سیدحسن مرتضوی
مرتضوی، سید حسن؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. سید حسن مرتضوی معروف به ابرسجی شاهرودی در سال ۱۳۱۴ ش در روستای ابرسج در نزدیکی شاهرود به دنیا آمد (شریف رازی، ج ۹، ۳۱۱). او دوران ابتدایی را در زادگاهش طی کرد. آنگاه در سیزده سالگی راهی شاهرود شد و مقدمات را در حوزه علمیه آن شهر خواند. مدت کوتاهی بعد به مشهد رفت و در مدارس دینی آن شهر شرح لمعه را نزد میرزا احمد مدرس یزدی آموخت و سپس در درس رسایل، مکاسب و کفایه‌الاصول میرزا هاشم قزوینی، سید حسین موسوی شاهرودی و شیخ کاظم دامغانی حضور یافت. پس از ورود آیت‌الله سید محمدهادی حسینی میلانی به مشهد، مدت دو سال در درس خارج فقه و اصول ایشان نیز شرکت کرد و در سال ۱۳۳۶ ش با هدف تکمیل تحصیلات حوزوی راهی عراق شد. او در نجف اشرف در درس خارج فقه و اصول آیات شیخ حسین حلّی و سید محمود حسینی شاهرودی شرکت کرد و پس از چهار سال به کشور بازگشت و یک سال در قم مقیم شد (شریف رازی، ج ۹، ۳۱۱). در آن سال (۱۳۴۰ ش) در درس خارج فقه (بیع) امام خمینی حضور یافت («جستاری درگذشته...»، ۱۲). سپس دوباره به نجف اشرف بازگشت و به تکمیل تحصیلات خارج فقه و اصول پرداخت و مدت چهارده سال در درس خارج فقه آیت‌الله سید ابوالقاسم موسوی خویی شرکت کرد و از نزدیکان ایشان به شمار می‌رفت. هم‌زمان مدت هشت سال نیز از درس خارج اصول آیت‌الله شیخ حسین حلی و درس خارج فقه آیت‌الله شاهرودی بهره می‌برد. مرتضوی که به تدریس رسایل، مکاسب و کفایه در مدرسه دارالحکمه آیت‌الله حکیم می‌پرداخت، با حضور امام خمینی در نجف اشرف و آغاز تدریس خارج فقه در مسجد شیخ انصاری در سال ۱۳۴۴ ش، در آن درس شرکت کرد و پس از اخراج ایرانیان از عراق ازجمله جمعی از شاگردان امام خمینی در سال ۱۳۵۱ ش، این بار همراه با شاگردانش و با هدف رونق بخشیدن به درس امام خمینی، در آن درس حضور یافت. او به گفته خودش «در مجموع ده سال» از درس خارج فقه امام خمینی استفاده کرد و تحت تأثیر درس‌های اخلاق امام خمینی که در روزهای چهارشنبه پس از درس فقه برگزار می‌شد، قرار داشت و آن درس را خیلی مفید می‌دانست: «آن درس خیلی مفید بود. اگر یک معاند هم پای درس اخلاق ایشان می‌نشست، تحت تأثیر قرار می‌گرفت. هر کس گوش می‌داد تا ۲۴ ساعت تحت تأثیر آن درس بود و این حداقل تأثیرش بود». او همچنین در جلسات بحث و گفتگوی علمی که در بیت امام خمینی برگزار می‌شد، شرکت می‌کرد («جستاری درگذشته...»، ۱۲).
مرتضوی در مهر ۱۳۵۷ و پس از فشارهای حکومت بعث عراق به امام خمینی و خروج ایشان از آن کشور و مهاجرت به فرانسه، همراه با جمعی از روحانیان مبارز نجف اشرف، با ارسال نامه‌ای به امام خمینی با عنوان «یگانه زعیم باکفایت عالم اسلام مرجع تقلید شیعیان جهان حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خمینی»، محرومیت حوزه علمیه نجف اشرف از «افاضات عالیه و رهبری‌های خردمندانه و حکیمانه آن حضرت» را «دردناک‌ترین مصیبت و خسارتی جبران‌ناپذیر» دانستند و «سقوط نظام ضداسلامی حاکم بر ایران و پیروزی و موفقیت و ورود با شکوه و عظمت آن قائد خردمند و دلاور را به ایران» و «برقراری نظام عادلانه اسلامی به دست باکفایت آن پیشوای انقلابی اسلام و نابودی و اضمحلال دشمنان اسلام و غلامان حلقه‌به‌گوش استعمار» را از خداوند مسئلت کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۴۰۶-۴۰۷). سپس در ۱۷ مهر ۱۳۵۷ و پس از ورود امام خمینی به فرانسه، همراه با جمعی از فضلا و مدرسان حوزه علمیه نجف اشرف، با ارسال نامه‌ای به والری ژیسکاردستن رئیس‌جمهور فرانسه، از امام خمینی به‌عنوان روح و قلب ۳۵ میلیون ایرانی نام بردند و با اشاره به جایگاه امام خمینی در میان مسلمانان جهان، از او خواستند از هیچ‌گونه کوشش و بذل و جهدی در جهت حفظ و حراست معظم‌له دریغ نورزد (همان، ۴۰۸-۴۰۹).
مرتضوی در سال ۱۳۵۸ ش به کشور بازگشت و در مشهد مقیم شد و به تدریس دروس خارج فقه و اصول پرداخت. یکی از ابتکارهای مرتضوی، تدریس تحریرالوسیله امام خمینی است. او کتاب تحریرالوسیله امام خمینی را از اکثر کتاب‌ها جامع‌تر می‌داند و به همین علت این کتاب را مبنای تدریس در خارج فقه قرار داد و بالغ بر سی سال، اغلب باب‌های آن ازجمله قسمت‌های قضا، شهادت، حدود، دیات، خمس، صوم، حج و دیگر کتاب‌های آن را تدریس کرده است («جستاری درگذشته...»، ۱۲). منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «جستاری درگذشته و امروز حوزه علمیه مشهد در گفتگو با آیت‌الله مرتضوی: خصوصیات امام خمینی کم‌نظیر بود» (۱۳۹۲)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۹۰، ۹ آبان؛ شریف رازی، محمد (۱۳۷۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۹، قم، مؤلف.