سیدابراهیم خسروشاهی

خسروشاهی، سید ابراهیم؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. او در سال ۱۳۰۳ در کرمانشاه به دنیا آمد. پدرش سید هاشم از متدینان خسروشاه (خسروشهر) در نزدیکی تبریز بود که در مسیر سفر زیارتی به عتبات عالیات، در کرمانشاه مقیم شد و سید ابراهیم خسروشاهی در همان شهر به دنیا آمد. خسروشاهی در کودکی همراه خانواده راهی قم شد (انصاری، ۱۵۶). او در بازار قم به کسب‌وکار مشغول بود که با شیخ عباس تهرانی آشنا شد و به افتخار دامادی ایشان درآمد (پرتوی از آفتاب، ۱۲۴-۱۲۵) متأثر از آموزه‌های او به تحصیل دروس حوزوی روی آورد («آیت‌الله سید ابراهیم خسروشاهی دارفانی را وداع گفت»، ۲) و وارد حوزه علمیه قم شد. در آنجا مقدمات را نزد شیخ عباس تهرانی خواند. سپس دروس سطح حوزوی را نزد آیت‌الله سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و آقایان شیخ عبدالجواد اصفهانی و میرزاعلی صافی گلپایگانی فراگرفت. در درس اخلاق هم از شاگردان حاج شیخ عباس تهرانی بود. علاوه بر آن، حشرونشر طولانی و مستمری با بزرگانی چون حضرات آقایان سید رضا بهاءالدینی، محمدتقی بهجت، شیخ علی سعادت‌پرور (پهلوانی)، سید حسین فاطمی و عزیزالله خوشوقت داشت و همواره مورد توجه و عنایت آنان بود (انصاری، ۱۵۶). در دروس تفسیر و فلسفه هم از درس علامه سید محمدحسین طباطبایی بهره برد و از شاگردان سرشناس ایشان به شمار می‌رفت (پرتو آفتاب، ۱۲۵). همچنین گاه‌گاهی در جلسات علامه طباطبایی با هانری کربن که در تهران برگزار می‌شد، حضور می‌یافت (نصری، ۴۱). خسروشاهی آنگاه به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و از درس‌های خارج آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، امام خمینی و سید محمدرضا موسوی گلپایگانی بهره‌مند شد. در قم و هم‌زمان با حضور در درس خارج فقه آیت‌الله بروجردی، وارد جرگه اصحاب جامع‌الاحادیث شد («آیت‌الله سید ابراهیم خسروشاهی دارفانی را وداع گفت»، ۲). سپس همراه با افرادی چون شیخ علی‌پناه اشتهاردی و میرزا علی‌اکبر مشکینی، در جلسات فقهی در منزل آیت‌الله گلپایگانی حضور یافت («ارتحال استاد برجسته حوزه علمیه تهران...»، ۳). درباره سال‌های حضور او در درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی گزارش دقیقی در دست نیست. می‌توان احتمال داد که وی در دهه ۱۳۳۰ ش در درس‌های امام خمینی در مساجد محمدیه و سلماسی قم شرکت می‌کرد. دوران حضور سید ابراهیم خسروشاهی در قم هم‌زمان با فعالیت جمعیت فدائیان اسلام به رهبری سید مجتبی نواب صفوی بود و وی با آن گروه همکاری می‌کرد و همراه با آنان به مبارزه با حکومت پهلوی می‌پرداخت. سید سپس در سال ۱۳۴۰ ش به امر آیت‌الله گلپایگانی برای تبلیغ به کرمانشاه رفت (انصاری، ۱۵۶) و امامت جماعت مسجد صاحب آن شهر را بر عهده داشت (همان؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۲۵، ۶۲). با آغاز نهضت اسلامی در سال ۱۳۴۲ ش به مبارزه با حکومت پهلوی ادامه داد و ازجمله در فروردین ۱۳۴۲ و پس از حمله عوامل حکومت پهلوی به مدرسه علمیه فیضیه قم در نوروز ۱۳۴۲ ش، همراه با علما و روحانیون کرمانشاه، اعلامیه‌ای در محکومیت آن اقدام صادر کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۶۳) و با صدور اعلامیه‌ای دیگر، ضمن محکومیت مجدد حمله مأموران به مدرسه فیضیه، پشتیبانی خود را از امام خمینی ابراز نمودند (همان، ۶۴). در محرم (خرداد) ۱۳۴۲ ش به خاطر سخنرانی‌اش در عاشورا در کرمانشاه دستگیر و زندانی شد (انصاری، ۱۵۶). پس از آن پیرو دستور امام خمینی، در جلسات هماهنگی علمای کرمانشاه که در مسجد شهبازخان برگزار می‌شد، شرکت می‌کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۲۵، ۱۲). بر اساس یکی از گزارش‌های ساواک از جلسه آنان، وی اخبار مربوط به روحانیان دستگیرشده را به اطلاع دیگران می‌رساند (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۲، ۸۷-۸۹). مبارزات او در کرمانشاه باعث شد تحت فشار ساواک قرار گیرد، بنابراین راهی نجف اشرف شد و در درس خارج فقه امام خمینی که از سال ۱۳۴۴ ش و در مسجد شیخ انصاری تشکیل می‌شد، شرکت می‌کرد. درباره سال‌های حضور او در درس نجف اشرف گزارش دقیقی در دست نیست. در آنجا از درس‌های خارج فقه و اصول آیت‌الله سید عبدالاعلی موسوی سبزواری نیز بهره‌مند شد (انصاری، ۱۵۶). وی سپس به دستور امام خمینی به کشور بازگشت و در کرمانشاه مقیم شد. امام خمینی در پیامی به مردم کرمانشاه تأکید کرده بود: «آنچه لازم است اهالی محترم کرمانشاه به آن توجه داشته باشند آن است که امثال ایشان که مأنوس با حوزه‌های علمیه و مراکز علمی هستند، با کمال سختی از این مراکز مفارقت می‌کنند، بلکه بتوانند خدمتی به اسلام و مسلمین بفرمایند. تکلیف اهالی محترم آن است که در جلب رضای ایشان کوشش کنند و اجتماعات خود را در مسجد و مجامع دینی هر چه می‌توانند بیشتر کنند» («امام خمینی (ره) مرحوم خسروشاهی را به «سیدالعلما» تعبیر کردند»، partosokhan.ir). ولی به احتمال زیاد سخت‌گیری‌های ساواک علیه او باعث شد تا کرمانشاه را ترک کند و از سال ۱۳۴۸ ش در تهران مقیم شود. او در تهران به اقامه نماز جماعت در مسجد المهدی پرداخت و جلسات تفسیر قرآن را در آنجا دایر کرد. از آن تاریخ مسجد المهدی محل مراجعه علاقه‌مندان معارف الهی و تفسیر قرآن کریم شد. در کنار امامت جماعت در مسجد المهدی، به تدریس در مدارس علمیه تهران ازجمله مدرسه مروی نیز می‌پرداخت. او در توسعه و ساخت مساجدی در تهران و برخی از شهرها و روستاها نیز نقش داشت. از آن جمله می‌توان به ساخت مسجد فاطمه الزهرا (س) و توسعه مسجد المهدی تهران اشاره کرد (انصاری، ۱۵۶). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، علی‌رغم پاره‌ای پیشنهادها ازجمله پیشنهاد سید محمد حسینی بهشتی برای ورود ایشان به کارهای قضایی، وی به تدریس در مدارس علمیه تهران ازجمله در مدرسه مروی و اقامه نماز جماعت در مسجد المهدی تهران بسنده کرد («ارتحال استاد برجسته حوزه علمیه تهران...»، ۳). هم‌زمان در منزل خویش نیز درس اخلاقی دایر کرد و متن درس اخلاق او چهل حدیث امام خمینی بود (انصاری، ۱۵۶). او پس از سال‌ها خدمات فرهنگی و دینی و تربیت شاگردان زیادی در تاریخ ۲ بهمن ۱۳۹۵ ش در تهران درگذشت. مقام معظم رهبری در پیامی به مناسبت رحلت خسروشاهی، از وی به‌عنوان یکی از شاگردان قدیمی امام خمینی نام برد (انصاری، ۱۵۶؛ «آیت‌الله سید ابراهیم خسروشاهی دارفانی را وداع گفت»، ۲). پیکر او پس از اقامه نماز توسط سید محمد ضیاءآبادی در حرم حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) و در کنار پیکر آیت‌الله خوشوقت به خاک سپرده شد (انصاری، ۱۵۶؛ «پیکر آیت‌الله خسروشاهی در جوار بارگاه حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) آرام گرفت»، ۳). منابع: «ارتحال استاد برجسته حوزه علمیه تهران آیت‌الله سید ابراهیم خسروشاهی» (۱۳۹۵)، دوهفته‌نامه افق حوزه، شماره ۴۹۶، ۶ بهمن؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «امام خمینی (ره) مرحوم خسروشاهی را به «سیدالعلما» تعبیر کردند»، partosokhan.ir/page.asp؛ انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۶)، «درگذشتگان: آیت‌الله خسروشاهی»، دوماهنامه آینه پژوهش، سال ۲۸، شماره ۱۶۳، فروردین و اردیبهشت؛ پرتو آفتاب (خاطرات حضرت آیت‌الله حاج شیخ علی عراقچی) (۱۳۸۹)، تدوین عبدالرحیم اباذری، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، مؤسسه چاپ و نشر عروج؛ «پیکر آیت‌الله خسروشاهی در جوار بارگاه حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) آرام گرفت» (۱۳۹۵)، روزنامه کیهان، سال هفتاد و چهارم، شماره ۲۱۵۴۳، ۴ بهمن؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۲، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ نصری، عبدالله (۱۳۸۰)، آینه‌های فیلسوف: گفتگوهایی در باب زندگی، آثار و دیدگاه‌های دکتر دینانی، تهران، سروش؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۲۵: شهید آیت‌الله حاج شیخ عطاءالله اشرفی اصفهانی (۱۳۸۱)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.