سیدمحمود مرعشی نجفی
مرعشی نجفی، سید محمود؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. سید محمود حسینی مرعشی نجفی معروف به مرعشی در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۲۰ش در شهر مقدس قم به دنیا آمد. او منتسب به خاندانی با پیشینه درخشان علمی و سیادتی است که نسبشان به میر سید قوام الدین مرعشی معروف به میر بزرگ قائد می‌رسد که سلسله مرعشیان را در مازندران تأسیس کرد. پدرش آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، از مراجع تقلید و از مدرسان خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم بود که کتابخانه بزرگ آیت‌الله مرعشی در قم و ده‌ها مدرسه علمیه در آن شهر از یادگارهای آن مرجع برجسته به شمار می‌رود. جدش آیت‌الله سید محمود مرعشی هم از عالمان برجسته زمان خود بود. سید محمود مرعشی دوران ابتدایی و متوسطه را در قم گذراند. او سپس وارد حوزه علمیه قم شد و در آنجا دروس مقدمات و سطح را نزد پدرش و همچنین محمد فاضل لنکرانی، سید مهدی حسینی لاجوردی، شیخ ابوطالب تجلیل تبریزی، محمدتقی ستوده و شیخ احمد ورامینی فراگرفت. سپس در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله مرعشی نجفی حاضر شد و این حضور را تا پایان حیات آن مرجع ادامه داد (خاطرات ۱۵ خرداد، ج ۵، ۲۲۵). وی در کنار حضور در درس پدرش، از درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی هم بهره‌مند می‌شد (سلسله موی دوست، ۲۰۴). درباره سال‌های حضور او در درس امام خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی او از حضور خود در درس امام خمینی با عبارت «چندین نوبت» یاد کرده است و به نظر می‌رسد این حضور استمرار نداشت. او به احتمال زیاد در نخستین سال‌های دهه ۱۳۴۰ ش و پیش از تبعید امام خمینی به خارج از کشور، در درس‌های ایشان در مسجد اعظم قم شرکت می‌کرد. سید محمود مرعشی درباره درس امام خمینی می‌گوید: «در چندین نوبت که در درس حضرت امام شرکت کردم، فهمیدم حضرت امام با یک سبک خاصی تدریس می‌فرمایند. همین‌طور شاگردان ملا و فاضل به حضرت امام اشکال می‌کردند. مخصوصاً حاج‌آقا مصطفی مستشکل اصلی درس حضرت امام بودند. حضرت امام گوش می‌کردند، اگر اشکال وارد بود، جواب می‌دادند ولی اگر اشکال وارد نبود توجهی به آن نمی‌کردند و جواب نمی‌دادند. ولی خیلی درس سنگینی بود و به‌اصطلاح، مجتهدین شرکت می‌کردند» (سلسله موی دوست، ۲۰۴). مرعشی نجفی سپس به عراق رفت و مدت کوتاهی در حوزه علمیه نجف اشرف در درس‌های خارج فقه و اصول مدرسان آنجا حاضر شد (خاطرات ۱۵ خرداد، ج ۵، ۲۲۵). همچنین از آیت‌الله شیخ عبدالنبی اراکی اجازه اجتهاد و از آیات شیخ آقابزرگ تهرانی و میرزاعلی غروی علیاری اجازه نقل حدیث و از آیات مرعشی نجفی، محمدعلی اراکی، محمد فاضل لنکرانی، سید محمد شیرازی، سید علی حسینی سیستانی، محمدتقی بهجت و ناصر مکارم شیرازی اجازاتی در امور حسبیه و شرعیه دریافت کرد. سید محمود مرعشی نجفی هم‌زمان با تحصیل دروس حوزوی، به تحصیلات دانشگاهی نیز پرداخت و ازجمله وارد دانشگاه تهران شد و در رشته جامعه‌شناسی تحصیل کرد. سپس تحصیلات دانشگاهی خود را با عزیمت به انگلستان ادامه داد و با نگارش رساله دکترا درباره دستنوشته‌های اسلامی قرون چهارم تا هفتم هجری، موفق به دریافت مدرک دکتری در همان رشته شد (خاطرات ۱۵ خرداد، ج ۵، ۲۲۵). سید محمود مرعشی با آغاز نهضت اسلامی، در کنار پدر بزرگوارش که از مراجع تقلید مبارز بود قرار گرفت و همپای ایشان به مبارزه با حکومت پهلوی پرداخت. نگاهی به مجموعه سه جلدی آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی به روایت اسناد ساواک، نشان از حضور فعال سید محمود مرعشی در کنار پدر دارد. این فعالیت‌ها باعث شده بود تا همواره تحت نظر مأموران ساواک قرار گیرد و گزارش‌های زیادی از او تهیه شود که در مجموعه سه جلدی فوق منعکس شده است (آیت‌الله‌العظمی سید...، ج ۱ و ۲ و ۳، اغلب صفحات). وی همچنین در خاطراتش درباره قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، به گوشه‌ای از این مبارزات اشاره کرده است (خاطرات ۱۵ خرداد، ۲۳۶). یکی از مهم‌ترین جلوه‌های مبارزاتی سید محمود مرعشی، مأموریت‌های اعزامی از سوی پدرش بود. او پس از تبعید امام خمینی به عراق، از سوی آیت‌الله مرعشی نجفی به آن کشور رفت و در نجف اشرف با امام خمینی دیدار کرد. گزارش این دیدار به ساواک رسید و به همین سبب بلافاصله پس از ورود به قم دستگیر و به تهران منتقل شد و مورد بازجویی قرار گرفت. دستگیری او واکنش برخی از روحانیان مبارز را در پی داشت؛ ازجمله آیات سید احمد موسوی خوانساری و شیخ محمدتقی آملی حکومت را برای آزادی او تحت فشار قرار دادند و در پی این واکنش‌ها، آزاد شد و به قم بازگشت (همان، ۲۴۲ ـ ۲۴۵). یکی دیگر از مأموریت‌های مرعشی نجفی، عزیمت به پاریس به نمایندگی از پدرش بود. او پس از مهاجرت امام خمینی به فرانسه، از سوی آیت‌الله مرعشی به پاریس رفت و با امام خمینی دیدار کرد و پیام پدرش را به امام خمینی ابلاغ نمود (همان؛ یاران امام به...، کتاب ۴۶، ۳۵۴). سید محمود مرعشی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کنار پدرش به‌عنوان یکی از مراجع تقلید مسلم شیعه قرار گرفت و در رسیدگی به امور بیت ایشان می‌کوشید. او همچنین در اداره کتابخانه آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی فعال بود و پس از درگذشت آیت‌الله مرعشی نجفی، مدیریت این مجموعه و میراث بزرگ علمی را بر عهده گرفت. او یکی از کتابشناسان میراث مکتوب اسلامی ایران و جهان است؛ به گونه‌ای که امام خمینی از وی به‌عنوان یکی از خبرگان و شایستگان در امر کتابشناسی و کتاب و شناخت محیطی مناسب برای حفظ کتاب نام برده است (صحیفه امام، ج ۲۱، ۳۲۰). مرعشی هم‌اکنون متولی و رئیس کتابخانه بزرگ آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی است و همچنین تولیت سه مدرسه علمیه‌ای را که توسط آیت‌الله مرعشی نجفی تأسیس شده است، به عهده دارد. موسوعه الامامه فی نصوص اهل السنه در کلام و فضائل ائمه اطهار علیهم السلام، از تألیفات پدرش زیر نظر او منتشر می‌شود. این کتاب بارها جایزه بهترین کتاب سال در حوزه دین را به دست آورده است. علاوه بر آن، تاکنون بیش از ۶۰ مقاله در زمینه کتابشناسی، نسخه‌شناسی، کتاب‌پژوهی، رجال و تراجم و انساب نگاشته است و در بیشتر مراکز علمی و کتابخانه‌ها و دانشگاه‌های جهان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین کتابشناسان معاصر کتاب‌های اسلامی جهان شناخته می‌شود (پروین‌زاد، ۲۴ و نیز www.marashilibrary.com). منابع: آیت‌الله‌العظمی سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۸)، ج ۱ و ۲ و ۳، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ پروین‌زاد (۱۳۸۲)، شهلا، «نگاهی به آثار دکتر سید محمود مرعشی نجفی»، نشریه کیهان فرهنگی، شماره ۲۰۴، مهر؛ خاطرات قیام ۱۵ خرداد (۱۳۷۶)، ج ۵، به‌کوشش علی باقری، تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری؛ سلسله موی دوست: خاطرات دوران تدریس امام خمینی، تهران (۱۳۸۳)، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، www.marashilibrary.com.