حاشیه بر رساله توضیح‌المسائل

حاشیه بر رساله توضیح المسائل، فتاوای امام‌خمینی در حاشیه توضیح المسائل سیدحسین بروجردی، فارسی.

معرفی توضیح المسائل

توضیح المسائل، عنوان رساله عملیه مراجع تقلید است که مطابق فتاوای آنها نوشته شده است. این عنوان، نخست نام رساله عملیه دربردارنده فتاوای سیدحسین بروجردی بوده است و مراجع تقلید پس از ایشان، معمولاً با گنجاندن فتاوای خود در آن، انجام اصلاحات و ویرایش آن به نام خود، منتشر می‌کنند. (ببینید: رساله توضیح المسائل).

علت نگارش

امام‌خمینی کتاب‌های پرشماری در موضوع فقه فتوایی نوشته که یکی از آنها حاشیه بر این توضیح المسائل است. ایشان پیش از آن، تعلیقه بر وسیلة النجاة و العروة الوثقی را نوشته بود و از آنجایی‌که توضیح المسائل کتابی فتوایی بوده که عموم مقلّدان به آن مراجعه می‌کردند، فتاوای خاص خود را در حاشیه رساله توضیح المسائل بروجردی نوشته است. این حواشی از حاشیه بر احکام تقلید آغاز شده، ابواب مختلف توضیح المسائل را دربر می‌گیرد و شمار آنها نزدیک به هزار مورد است.

انتشار

این کتاب، نخست در شعبان ۱۳۸۱ق/ دی ۱۳۴۰ش در آغاز مرجعیت امام‌خمینی در قم به دست چاپخانه علمیه، به صورت جدولی در ۱۳۸ صفحه منتشر شد. حواشی بر احکام تقلید، طهارت، نماز و روزه تا صفحه نود کتاب را دربر می‌گیرد و حاشیه بر بقیّه ابواب تا صفحهٔ ۱۳۸. حواشی امام‌خمینی به همراه حواشی سیدمحسن حکیم، سیداحمد خوانساری، سیدابوالقاسم خویی، سیدکاظم شریعتمداری، سیدمحمدرضا گلپایگانی و سیدمحمدهادی میلانی، به صورت پاورقی توضیح المسائل بروجردی به دست سازمان انتشارات جاویدان و مؤسسه انتشارات فراهانی، در چاپخانه علمیه قم با مجوز شماره ۶۷۵ منتشر شده است. با توجه به سختگیری‌های رژیم پهلوی، حواشی مربوط به امام‌خمینی بدون ذکر نام، تنها با علامت اختصاری «خ» یا با دو کمانه خالی () از بقیه متمایز شده است. تصریح امام‌خمینی به نگارش این حواشی به دست خود، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی را بر آن داشته است که توضیح المسائل را به همراه این حواشی با عنوان جلد ۳۰ از مجموعه آثار قلمی ایشان، در موسوعة الامام‌الخمینی در سال ۱۳۹۲ منتشر سازد.

پیوند به بیرون

• محمدکاظم تقوی، «حزب و تشکل»، دانشنامه امام‌خمینی، ج۴، ص۲۵۳.