سیدحسین شمس خراسانی

شمس خراسانی، سید حسین؛ از شاگردان درس خارج اصول امام خمینی. سید حسین شمس خراسانی در سال ۱۳۰۴ ش در روستای ابرده مشهد به دنیا آمد (انصاری، ۲۴۴). او خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در زادگاهش فراگرفت. سپس راهی مشهد شد و دوران ابتدایی را هم در مشهد گذراند. آنگاه در مدرسه نواب آن شهر مغنی و مطول را پیش شیخ محمدتقی ادیب نیشابوری خواند. معالم‌الاصول، قوانین و شرح لمعه را نیز نزد میرزا احمد مدرس یزدی فراگرفت. بخشی از کتاب قوانین‌الاصول را هم نزد شیخ عبدالنبی اراکی خواند و سپس در درس رسایل، مکاسب و کفایه‌الاصول میرزا جواد تهرانی و درس رسایل و کفایه‌الاصول شیخ مجتبی قزوینی و شیخ هاشم قزوینی شرکت کرد (شریف رازی، ج ۸، ۱۹۹-۲۰۰؛ انصاری، ۲۴۴). هم‌زمان دروس معقول را نزد عالمی به نام شمس خواند. شرح اشارات تا نمط چهارم (ابن‌سینا) را هم پیش شیخ هادی کنی، از شاگردان آقابزرگ حکیم آموخت و در منطق منظومه (ملاهادی سبزواری) از شاگردان شیخ غلامحسین محامی بود. او سپس در درس خارج اصول شیخ هاشم قزوینی شرکت کرد که این حضور کوتاه‌مدت بود. («مصاحبه با آیت‌الله سید حسین شمس»، ۳-۸؛ «نگاهی اجمالی به زندگی علمی و آثار آیت‌الله سید حسین شمس خراسانی»، www.ketabenaab.com). شمس خراسانی در سال ۱۳۲۹ ش برای تکمیل علوم عقلی به تهران رفت و در مدرسه سپهسالار قدیم مشغول تحصیل شد. در آن مدرسه نمط چهارم اشارات را نزد شیخ مهدی حائری یزدی خواند و در درس شرح منظومه، از شاگردان شیخ محمدرضا قاضی (از شاگردان میرزا احمد آشتیانی) بود (همان). وی آنگاه در درس اسفار (ملاصدرا) آیت‌الله سید ابوالحسن رفیعی قزوینی و هم‌زمان در درس فقه و اصول آیت‌الله سید احمد خوانساری شرکت کرد (همان؛ شمس، ۶۵۷؛ شریف رازی، ج ۸، ۲۰۰). سید حسین شمس در سال ۱۳۳۲ ش به قم رفت و در مدرسه حجتیه مستقر شد. وی در آنجا ادامه کتاب اسفار را پیش علامه سید محمدحسین طباطبائی و همراه با سید جلال‌الدین آشتیانی خواند و هم‌زمان به صورت خصوصی در درس خارج کفایه ایشان هم حضور می‌یافت. وی همچنین در درس خارج فقه (کتاب صلات) آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی شرکت کرد و در کنار آن، در درس خارج اصول (مبحث الفاظ) امام خمینی حضور یافت (انصاری، ۲۴۴). او در سال ۱۳۳۳ ش و پس از یک سال و اندی تحصیل در قم، به مشهد بازگشت؛ بنابراین می‌توان گفت که در آن مدت از درس خارج اصول امام خمینی در مسجد محمدیه و سلماسی قم بهره می‌برد. شمس خراسانی در سال ۱۳۳۳ ش، قصد عزیمت به عراق را داشت، ولی در همان سال آیت‌الله سید محمدهادی حسینی میلانی در مشهد مقیم شد و با درخواست جمعی از عالمان مشهدی، در آن شهر ماندگار شد و به تدریس درس خارج فقه و اصول پرداخت. شمس خراسانی با اطلاع از این موضوع، از سفر به عراق منصرف شد و با جدیت در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله میلانی حضور یافت. آیت‌الله میلانی مدت ۱۳ سال درس اصول را در حوزه علمیه مشهد تدریس کرد و شمس خراسانی در همه آن سال‌ها شرکت می‌کرد. همچنین وی مدت ۲۰ سال در درس خارج فقه آیت‌الله میلانی بهره برد و این درس‌ها را تقریر کرده، ولی تنظیم نشده است («نگاهی اجمالی به زندگی علمی و آثار آیت‌الله سید حسین شمس خراسانی»، www.ketabenaab.com). او از سال ۱۳۴۷ ش به تدریس ادبیات و سپس دروس سطح و خارج فقه و اصول، فلسفه، اخلاق، تفسیر قرآن و اصول عقاید برای طلاب علوم حوزوی و همچنین دانشجویان در مشهد پرداخت (شریف رازی، ج ۸، ۲۰۰). پس از ارتحال آیت‌الله میلانی در ۱۳۵۴ ش، به حوزه علمیه قم عزیمت کرد، اما این بار نیز یک سال بیشتر در قم حضور نداشت و به مشهد بازگشت. وی از تیرماه ۱۳۵۹ ش بار دیگر راهی قم شد و در آن شهر مقیم گردید و به تدریس درس‌های خارج فقه و اصول و مباحث اعتقادی و تفسیر قرآن در حوزه علمیه قم پرداخت. او علاوه بر تقریرات فقه و اصول آیت‌الله میلانی، کتاب‌ها و رسایل گوناگونی در فقه، اصول، رجال، کلام و اعتقادات نوشته است و این رسایل در ابواب مختلف مباحث الفاظ و اصول عملیه، اجتهاد و تقلید، خمس، زکات، طهارت، صلات، ولایت فقیه و... است. از مهم‌ترین آثار چاپ‌شده او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: التوحید بین براهین الفلاسفه و ادله المتکلمین، التوحید بین الفلسفه المادیه و المدرسه العرفانیه، توحید ناب: بررسی ادله اثبات وجود خدا، توحید از نگاهی نو (اثبات وجود خدا از راه ملازمه ذهنی)، الامر بین الامرین: تحقیق انیق حول نفی الجبر و التفویض و اثبات المر بین الامرین در دو جلد، مشکات الاصول (در ۳ جلد)، تنبیهات اشتغال و استصحاب در دو جلد (انصاری، ۲۴۴؛ «نگاهی اجمالی به زندگی علمی و آثار آیت‌الله سید حسین شمس خراسانی»، www.ketabenaab.com). سید حسین شمس خراسانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی از پذیرش مسئولیت‌های حکومتی سر باز زد و به تدریس در حوزه علمیه قم ادامه داد. تقریرات مباحث و تدریس خارج علم اصول او تحت عنوان مشکات الاصول در دهه گذشته کتاب برتر حوزه‌های علمیه شد. او در سال ۱۳۹۸ ش به ترکیه هجرت کرد و بنا داشت با همراهی فرزند خود سید احمد شمس، نسبت به راه‌اندازی مرکز دینی و حوزه علمیه شیعیان در ترکیه اقدام نماید که این مهم با رحلت وی در ۷ دی ۱۳۹۸ عملی نشد («آیت‌الله سید حسین شمس خراسانی دعوت حق را لبیک گفت»، ۲). پیکر او در دی ۱۳۹۸ به عراق منتقل شد و پس از اقامه نماز توسط شیخ حسن جواهری در قبرستان وادی السلام نجف به خاک سپرده شد (انصاری، ۲۴۵). منابع: «آیت‌الله سید حسین شمس خراسانی دعوت حق را لبیک گفت»، (۱۳۹۸)، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره ۱۱۶۱۴، ۷ دی؛ انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۹)، «درگذشتگان: آیت‌الله شمس»، دوماهنامه آینه پژوهش، شماره ۱۸۲، خرداد و تیر؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۸)، گنجینه دانشمندان، ج ۸، بی‌جا، مؤلف؛ شمس، حسین (۱۳۸۷)، مشکاه الاصول، قم، بوستان کتاب (مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی)؛ «نگاهی اجمالی به زندگی علمی و آثار آیت‌الله سید حسین شمس خراسانی» (۱۳۹۱)، http://www.ketabenaab.com/1391/10/29؛ «مصاحبه با آیت‌الله سید حسین شمس» (۱۳۶۴)، فصلنامه حوزه، دوره ۳، شماره ۱۳، زمستان.