وجه خاص
وجه خاص، طریقی است که هر موجودی با حق‌تعالی در ارتباط است و حصه وجودی هر موجودی است که با توجه ایجادی حق نصیب او شده است.
اهمیت و جایگاه وجه خاص
وجه خاص در اصطلاح عرفانی همان طریق سرّ و کانال وجودی هر موجودی است که هیچ واسطه‌ای بین او و پروردگارش نیست.[۱] اهل معرفت در مباحث عرفان عملی و در موارد متعددی نظیر لطایف سبعه بطونی، سلسله مراتب خلقی و نظام هستی و معرفت‌شناسی سلوکی به بحث از سرّ وجودی وجه خاص پرداخته‌اند.[۲]
امام‌خمینی نیز در آثار عرفانی خویش به بحث وجه خاص و سرّ وجودی پرداخته با استناد به برخی آیات الهی و روایات و همچنین با توجه به لطایف سبعه بطونی، جایگاه وجه خاص هر انسانی را بیان نموده است.[۳]
چیستی وجه خاص
عرفا ارتباط موجودات با حق‌تعالی را به دو نحو می‌دانند:
- طریق ترتیبی و نظام علی و معلولی: به این بیان که هر موجودی توسط علل یا معدات یا مظاهر به حق‌تعالی مربوط می‌شود و تجلی و فیض را از این مجاری دریافت می‌کند.
- طریق وجه خاص: ارتباطی بدون واسطه میان حق‌تعالی و اشیاء است که هر موجودی مستقیماً از حق‌تعالی فیض مخصوص به خود را دریافت می‌کند. در عرف عرفان به طریق وجه خاص سرّ نیز گویند. سرّ، حصه هر موجودی از حق‌تعالی است که با توجه ایجادی نصیب وی شده و وجه خاصی است که در آن ساحت بین تقید انسان و اطلاق حق‌تعالی واسطه ای نیست.[۴]
به اعتقاد امام‌خمینی برای درک دقیق و درست این ارتباط و وجه خاص، باید درکی دقیق از توحید الهی داشت؛ زیرا خداوند به دلیل نامحدود بودن، در متن همه موجودات هستی حضور وجودی و معیت با آنها دارد، این حضور، معیت و احاطه از یک ارتباط وجودی خبر می‌دهد که نقطه اتصال و جهت مواجهه مستقیم خدا با موجودات است بدون آنکه سلسله ترتیبی نظام هستی واسطه باشد. امام‌خمینی با استناد به آیه «فأینما تولوا فثم وجه الله»[۵] معتقد است حق‌تعالی نسبت به همه موجودات یکسان و با همه موجودات همراهی دارد.[۶]
سرّ وجودی
امام‌خمینی با استناد به آیه «لکلٍ وجهة هو مولیها».[۷] سرّ وجودی را همان وجه خاص می‌داند که وجهه غیبی احدی هر یک از اشیاء است؛ زیرا احدیت ذاتی، وجه خاصی با هر یک از اشیا دارد.[۸] در حقیقت سرّ وجودی رابطه خاص غیبی هر یک از اشیا با حضرت احدیت است. البته سرّ وجودی در عرفان امام‌خمینی به دو قسم علمی اسمایی و سرّ و جود عینی تقسیم می‌شود. سرّ و جودی علمی اسمائی جهت ارتباط مستقیم اعیان ثابته به عنوان تعینات علمی و حدود اسمائی الهی با وجود حق‌تعالی در حضرت علمیه است، و سرّ وجودی عینی جهت ارتباط مستقیم خارجی به عنوان تعینات خلقی در مراتب عینی می‌باشد.[۹] به اعتقاد امام‌خمینی این سرّ آنگاه به فعلیت می‌رسد که سالک حقیقت قلبی خود را از همه مراتب تعلقات کونی خارج گشته و حقیقت خود را از غیر تهی کرده باشد آنگاه سرّ الهی را در همه موجودات مشاهده می‌کند و وجه الهی را در سراسر نظام هستی می‌بیند.[۱۰]
پانویس
- ↑ جندی، شرح فصوص الحکم، ص۹۸؛ کاشانی، لطایف الأعلام، ص۳۱۹؛ اصطلاحات الصوفیه، ص۸۱ و ۲۵۲.
- ↑ ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، ج۳، ص۳۴۳؛ قیصری، شرح فصوص الحکم، ص۲۹۷؛ ملاصدرا، ایقاظ النائمین، ص۷۲؛ قمشه‌ای، مجموعه آثار حکیم صهبا، ص۲۱۱؛ شاه‌آبادی، رشحات البحار، ص۱۹۸.
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۳۲ و ۲۱۸؛ شرح دعای سحر، ص۱۹؛ شرح چهل حدیث، ص۱۲۷؛ آداب الصلاة، ص۱۰ و ۱۱۷-۱۱۸؛ سرّ الصلاة، ص۶۶.
- ↑ جندی، شرح فصوص الحکم، ص۹۷-۹۸؛ کاشانی، لطائف الاعلام، ص۳۱۹؛ جامی أشعة اللمعات ص۱۴.
- ↑ بقره: ۱۱۵.
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۲۱۸؛ شرح دعای سحر، ص۱۹؛ شرح چهل حدیث، ص۱۲۷؛ آداب الصلاة، ص۱۱۵-۱۱۸.
- ↑ بقره: ۱۴۸.
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۲۱۸.
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۳۲؛ فضلی، پیش انگاره‌های انسان شناختی، ص۱۹۵-۱۹۶.
- ↑ امام‌خمینی، سرّالصلاة، ص۶۶.
منابع
- ابن‌عربی، محیی‌الدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۴ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۷۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۳ش.
- جامی، عبدالرحمان، أشعة اللمعات، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۹ش.
- جندی، مؤیدالدّین، شرح فصوص الحکم، تصحیح سیدجلال‌الدّین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۴۲۳ق.
- شاه‌آبادی، محمدعلی، رشحات البحار، تهران، فرهنگ اندیشه، ۱۳۸۶ش.
- قمشه‌ای، آقا محمدرضا، مجموعه آثار، حکیم صهبا، تحقیق ناجی اصفهانی، اصفحن، نشر کانون پژوهشی، ۱۳۷۸ش.
- قیصری، داوودبن‌محمود، شرح فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الّدین آشتیانی، تهران، نشر علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، لطائف الاعلام فی اشارات اهل الالهام، تصحیح مجید هادی‌زاده، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۹ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، اصطلاحات الصوفیه، تصحیح مجید هادی‌زاده، انتشارات حکمت، تهران،۱۳۸۱ش.
- ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، ایقاظ النائمین، تحقیق محسن مزیدی، تهران، نشر انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، بی‌تا.
نویسنده: باقر صاحبی