سامرا
سامرا
مفهوم‌شناسی
سامِرا (به عربی: سامَرّاء)، از شهرهای قدیم عراق، در شمال شرقی دجله و واقع در استان صلاح‌الدین است. کتاب‌های تاریخ، اقوال مختلفی را برای منشأ نام‌گذاری سامرا ذکر کرده‌اند. برخی از مورخان نام قدیم شهر را سُرَّ مَن رَأی (شاد شود هر کس آن را ببیند) دانسته‌اند که بعدها مخفف شده و به سامرا تغییر کرده است (حموی، معجم البلدان، ج 3، ص 173). این قول نیز رایج است که المعتصم، خلیفه عباسی، بعد از وارد شدن به این شهر، نام سامراء را به سُرّ مَن رأی تغییر داد. از نامهای دیگری که برای سامرا ذکر شده است، می‌توان به سامره، سراء، ساء مَن رأى و عسکر اشاره کرد (حموی، معجم البلدان، ج3، ص 173؛ امین، اعیان الشیعه، ج 2، ص 37). گفته شده است که بناکننده سامرا، سام بن نوح است (حموی، معجم البلدان، ج3، ص 174).
اهمیت سامراء در میان شیعیان
سامرا از زیارتگاه‌های عمده شیعیان و مدفن امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) است. حجت بن الحسن العسکری(ع)، امام دوازدهم شیعیان، نیز در نیمه شعبان ۲۵۵ق در سامرا به دنیا آمد. ورود میرزای شیرازی در سال 1290ق، به این شهر و تأسیس حوزۀ علمیه سامرا، موجب اقبال شیعیان و عالمان شیعه به سامرا شد (صحتی سردرودی، سیمای سامرا، سینای سه موسی، ص ۱۳۱)؛ اقبالی که دیر نپایید و پس از رحلت میرزا در سال 1312ق، به دلایل گوناگون کم‌رنگ شد و به تدریج سامرا بار دیگر به شهری سنی‌نشین تبدیل شد (بنگرید به: حوزۀ علمیه سامرا، ویکی شیعه).
سفر امام خمینی به سامرا
جست‌وجوی آثار امام خمینی و منابع مربوط به ایشان نشان می‌دهد که امام خمینی با وجود تبعید و اقامت سیزده ساله در عراق، فقط یک‌بار به سامرا سفر کرد و آن به هنگام ورود ایشان از ترکیه به عراق بود. در این سفر، ضمن زیارت حرم امامین عسکریین(ع)، به دعوت شماری از طلاب و مردم سامرا، در مدرسۀ شیرازی به صرف چای حاضر شد و با مردم و طلاب دیدار کرد (مؤسسه تنظیم و نشر، سیر مبارزات امام، ج ۵، ص ۴۸۷). در همان سال نخست تبعید، گرمای شدید نجف موجب بیماری امام خمینی شد، ولی با وجود این، ایشان توصیۀ پزشک مبنی بر سفر به کاظمین یا سامرا را نپذیرفت (قوچانی، خاطرات سال‌های نجف، ج۱، ص۱۷۶-177).
سامرا در آثار امام خمینی
سامرا در سخنان و نامه‌های امام خمینی، سامره نیز خوانده شده است (امام خمینی، صحیفه، ج 1، ص 24-25؛ ج13، ص 337). ایشان سامره را روستایی کوچک در گوشه عراق توصیف کرده است که عالمی چون میرزای شیرازی، توانست از آن‌جا با یک سطر فتوا در تحریم تنباکو، کاری بزرگ را سامان دهد که همۀ قواى خارج و داخل نتوانستند در مقابل اين يك سطر مقاومت كنند (امام خمینی، صحیفه، ج 1، ص 114؛ ج13، ص 357). ایشان همچنین در 23 مهر 1357 با اشاره به اهمیت مبارزه با ستمگری، دلیل زندانی شدن امام(ع) در سامرا و شهادت ایشان به دست خلیفۀ عباسی را مبارزۀ ایشان با ظلم دانست نه عبادت و نماز و روزه (امام خمینی، صحیفه، ج 4، ص 21).
شهریه طلاب سامرا
طبق اسناد ساواک، در دوران تبعید امام خمینی، شهریۀ ایشان افزون بر حوزۀ علمیه قم و نجف، به طلاب سایر شهرها از جمله سامرا نیز تعلق می‌گرفت (مؤسسه تنظیم و نشر، سیر مبارزات امام، ج۹، ص۴۶۱). ایشان در سال 1327 در نامهای به محمدتقی فلسفی، با موضوع تقويت حوزه‌ها و مرجعيت آیت الله بروجردى، به مقروض بودن چند ماهۀ آیت الله بروجردی، برای نان نجف و سامره و شهریه قم و اصفهان اشاره کرده است (امام خمینی، صحیفه، ج1، ص 24-25).
منابع
امام خمینی، سیدروح الله (1389). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. امین عاملی، سیدمحسن (1421ق). اعیان الشیعه. تصحیح حسن امین. بیروت: دار التعاریف. حموی، شهاب الدين أبى عبد الله ياقوت (1979م). معجم البلدان، بیروت: دار احياء التراث العربی. صحتی سردرودی، محمد (1388). گزیده سیمای سامرا: سینای سه موسی. تهران: مشعر. قوچانی، محمود (1389). خاطرات سال‌های نجف. تهران: عروج. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (1386). سیر مبارزات امام‌خمینی در آئینه اسناد به روایت ساواک، تهران: عروج.