سوریه
بخش آغازین
سوریه (جمهوری عربی سوریه) کشوری عرب‌زبان، با سابقۀ چندهزار ساله است که بخش عمدۀ شام در گذشته را تشکیل می‌داده است. پایتخت سوریه، دمشق است و بیشتر مردم این کشور مسلمان‌اند. حرم حضرت زینب(س)، دختر امام علی(ع)، در جنوب دمشق، از مشهورترین مکان‌هایی است که به عنوان مدفن ایشان مطرح شده است. خاندان اسد (پدر و پسر) از سال 1970م ریاست جمهوری سوریه را بر عهده داشتند و این دوره تا 2024 (برکناری بشار اسد) ادامه یافت.
نقش سوریه در نهضت اسلامی ایران
سوریه از حامیان اصلی مبارزان نهضت اسلامی در دهۀ 50 بود. دلیل این حمایت، عصبانیت سوریه از حمایت رژیم پهلوی از اسرائیل ذکر شده است. بسیاری از انقلابیون ایران که به دلیل تعقیب ساواک، در ایران امکان فعالیت نداشتند، به سوریه و دیگر کشورهای منطقه سفر می‌کردند. رئیس‌جمهور وقت سوریه، حافظ اسد، با جناح‌های مخالف ایرانی از طریق امام موسی صدر و بسیاری دیگر از مبارزان ایرانی ارتباط برقرار كرد و آموزش نیروهای مبارز را در كشورش بر عهده گرفت (وبگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، بازخوانی حمایت‌های سوریه از ایران). بسیاری از این مبارزان در اردوگاه‌های فلسطینیِ مستقر در سوریه که پس از جنگ اعراب (1948) پذیرای پناهجویان و رزمندگان فلسطینی بود، اقامت گزیده و تحت آموزش نظامی و چریکی قرار می‌گرفتند؛ چنان‌که پایگاه اصلی گروه محمد منتظری در سوریه بود (طاهری و رجبی، محمد منتظری به روایت اسناد ساواک، ص۴۲ ـ ۴۳). انقلابیون ایرانی مستقر در سوریه، به جز مشارکت در عملیات نامنظم علیه اسرائیل (حدیدچی، پرواز با نور، ص۴۶)، در فعالیت‌های مبارزاتی و اعتصاب‌هایی که در لندن و پاریس علیه رژیم پهلوی برنامه‌ریزی می‌شد نیز همراهی فعال داشتند (طاهری و رجبی، محمد منتظری به روایت اسناد ساواک، ص۴۴ ـ ۴۵ و ۴۹؛ محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ج2، ص۲۴۹).
حافظ اسد پس از تبعید امام‌خمینی به پاریس، به تمام سفارت‌های خود در خارج از كشور به خصوص پاریس دستور داد از هیچ كمكی به مخالفان شاه دریغ نكنند (وبگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، بازخوانی حمایت‌های سوریه از ایران).
(ببینید: سیدموسی صدر؛ محمد منتظری؛ سیدعبدالکریم محتشمی‌پور؛ مرضیه دباغ)
سوریه پس از پیروزی انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سوریه نخستین کشور عربی بود که حکومت انقلابی ایران را به رسمیت شناخت. دشمن مشترک بعثی در عراق، از عواملی بود که موجب شد در طول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز همواره حمایت‌های همه جانبۀ سوریه از ایران ادامه یابد (وبگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، بازخوانی حمایت‌های سوریه از ایران).
در خرداد 1361 و در بحبوحۀ جنگ، تهاجم اسرائیل به جنوب لبنان، موجب امضای توافق‌نامه‌ای بین مقامات جمهوری اسلامی و سوریه شد تا بر مبنای این توافق‌نامه، جمهوری اسلامی ایران شماری از نیروهای نظامی سپاه و ارتش را برای حمایت از لبنان به سوریه اعزام کند. این تصمیم که بدون اطلاع امام‌خمینی گرفته شده بود، با مخالفت ایشان مواجه شد (محتشمی‌پور، مصاحبه، 33) و آن را دام اسرائیل برای ایران خواند (امام‌خمینی، صحیفه، ج۱6، ص۳51).
امام‌خمینی و سوریه
امام‌خمینی در سال 1352 از سوریه و کشورهای عربی دیگری که در جنگ با اسرائیل شرکت داشتند قدردانی کرد و بر ضرورت حمایت از فلسطین تأکید کرد (امام‌خمینی، صحیفه، ج3، ص4).
محوریت سوریه در میان مبارزان انقلابی ایران، روابط بین امام‌خمینی و سوریه را نیز تحت تأثیر قرار داده بود؛ چنان‌که
پس از کارشکنی‌های دولت عراق و تصمیم امام‌خمینی برای خروج از این کشور در مهر 1357، سوریه از مهم‌ترین گزینه‌ها برای اقامت بعدی ایشان بود که به دلایلی تغییر کرد (امام‌خمینی، صحیفه، ج4، ص28؛ ج6، ص223؛ محتشمی‌پور، از ایران به ایران، ج۲، ۲۰۰–۲15). امنیت این کشور برای مبارزان ایرانی، موجب می‌شد برخی از نامه‌هایی که برای امام‌خمینی و دیگران ارسال می‌شد، از طریق سوریه ارسال گردد (امام‌خمینی، صحیفه، ج3، ص77)
طبق گزارش صحیفه امام‌خمینی، موارد بسیاری پیام‌های تبریک و تسلیت به مناسبت‌های مختلف از سوی ریاست جمهوری عربی سوریه خطاب به امام‌خمینی ارسال شده است و امام‌خمینی نیز به آن پاسخ داده است (امام‌خمینی، صحیفه، ج9، ص 541؛ ج12، ص229؛ ج 15، ص 40، 153 و 289؛ ج16، ص53).
در مرداد 1358 هیئتی از مقامات سوریه با امام‌خمینی دیدار کرد. ایشان در این دیدار منشأ ضعف و فساد کشورهای اسلامی را تفرقۀ مسلمانان دانست. سخن مشهور امام‌خمینی که: «اگر مسلمین مجتمع بودند، هرکدام یک سطل آب بر اسرائیل می‌ریختند او را سیل می‌برد» در همین دیدار بیان شد (امام‌خمینی، صحیفه، ج9، ص 274-275). ایشان از همۀ دولت‌های اسلامی می‌خواست تا در کنار ایران و سوریه و لبنان و فلسطین، از عزت و شرف اسلام و عرب دفاع کنند و در برابر آمریکا و اسرائیل مقاومت نمایند (امام‌خمینی، صحیفه، ج16، ص362-363؛ 461).
منابع
امام‌خمینی، سیدروح‌الله (1389). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
حدیدچی (دباغ)، مرضیه (1385). پرواز با نور، دو روایت از زندگی خانم مرضیه حدیدچی (دباغ). به کوشش عالیه شفیعی. تهران: عروج.
طاهری، حجت‌الله و شهربانو رجبی (1387). محمد منتظری به روایت اسناد ساواک. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
محتشمی‌پور، سیدعلی‌اکبر (1384). از ایران به ایران (خاطرات سیاسی). قم: کوثر النبی.
محتشمی‌پور، سیدعلی‌اکبر (16تیر1400). مصاحبه. ویژه‌نامه چهلمین روز درگذشت مجلۀ حضور (محتشم انقلاب). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
وبگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، «بازخوانی حمایت‌های سوریه از ایران». مشاهده شده در بهمن 1403.