محمدعلی اهری
اهری، محمدعلی؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. محمدعلی اهری معروف به پیش‌نماز در سال ۱۳۰۶ ش در تبریز به دنیا آمد. پدرش میرزا رضا اهری، از عالمان اهری مقیم محله باغمیشه تبریز بود و جدش شیخ عبدالله باغمیشه‌ای معروف به پیش‌نماز، از علمای تبریز به شمار می‌رفت. محمدعلی اهری خواندن و نوشتن را در مکتب میرزا فرج تبریز فراگرفت. سپس به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و مقدمات را در مدرسه حسن پادشاه و صادقیه تبریز و نزد پدرش و همچنین میرزا علی‌اصغر باغمیشه‌ای و میرزا علی نحوی اهری خواند. او هم‌زمان با تحصیل در تبریز، به تدریس در مکتب‌خانه میرزا فرج هم می‌پرداخت. محمدعلی اهری در سال ۱۳۲۳ ش با هدف تکمیل تحصیلات حوزوی، همراه با جعفر سبحانی، راهی قم شد و در حوزه علمیه قم، شرح لمعه را نزد میرزا صادق طاهباز و سید بیوک ششگلانی خواند و سپس در درس رسایل و مکاسب میرزا محمد مجاهدی تبریزی و سید حسین قاضی طباطبایی شرکت کرد. کفایه‌الاصول را هم پیش آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی و مجاهدی تبریزی فراگرفت و هم‌زمان در درس‌های تفسیر قرآن علامه سید محمدحسین طباطبایی هم شرکت می‌کرد. کتاب‌های شرح منظومه و تجرید الاعتقاد را هم نزد عبدالله جوادی آملی خواند و سپس در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، سید کاظم شریعتمداری، سید محمد محقق داماد (الوانساز خویی، ج ۱، ۱۴۱-۱۴۲؛ جواهرکلام، ج ۲، ۲۶ ـ ۲۷)، امام خمینی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی و سید رضا موسوی گلپایگانی شرکت کرد (دوستی، ۴۶۴ ـ ۴۶۵). الوانساز خویی و جواهرکلام در زندگینامه محمدعلی اهری، اشاره‌ای به نام امام خمینی به‌عنوان استاد او نکرده‌اند، ولی دوستی که زندگینامه اهری را با استناد به دست‌نوشته‌های وی تدوین کرده است، از امام خمینی به‌عنوان یکی از استادان او نام می‌برد. با توجه به اهمیت دست‌نوشته‌ها نسبت به دیگر منابع می‌توان امام خمینی را یکی از استادان او دانست. درباره سال‌های حضور او در درس خارج فقه یا اصول یا هر دو درس امام خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی با استناد به سال‌های حضور او در قم (۱۳۲۲-۱۳۴۵ ش) می‌توان احتمال داد که در خلال سال‌های فوق، در درس‌های امام خمینی در مساجد محمدیه، سلماسی و اعظم قم شرکت می‌کرده است. اهری همچنین از آیات سید محسن طباطبایی حکیم، حجت کوه‌کمری، سید ابوالقاسم موسوی خویی، سید محمدهادی حسینی میلانی، گلپایگانی، مرعشی نجفی، سید محمد روحانی، سید علی سیستانی و شیخ جواد تبریزی اجازاتی در امور حسبیه و شرعیه دریافت کرد (همان؛ الوانساز خویی، ج ۱، ۱۴۳؛ دوستی، ۴۶۴ ـ ۴۶۵) و از آیت‌الله مرعشی نجفی اجازه روایت دریافت نمود (الوانساز خویی، ج ۱، ۱۴۳). محمدعلی اهری در دوره تحصیل در قم، همراه با روحانیان مبارز، اعلامیه‌هایی را در حمایت از امام خمینی امضا می‌کرد؛ ازجمله در مهر ۱۳۴۴ ش و پس از انتقال امام خمینی به نجف اشرف، همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم در نامه‌ای به «مرجع تقلید مسلمانان حضرت آیت‌الله‌العظمی آقای خمینی»، خرسندی خود را از حضور ایشان در عتبات عالیات ابراز و بار دیگر از تبعید ایشان به خارج از کشور به خاطر دفاع از قرآن، حقوق ملت و حمایت از استقلال و تمامیت ارضی کشور انتقاد کردند و خواستار بازگرداندن ایشان به کشور شدند (آیت‌الله محمد فاضل لنکرانی به روایت اسناد ساواک، ۲۸-۳۰؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۷۱-۱۷۴؛ خسروشاهی، ج ۳، ۱۰۲؛ دوانی، ج ۵، ۲۰۷؛ آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی، ۶۶-۷۰). او پس از بازگشت به تبریز هم به مبارزات خود علیه حکومت پهلوی ادامه داد (دوستی، ۴۶۴ ـ ۴۶۵). وی در آبان ۱۳۵۶ و در پی درگذشت مشکوک سید مصطفی خمینی، همراه با روحانیان مبارز تبریز اعلامیه‌ای را صادر و در آن از مردم دعوت کردند در مجلس ختمی که به آن مناسبت در روز ۱۵/۸/۱۳۵۶ در مسجد حاج میرزا یوسف تبریز برگزار خواهد شد شرکت کنند (شهید آیت‌الله حاج سید مصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک، ۶۴۴). او سپس همراه با برخی از روحانیان برجسته و شاخص تبریز چون سید جعفر سلطان القرایی، سید حسن انگجی، سید محمدعلی قاضی طباطبایی و... با صدور اعلامیه‌ای دیگر، با تأکید بر اینکه «رحلت حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین آقای حاج‌آقا مصطفی خمینی نجل جلیل حضرت آیت‌الله‌العظمی مرجع عالی‌قدر جهان تشیع در نجف»، قلوب عموم علاقه‌مندان به اسلام را جریحه‌دار ساخته است، مردم را به شرکت در مجلس یادبود آن مرحوم در ۱۶/۸/۱۳۵۶ در مسجد بادکوبه تبریز فراخواندند (همان، ۶۳۱). اهری همچنین در اردیبهشت ۱۳۵۷ ش و پس حمله مأموران حکومت پهلوی به خانه‌های مراجع تقلید در قم، همراه با روحانیان مبارز تبریز، نامه‌ای را به آیت‌الله سید کاظم شریعتمداری ارسال و هتک حرمت بیوت مراجع تقلید را محکوم کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۸۴ ـ ۲۸۵). سپس همراه با برخی از روحانیان مبارز آذربایجان، در نامه‌ای دیگر به آیت‌الله شریعتمداری، با محکوم کردن مجدد حمله مأموران به بیوت مراجع تقلید، از تصمیم مردم تبریز بر اعتصاب تا رسیدگی به این جنایت تأکید کردند (دوانی، ج ۷، ۱۲۹ ـ ۱۳۰). محمدعلی اهری پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالیت‌های علمی و مذهبی در تبریز ادامه داد. برخی از تألیفات او عبارت است از: حاشیه بر بحث قطع رسایل، حاشیه بر عروه الوثقی استدلالی، حاشیه بر مکاسب و قاعده لاضرر و لاضرار (تقریرات محقق داماد یزدی). او در ۱۵/۵/۱۳۸۴ در تبریز درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط شیخ رضا توحیدی، به قم منتقل شد و پس از اقامه نماز دیگر توسط آیت‌الله شیخ جواد تبریزی در قبرستان ابوحسین به خاک سپرده شد (دوستی، ۴۶۴ ـ ۴۶۵؛ الوانساز خویی، ج ۱، ۱۴۳). منابع: آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ الوانساز خویی، جعفر (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، ج ۱، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم؛ عبدالحسین (۱۳۸۲)، تربت پاکان قم، ج ۲، قم، انصاریان؛ خسروشاهی، سید هادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۷، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ دوستی، حسین (۱۳۸۸)، ستارگان درخشان آسمان علم و فقاهت اهر و ارسباران، با مقدمه¬ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، نوید اسلام؛ شهید آیت‌الله سید مصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک (امید اسلام) (۱۳۸۸)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.