیم و فقیه آگاه و عاملی بود که در میان علمای ربانی به مانند ستاره فروزانْ تمامِ رفتار، گفتار، کردار، قیام و قعودش با حُسن فعلی و فاعلیِ عادلانه همراه بود[۳۳] که جان‌ها را احیا کرد و فداکاری، تبعید و حبس برای احیای ارزش‌ها را در میان اقشار مردم، متداول ساخت.[۳۴] به باور وی، امام‌خمینی سخنگوی قرآن و عترت بود و این دو را از غربت و هجرت بیرون آورد.[۳۵] و خداوند نیز ایشان را با امدادهای غیبی هدایت کرد[۳۶]
عومل محبوبیت امام‌خمینی
به اعتقاد جوادی آملی مهم‌ترین عامل محبوبیت امام‌خمینی در میان مردم، نوع هدایت و رهبری و اطمینان وی به مردم بود که در پیروزی انقلاب اسلامی مؤثر واقع شد.[۳۷] امام‌خمینی برای انهدام طاغوت و کشف نقاب از اسلامِ ناب محمدی جز رضای خداوند هدفی نداشت و به امور جامعه اسلامی اهتمام می‌ورزید؛[۳۸]؛ به همین دلیل در انتخابات انجمن‌های ایالتی و ولایتی (ببینید: انجمن‌های ایالتی و ولایتی) طی اعلامیه‌ای محمدرضا پهلوی و دولتِ او را عوام خطاب کرد. خواندن این اعلامیه امام‌خمینی حتی برای مراجع نیز رعب‌آور بود.[۳۹] این اعلامیه جان تازه‌ای در سطح حوزه علمیه و تمام ایران دمید.[۴۰] و سیره شهادت‌طلبی و مبارزه در راه دین را بار دیگر در حوزه زنده کرد؛[۴۱] حال آنکه علمای دیگر بر اثر شدت خفقان جز «توسل» راه دیگری نمی‌شناختند.[۴۲] جوادی آملی خاطرنشان کرده است که امام‌خمینی با اتکا به خداوند مبارزه خود را از حوزه علمیه قم آغاز کرد و در برابر رژیم طاغوت ایستاد؛[۴۳] و سیر تحول را در میان علمای دین و جامعه ایجاد کرد؛[۴۴] بنابراین فرق امام‌خمینی با علمای دیگر، از نظر جوادی آملی در این بود که آنان از مردم میخواستند قیام و حرکت کنند و آنان حمایت می‌کنند؛ اما امام‌خمینی تأکید داشت که او حرکت کرده است و مردم نیز می‌توانند قیام کنند[۴۵] این سخن امام‌خمینی برای همه تازگی داشت که با الگوپذیری از نهضت عاشورای حسینی برای حفظ عزت و استقلال مسلمانان ایران و جهان تلاش میکرد که توانست رژیم شاهنشاهی را ساقط کند[۴۶] با توجه به جایگاه بالای علمی جوادی آملی و شناخت امام‌خمینی از وی، ایشان، در 13 دی 1367، او را در صدر هیئتی به نمایندگی خود به مسکو فرستاد تا پیام مهم ایشان را به میخائیل گورباچف آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی در دعوت وی به مطالعه و تحقیق درباره اسلام ابلاغ کند.[۴۷] (ببینید: نامه به میخائیل گورباچف) جوادی آملی پس از بازگشت از سفر به مسکو، شرح مبسوطی بر پیام امام‌خمینی به گورباچف نوشت که مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی آن را با عنوان آوای توحید در سال 1373 به چاپ رسانید.
آثار
جوادی آملی به عنوان یک فیلسوف، فقیه و مفسّر برجسته، علاوه بر تدریس علوم عقلی و مباحث فقهی و تفسیری و تربیت شاگردان فراوان، تاکنون (1398) حدود دویست جلد کتاب تألیف کرده است. برخی از مهم‌ترین آثار علمی ایشان عبارت است از:
- تفسیر ترتیبی و بسیار گسترده تسنیم.
- تفسیر موضوعی قرآن، ولایت در قرآن.
- قرآن حکیم از منظر امام‌رضا(ع).
- نزاهت قرآن از تحریف.
- تقریرات اصول امام‌خمینی (تحریر الاصول).
- مقدمه‌ای بر سرّ الصلوة امام‌خمینی.
- ادب فنای مقربان (شرح زیارت جامعه کبیره).
- رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه).
- شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی.
- عقل در هندسه معرفت دینی، انتظار بشر از دین.
- بنیان مرصوص.
- حکمت عبادات.
- وحدت جوامع در نهج البلاغه.
- حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه.
- تحریر رسالة الولایه، ولایت فقیه.
- سروش هدایت.
- سرچشمه اندیشه.
- مفاتیح الحیاة.
- (بنیاد بین‌المللی).
پانویس
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 18.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 24.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 39؛ جوادی آملی، میراث ماندگار، 133.
- ↑ لطیفی، جوادی آملی، 3/568 ـ 569؛ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 37.
- ↑ جوادی آملی، میراث ماندگار، 133؛ مرکز نشر اسراء، 54.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 60؛ لطیفی، جوادی آملی، 3/574.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 59 ـ 60.
- ↑ جوادی آملی، میراث ماندگار، 134.
- ↑ مرکز نشر اسراء، 97 ـ 98؛ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 43.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 98.
- ↑ همان؛ جوادی آملی، میراث ماندگار، 136.
- ↑ لطیفی، جوادی آملی، 3/579؛ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 116 ـ 136.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 196.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 197.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 192؛ لطیفی، جوادی آملی، 3/583.
- ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، 3/158 ـ 160.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 191.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 199؛ لطیفی، جوادی آملی، 3/584.
- ↑ لطیفی، جوادی آملی، 3/583؛ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 199.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، 8/164.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 200.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 201.
- ↑ جوادی آملی، تسنیم، 9/180.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 200 ـ 203؛ لطیفی، جوادی آملی، 3/584.
- ↑ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 43.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، 1/20.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 160 ـ 166؛ لطیفی، جوادی آملی، 3/579.
- ↑ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 64.
- ↑ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 93 ـ 94.
- ↑ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 94.
- ↑ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 104.
- ↑ روحانی، نهضت امام‌خمینی، 4/87.
- ↑ روحانی، نهضت امام‌خمینی، 22؛ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 160 ـ 161.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 169.
- ↑ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، 169؛ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 50.
- ↑ لطیفی، جوادی آملی، 3/580.
- ↑ گلی زواره، فرازهای فروزان، 517.
- ↑ جوادی آملی، سرگذشتهای ویژه، 4/10 ـ 11.
- ↑ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 46.
- ↑ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 47.
- ↑ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 49.
- ↑ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 52.
- ↑ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 52.
- ↑ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 244.
- ↑ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 253.
- ↑ جوادی آملی، بنیان مرصوص، 41؛ جوادی آملی، شکوفایی عقل، 225.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، 21/226.
منابع
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، 1389ش.
- بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء، کتابخانه دیجیتال.
- جوادی آملی، عبدالله، بنیان مرصوص، امام‌خمینی قدس سره در بیان و بنان آیت‌الله جوادی آملی، قم، اسراء، چاپ هشتم، 1384ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، ج1، تحقیق علی اسلامی، قم، اسراء، چاپ سوم، 1388ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، ج9، تحقیق حسن واعظی، قم، اسراء، چاپ سوم، 1388ش.
- جوادی آملی، عبدالله، خاطرات، چاپ‌شده در سرگذشتهای ویژه از زندگی امام‌خمینی، تدوین مصطفی وجدانی، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، 1367ش.
- جوادی آملی، عبدالله، شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، تحقیق سعید بندعلی، قم، اسراء، چاپ پنجم، 1388ش.
- جوادی آملی، عبدالله، مصاحبه، چاپ‌شده در میراث ماندگار، مجموعه مصاحبه‌های سال اول و دوم کیهان فرهنگی، شماره اول و دوم، تهران، کیهان، چاپ دوم، 1369ش.
- روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، تهران، عروج، چاپ پانزدهم، 1381ش.
- گلی زواره قمشه‌ای، غلامرضا، فرازهای فروزان، پژوهشی در سیره اخلاقی، تربیتی و عرفانی حضرت امام‌خمینی، قم، حضور، چاپ اول، 1379ش.
- لطیفی، محمود، جوادی آملی (آیت‌الله)، چاپ‌شده در گلشن ابرار، قم، نورالسجاد، چاپ دوم، 1385ش.
- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، 1374ش.
- مرکز نشر اسراء، مهر استاد، سیره علمی و عملی جوادی آملی، قم، اسراء، چاپ چهارم، 1387ش.
پیوند به بیرون
غلامرضا گلی زواره، دانشنامه امام‌خمینی، ج4، ص181ـ185.