عیسی اهری
اهری، عیسی؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. عیسی اهری فرزند عبدالسعید سلیم‌پور، شانزدهم بهمن ۱۳۱۱، در شهرستان اهر متولد شد. پس از تحصیل دروس مقدماتی در زادگاهش، در ۱۳۳۳ ش، به تبریز عزیمت کرد و در مدارس دینی آنجا دروس مقدمات و سطح را نزد آقایان شیخ احمد اهری، میرزا عبدالله مجتهدی، سیدعبدالحجه ایروانی، شیخ علی‌اکبر نحوی و سید هادی خسروشاهی تکمیل کرد. آنگاه راهی قم شد و در حوزه علمیه قم، در درس‌ها و بحث‌های علامه سید محمدحسین طباطبایی، میرزا محمد مجاهدی تبریزی، سید رضا صدر، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی و میرزا علی‌اکبر مشکینی شرکت جست و دروس سطح را نزد آنان به پایان رساند. سپس به فراگیری دروس خارج فقه و اصول پرداخت و از درس‌های آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، امام خمینی و آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی استفاده برد (خسروشاهی، ۱). او در سال ۱۳۴۰ ش به تبریز بازگشت (همان)، بنابراین می‌توان احتمال داد که در نیمه دوم دهه ۱۳۳۰ ش در درس‌های ایشان در مساجد سلماسی و اعظم قم شرکت می‌کرده است. در جریان تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، در چاپ اعلامیه‌های مراجع تقلید و روحانیان مبارز نقش داشت و آن اعلامیه‌ها را به تبریز ارسال کرد. سپس به تبریز بازگشت و در آن روزها در جلسات هم‌اندیشی روحانیان مبارز تبریز به محوریت قاضی طباطبایی شرکت می‌کرد. وی در روز عاشورا (۱۳ خرداد ۱۳۴۲) در راهپیمایی مردم تبریز همراه با روحانیانی چون سید محمدعلی قاضی طباطبایی و میرزا حسن انگجی و بسیاری از بزرگان و علمای دیگر حضور داشت و در آن راهپیمایی سخنرانی کرد. پس از پایان راهپیمایی، در بین سخن‌رانان قرار گذاشته شد که عصر عاشورا در همه مجالس، روضه فیضیّه خوانده شود. عیسی اهری هم در مسجد جامع تبریز و مدرسه طالبیه آن شهر، در مجلس روضه‌ای، به حادثه فیضیه قم اشاره کرد و به اطلاع‌رسانی دراین‌باره پرداخت. به این خاطر تحت تعقیب قرار گرفت و پس از چند روز اختفا در تبریز در نهایت دستگیر شد و به ساواک انتقال یافت. در آنجا مورد بازجویی قرار گرفت و سپس به تهران منتقل شد. او در تهران در زندان عشرت‌آباد و سپس زندان موقت شهربانی زندانی شد و در آنجا با افرادی چون سید عبدالحسین دستغیب، مرتضی مطهری، صادق خلخالی، مکارم شیرازی، محمدتقی فلسفی و جمعی دیگر از روحانیان هم‌بند بود. در آنجا هر روز صبح و عصر بحث‌های علمی مطرح می‌شد و اغلب افراد به‌نوبت بحث می‌کردند. وی پس از حدود چهل روز حبس در تهران، با این شرط که از حوزه قضایی تهران خارج نشود و به منبر هم نرود، آزاد شد و بلافاصله به باغ‌ملک شهرری رفت و در تحصن روحانیان مبارز سراسر کشور در اعتراض به دستگیری امام خمینی شرکت کرد. پس از آزادی امام خمینی از حبس، به تبریز بازگشت. پس از ورود به تبریز و به سبب تداوم فعالیت‌های سیاسی بار دیگر دستگیر و به ساواک منتقل شد و در آنجا مورد بازجویی قرار گرفت. او این بار مدت هفتاد روز در زندان ساواک بود. پس از آزادی، به فعالیت‌های سیاسی در تبریز ادامه داد و در فروردین ۱۳۴۳ و در پی آزادی امام خمینی از حصر و بازگشت ایشان به قم، همراه با آقایان سید احمد خسروشاهی، سید مهدی دروازه‌ای و سید هادی خسروشاهی به قم رفت و با امام خمینی دیدار کرد. به سبب این فعالیت‌ها بود که ساواک در گزارشی در خرداد ۱۳۴۳، از وی به‌عنوان یکی از مخالفان حکومت پهلوی در تبریز نام برد (یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۵۴، ۱۷۳). در سال ۱۳۴۵ ش و در پی سخنرانی محمدرضاشاه در افتتاحیه مجلس شورای ملی و سنا درباره تشکیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی، همراه با روحانیان مبارز تبریز در نامه‌ای به آیت‌الله شریعتمداری، خواستار کسب تکلیف درباره نحوه واکنش به این سخنان شدند. ساواک در گزارشی دراین‌باره از اهری و دیگر روحانیان امضاکننده نامه فوق به‌عنوان مخالفان نام برد که پس از سخنان شاه، جلسات خصوصی تشکیل می‌دهند و درباره این موضوع به بحث می‌پردازند و یکی از این جلسات در خانه اهری بود (همان، ۲۳۰). پس از درگذشت مرموز جهان‌پهلوان غلامرضا تختی، دانشجویان دانشگاه تبریز در مسجد قزلّی حاج میرزا یوسف آقا، مجلسی برای ترحیم و بزرگداشت او گرفته بودند و از اهری برای سخنرانی دعوت کردند، ولی شهربانی تبریز با اطلاع از این موضوع، او را احضار کرد و مانع سخنرانی وی شد. علاوه بر آن بارها به مناسبت‌های مختلف به شهربانی و ساواک احضار شد. در ۱۳۴۶ ش و در آستانه تاج‌گذاری محمدرضاشاه، به سبب سخنرانی علیه پاره‌ای از سیاست‌های فرهنگی حکومت پهلوی بار دیگر بازداشت و به زندان ساواک انتقال داده شد و آنگاه تحت‌الحفظ به لشکر دو اعزام گردید. وی در آنجا هم بعد از بازجویی و صدور قرار بازداشت، در اتاق دژبان زندانی شد. دستگیری او باعث واکنش برخی از بزرگان ازجمله سناتور بهادری شد و در پی این اقدامات، با تودیع وثیقه آزاد گردید. وی سپس در یکی از شعبه‌های دادرسی ارتش، مستقر در لشکر دو تبریز محاکمه و به دو ماه زندان محکوم شد. البته وی به این حکم اعتراض کرد و در نهایت تبرئه شد. تداوم سخت‌گیری‌ها باعث شد تا در سال ۱۳۴۸ ش، به تهران مهاجرت کند. در تهران هم بارها به سبب فعالیت‌های سیاسی به ساواک احضار گردید. عیسی اهری از سال ۱۳۵۱ ش به‌عنوان روحانی کاروان به حج رفت. در ۱۳۵۴ ش، به دعوت اهالی اردبیل و با اصرار سید عبدالکریم موسوی اردبیلی ماه رمضان به آن شهرستان رفت و در مسجد بزرگ شهر، به اقامه نماز جماعت و منبر مشغول شد. سخنرانی‌های او باعث شد در آنجا ممنوع‌المنبر شود و به تهران بازگردد. در سال ۱۳۵۵ ش هم در ماه رمضان به شهرستان بجنورد دعوت شد و در آنجا هم به سبب سخنرانی‌های انتقادی، به شهربانی احضار شد. رئیس شهربانی بجنورد او را به ایراد سخنرانی‌های تحریک‌کننده و اخلالگرانه متهم و او را به دستگیری و تبعید تهدید کرد. در سال ۱۳۵۶ ش، در مجلسی به مناسبت چهلمین روز ارتحال میرزا عبدالله مجتهدی تبریزی، از دوستان و هم‌مباحثه‌های امام خمینی، در مسجد ملا هاشم مشهد سخنرانی و از سخنان یکی از روحانیان طرفدار حکومت پهلوی انتقاد کرد. وی در تهران همراه با روحانیان مبارز، اعلامیه‌هایی را در انتقاد از حکومت پهلوی و در حمایت از امام خمینی امضا می‌کرد (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۹، ۱۸۴-۱۸۷؛ همان، ج ۱۱، ۴۹۶-۴۹۷؛ همان، ج ۱۲، ۱۱۳-۱۱۴، ۳۰۵؛ همان، ج ۱۳، ۳۱۷-۳۱۹). همچنین در جلسات روحانیان مبارز تهران شرکت می‌کرد. در سال ۱۳۵۷ ش هم برای چهارمین بار توسط مأموران حکومت پهلوی در تهران دستگیر و همراه با جمعی از علما مدت دو روز در ستاد ارتش زندانی شد. اهری همچنین در تحصن روحانیان سراسر کشور در مسجد دانشگاه تهران و در اعتراض به بسته شدن فرودگاه‌ها شرکت داشت. همچنین در میدان آزادی، قطع‌نامه یکی از راهپیمایی‌ها را که در آن خلع شاه از سلطنت اعلام شده بود، بر بالای یک ماشین سواری خواند. عیسی اهری پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالیت‌های تبلیغی در تهران ادامه داد. وی علاوه بر اینکه خطیبی توانا بود، آثاری هم تألیف کرده است. نخستین اثر وی رساله الخلل الواقع فی الصلاه است که درواقع تقریراتی از دروس خارج فقه آیت‌الله شریعتمداری بود و برای عرضه در جلسه امتحان دوره آیت‌الله بروجردی تحریر کرد. همچنین رساله‌ای درباره «وهابیت» نگاشت که آن رساله در جلسات علمی ناصر مکارم شیرازی مورد بررسی قرار گرفت و سپس به همت مؤسسه ایشان به چاپ رسید. ترجمه کتاب علی مولود کعبه تألیف علامه محمدعلی اردوبادی همراه با شیخ علی‌اکبر مهدی‌پور از دیگر آثار علمی اوست. صحیفه المهدی یکی دیگر از آثار تحقیقی اهری است و شامل ۴۳ دعا از ادعیه حضرت مهدی علیه‌السلام است. این کتاب به زبان‌های عربی، انگلیسی و اردو هم ترجمه شده است (خسروشاهی، ۴-۵). او کتابخانه‌اش را هم به مرکز بررسی‌های اسلامی متعلق به سید هادی خسروشاهی وقف کرد. عیسی اهری در ۱۸ آذر ۱۳۹۷ در تهران درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سید فتاح هاشمی تبریزی در بهشت‌زهرای تهران به خاک سپرده شد ( الوانساز خویی، ۵). منابع: الوانساز خویی، محمد (۱۳۹۷)، «یادکردی از خطیب توانا استاد حاج شیخ عیسی اهری»، نشریه بعثت، شماره ۲۰، شماره مسلسل: ۱۵۸۶، نیمه دوم دی؛ خاطرات قیام ۱۵ خرداد، به کوشش علی باقری، تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی؛ خسروشاهی، سید هادی (۱۳۹۷)، «یادی از خطیب مبارز و پویا، شیخ عیسی سلیم‌پور اهری»، نشریه بعثت، شماره ۲۰، شماره مسلسل: ۱۵۸۶، نیمه دوم دی؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۹، ۱۱، ۱۲ و ۱۳ تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، کتاب ۵۴: حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدحسین انزابی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.