عبدالرحیم جعفری
جعفری، عبدالرحیم؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. او در سوم تیر ۱۳۰۰ در روستای اسمعلی کندی اردبیل به دنیا آمد (عزیززاده، ۴۷۶؛ مجموعه مقالات همایش بزرگداشت آیت‌الله مشکینی، ج ۲، ۳۲۳). جعفری از شش‌سالگی تحت تربیت شیخ محرم از روحانیان آن منطقه قرار گرفت و در مدت شش ماه قرائت قرآن کریم را آموخت. سپس نزد عمویش شیخ حسن جعفری کتاب‌های گلستان سعدی، تاریخ نادری، تنبیه الغافلین و وظیفه الاطفال، تاریخ معجم‌البلدان و دیگر کتب متداول مکتب‌خانه‌های وقت را فراگرفت. در یازده سالگی وارد حوزه علمیه اردبیل شد و در مدرسه ملا ابراهیم ادبیات عرب، منطق، معالم‌الاصول و شرح لمعه را نزد آقایان ملاعلی قره‌باغی، سید کریم انواری، شیخ محمدصادق متشکری نمینی و شیخ عبدالغفور عالمی خواند. آنگاه در سال ۱۳۲۳ ش راهی قم شد و در حوزه علمیه قم مدت ده سال به تحصیل دروس حوزوی پرداخت («نگاهی به زندگی استاد شیخ «عبدالرحیم جعفری» مفسر قرآن»، iqna.ir). او سطوح عالیه را نزد آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی و سید محمدباقر سلطانی طباطبایی آموخت. علاوه بر آن، شرح تجریدالاعتقاد را نزد شیخ اسحاق آستارایی قفقازی و شرح منظومه را در مباحثه با سید عبدالغنی موسوی اردبیلی فراگرفت و همچنین مدتی از درس تفسیر علامه طباطبایی بهره برد (مجموعه مقالات همایش بزرگداشت آیت‌الله مشکینی، ج ۲، ۳۲۳). او در این میان به مشهد رفت و در اقامت پنج ماهه در مشهد، از درس خارج آیت‌الله سید یونس اردبیلی بهره برد. آنگاه بار دیگر به قم بازگشت و به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و در درس خارج آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی، امام خمینی و سید صدرالدین صدر حاضر شد (عزیززاده، ۴۷۶؛ مجموعه مقالات همایش بزرگداشت آیت‌الله مشکینی، ج ۲، ۳۲۳). او مدت هفت سال جزء یاران و نزدیکان آیت‌الله سید صدرالدین صدر بود و به سبب قلم روان و خط خوشی که داشت، اغلب مکاتبات ایشان را می‌نگاشت («نگاهی به زندگی استاد شیخ «عبدالرحیم جعفری» مفسر قرآن»، iqna.ir). درباره سال‌های حضور او در درس امام خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی با استناد به سال‌های حضور او در قم، می‌توان احتمال داد که از اواخر دهه ۱۳۲۰ ش تا سال ۱۳۳۲ ش که به اردبیل بازگشت، در درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی در مساجد محمدیه و سلماسی قم شرکت می‌کرد. او پس از بازگشت به اردبیل در روستای کلخوران مقیم شد و مدت هفت سال در آنجا ساکن شد و به وعظ و ارشاد مردم پرداخت. پس از آن به شهر اردبیل مهاجرت کرد و علاوه بر تدریس در حوزه علمیه اردبیل، به اقامه نماز جماعت در مسجد تازه میدان و وعظ و تفسیر قرآن در آنجا پرداخت (مجموعه مقالات همایش بزرگداشت آیت‌الله مشکینی، ج ۲، ۳۲۳). جلسات تفسیر او مورد استقبال مردم به‌ویژه جوانان و فرهنگیان قرار گرفت (عزیززاده، ۴۷۷) عبدالرحیم جعفری از آغاز نهضت اسلامی، در تمام بیانات و سخنرانی‌ها و به‌ویژه در جلسات تفسیر قرآن و نهج‌البلاغه، مواضع انتقادی علیه حکومت پهلوی اتخاذ می‌کرد و به تجزیه و تحلیل مسائل می‌پرداخت (درازی، ۵۲۰). یکی از اقدامات او در سال ۱۳۵۶ ش، مشارکت در تشکیل مکتب الزهرا بود که توسط تنی چند از بانوان و به سرپرستی عبدالرحیم جعفری تأسیس شد و با تشکیل جلسات هفتگی، در زمینه‌های عقیدتی و سیاسی شروع به فعالیت کرد. هر چند این مکتب ابتدا رویکرد مذهبی داشت، ولی به‌تدریج به مرکزی برای فعالیت‌های سیاسی تبدیل شد و تصاویر امام خمینی در آنجا توزیع می‌شد. برگزاری جلسات نهج‌البلاغه از دیگر فعالیت‌های آن مکتب بود (همان، ۵۸۹-۵۹۰). وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالیت‌های تبلیغی در اردبیل ادامه داد و در دوران دفاع مقدس در ترغیب و تشویق جوانان نقشی بسزا داشت. او همچنین به تدریس در مدارس علمیه اردبیل ادامه داد. در کنار تدریس در مدارس دینی، به تدریس دروس معارف اسلامی در مراکز آموزش عالی اردبیل می‌پرداخت (عزیززاده، ۴۷۶). جعفری در مساجد تازه میدان و جامع اردبیل نماز جماعت را اقامه می‌کرد و در ایام ماه محرم و رمضان در روستاهای کلخوران و انزاب به تبلیغ می‌پرداخت (همان). همچنین به‌عنوان یکی از امامان جمعه موقت اردبیل (درازی، ۲۵۶)، به اقامه نماز جمعه در آن شهر پرداخت (عزیززاده، ۴۷۷). از او آثاری چند ازجمله تفسیر آیاتی از قرآن که با کلمه «قل» شروع می‌شوند و همچنین شرح دعای الاستغفار صحیفه سجادیه و یادداشت‌های مختلف در ذیل روایات منتشر کرده است. عبدالرحیم جعفری در ۲۲ فروردین ۱۳۸۶ از دنیا رفت (مجموعه مقالات همایش بزرگداشت آیت‌الله مشکینی، ج ۲، ۳۲۳). منابع: درازی، علی (۱۳۹۰)، تاریخ انقلاب اسلامی در اردبیل، تهران، سوره مهر؛ عزیززاده، میرنبی (۱۳۸۴)، تاریخ دشت مغان، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر؛ مجموعه مقالات همایش بزرگداشت آیت‌الله مشکینی (۱۳۹۲)، ج ۲، قم، سازمان چاپ و نشر؛ «نگاهی به زندگی استاد شیخ «عبدالرحیم جعفری» مفسر قرآن»، http://iqna.ir/fa/news.