ابراهیم یزدی: تفاوت میان نسخه‌ها

ابراهیم یزدی در سوم مهر ۱۳۱۰ در شهر [[قزوین]] در خانواده مذهبی و بازاری به دنیا آمد و در سال ۱۳۱۶ همراه خانواده به [[تهران]] رفت.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۱/۱۵ و ۳۷؛ اندیشه پویا، مجله، ۶۰</ref> وی در سال ۱۳۱۷ به مدرسه رفت و تحصیلات ابتدایی را در دبستان‌های مولوی و ادب و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان دارالفنون به پایان رساند.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۱/۵۹ و ۶۲–۶۴؛ اندیشه پویا، مجله، ۶۰</ref> او در سال ۱۳۲۸ در رشته داروسازی وارد دانشگاه تهران شد<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۰</ref> و در فروردین ۱۳۳۳ با سرور طلیعه دختر میرزاباقر طلیعه از آزادیخواهان مشروطه و از قضات دادگستری ازدواج کرد.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۱/۱۰۳</ref> وی در سال ۱۳۳۴ با مدرک دکترای داروسازی از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۱/۸۲ و ۸۷؛ اندیشه پویا، مجله، ۶۱</ref> و در سازمان بیمه‌های اجتماعی کارگران مشغول به کار شد.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۱/۸۹</ref>

یزدی فعالیت مطبوعاتی خود را از دوره دبیرستان در دارالفنون با انتشار مجله دانش‌آموزان، همراه دوستان همکلاسی خود آغاز کرد<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۱/۱۳۷</ref> و بعدها با مجله فروغ علم و گنج شایگان به عنوان عضو هیئت تحریریه همکاری کرد.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۱/۱۴۴ و ۱۴۶</ref>

فعالیت سیاسی وی از سال ۱۳۲۵ پس از آشنایی با محمد نخشب و عضویت در نهضت خداپرستان سوسیالیست آغاز شد. او در سال ۱۳۲۸ به عضویت انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران و در سال ۱۳۲۹ به عضویت سازمان دانشجویان دانشگاه تهران درآمد<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۰</ref>؛ سپس نماینده سازمان دانشجویان دانشکده داروسازی در شورای مرکزی شد که ۲۲ نفر نماینده از شوراهای یازده دانشکده بود. شوراها هفت نفر را به عنوان هیئت دبیران انتخاب کرد و یزدی از اعضای آن هیئت بود.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۱/۱۷۲</ref> وی پس از [[کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲]]، به نهضت مقاومت ملی علیه دولت [[فضل‌الله زاهدی]] پیوست و همکاری خود را با کمیته نهضت مقاومت از دانشگاه آغاز و در اعتراض علیه [[رژیم پهلوی]] به تهیه و انتشار نشریات مخفی و شبنامه‌های نهضت ملی در حمایت از [[مصدق]] نقش ایفا کرد.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۱/۲۱۱–۲۲۱؛ اندیشه پویا، مجله، ۶۱</ref> او در تظاهرات شانزدهم مهر و ۲۱ آبان به سبب محاکمه مصدق و در تظاهرات چهاردهم و شانزدهم آذر ۱۳۳۲ به مناسبت ورود ریچارد نیکسون معاون آیزنهاور رئیس‌جمهور [[آمریکا]] به [[ایران]] فعال بود و در این تظاهرات بازداشت و همان شب نیز آزاد شد<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۱/۲۱۰–۲۲۴</ref>؛ همچنین در تظاهرات در سومین روز کشته‌شدن سه تن از دانشجویان در شانزدهم آذر و انتخابات دوره هجدهم [[مجلس شورای ملی]] که هیئت نظارت مردمی به ریاست [[علی‌اکبر دهخدا]] بود، مشارکت کرد.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۱/۲۲۵–۲۳۰</ref>

در سال ۱۳۳۵ سازمان «متاع» مخفف «مکتب تربیتی اجتماعی عملی» به رهبری [[مهدی بازرگان]] برای شکل‌دهی نهادهای مدنی همچون انجمن اسلامی مهندسان، انجمن اسلامی پزشکان و شرکت سهامی انتشار و مسجد جامع نارمک تأسیس شد که یزدی از اعضای آن بود.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۱/۲۵۸؛ اندیشه پویا، مجله، ۶۱</ref> او از فعالان تجدید حیات و شکل‌گیری جبهه ملی دوم در نیمه اول سال ۱۳۳۹ نیز بود {{ببینید|جبهه ملی ایران}}؛ اما در شهریور همان سال برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت.<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۲</ref> وی در کنار تحصیل و پژوهش در موضوع سرطان‌شناسی، فعالیت سیاسی خود را در خارج از کشور با جبهه ملی شاخه آمریکا به محوریت سیدعلی شایگان آغاز کرد و همراه [[مهدی چمران]] عضو هیئت اجرایی آن شد<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۲</ref> و در سال ۱۳۴۱ با تأسیس [[نهضت آزادی]] در ایران همراه [[پرویز امین]]، [[علی شریعتی]] و [[صادق قطب‌زاده]] شاخه نهضت آزادی را در خارج از کشور به وجود آوردند<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۲؛ یزدی، شصت سال صبوری، ۲/۳۴۷</ref> و وی دبیر شورای نهضت آزادی و مسئول کمیته تشکیلات خارج از کشور شد.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۲/۲۹۸، ۳۰۴ و ۳۴۷</ref> او در سال ۱۳۴۲ همراه چمران با خریداری یک ماشین چاپ، در زیرزمین خانه خود بیانیه‌ها و اعلامیه‌هایی را علیه رژیم پهلوی چاپ و منتشر می‌کردند.<ref>یزدی، یادنامه، ۱۰۵</ref>

پس از آغاز نهضت روحانیان به رهبری امام‌خمینی، اختلاف میان یزدی و برخی طیف‌های جبهه ملی و دانشجویی بر سر مبارزه با محوریت اسلام‌گرایی به وجود آمد<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۲</ref> که یزدی همراه شریعتی و چمران، سازمانی مخفی به نام سازمان اتحاد و عمل «سماع» را به وجود آوردند. یزدی که خواهان [[مبارزه مسلحانه]] بود، برای آموزش افراد مبارز، [[دانشگاه]] و زندگی را رها کرد و همراه خانواده به [[مصر]] رفت و یک سال بعد برای دیدار با [[امام‌موسی صدر]] به لبنان رفت.<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۲؛ یزدی، شصت سال صبوری، ۲/۵۳ و ۳۵۳</ref>

پس از [[تبعید امام‌خمینی]] به [[ترکیه]]، یزدی به نمایندگی از نهضت آزادی ایران، در ۳۱ اردیبهشت ۱۳۴۴، در نامه‌ای به ایشان با تعبیر «رهبر عالی‌قدر و روشن‌بین»، تبعید ایشان را مایه تأسف و تأثر ملت ایران و نهضت آزادی خواند و رفتار هیئت حاکم رژیم پهلوی را در برابر اعتراض‌های منطقی و قانونی ایشان ناشایست دانست و تبعید ایشان را مایه قدرت و امید ملت و توجه مسلمانان و رسوایی دست‌نشاندگان [[استعمار]] و حکومت [[محمدرضا پهلوی]] خواند و تأکید کرد با انتشار بیانیه‌های «پیشوای عالی‌قدر» و ترجمه آن به زبان‌های خارجی به همت جوانان وطن‌پرست مسلمان، آثار [[پیروزی]] به زودی نمایان خواهد شد. وی همچنین خواستار بیانیه ایشان در نخستین کنگره نهضت آزادی در خارج از کشور شد.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، دفتر دوم نامه‌ها، ۴/۱۸۸۷–۱۸۸۹</ref> وی در مهر ۱۳۴۴ به نمایندگی نهضت آزادی از [[لبنان]] و [[مصطفی چمران]] از [[قاهره]] به دیدار امام‌خمینی به [[نجف]] رفتند که نخستین دیدار یزدی با ایشان بود.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۲/۳۵۳؛ یزدی، یادنامه، ۴۱</ref> او در اسفند این سال در نامه دیگری مجاهدت امام‌خمینی را مایه امید مسلمانان خواند و تأکید کرد جوانان روشنفکر و تحصیل‌کرده به درایت و رهبری ایشان امید بسته‌اند که با هدایت ایشان قدم‌های بزرگ‌تر برای نجات مردم ایران بردارند.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، دفتر دوم نامه‌ها، ۴/۱۸۹۳</ref>

تلاش‌های یزدی به همراه چمران در گسترش سازمان «سماع» در خاورمیانه عملاً ناکام ماند. وی پس از دو سال اقامت در مصر و لبنان به آمریکا بازگشت<ref>یزدی، شصت سال صبوری، دفتر دوم نامه‌ها، ۲/۵۳ و ۵۴۰</ref> و پس از بازگشت به همراه چمران و قطب‌زاده نشریه مجاهد را برای پوشش مبارزات داخل کشور منتشر کردند؛ همچنین او و چمران در سال ۱۳۵۳ در تأسیس انجمن اسلامی دانشجویان فارسی‌زبان آمریکا و کانادا مشارکت فعال داشتند.<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۳</ref> امام‌خمینی در اردیبهشت ۱۳۵۴ به وی اجازه دریافت [[وجوهات شرعی]] داد تا بخشی از آن را برای مصارف در ترویج [[اسلام]] هزینه کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، 3/۸۶</ref> وی باقی وجوه را به نمایندگان ایشان به [[کویت]] می‌فرستاد.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۲/۵۴۷</ref> امام‌خمینی در سال ۱۳۵۴ طی نامه‌ای به یزدی، ضمن ارسال پیام به [[انجمن‌های اسلامی دانشجویان امریکا و کانادا|اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان آمریکا و کانادا]] از طریق وی، از ارسال وجوه شرعی به وسیله وی به [[بیروت]] و کویت یاد کرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، 3/۱۱۵</ref> ایشان در سال ۱۳۵۶ نیز اجازه صرف وجوه شرعی برای [[اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان اروپا|اتحادیه دانشجویان اسلامی در اروپا]] برای نشر و تبلیغ اسلام را به یزدی داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، 3/۲۷۵</ref> ‏ این مسئله به موقعیت یزدی در میان دانشجویان افزود که نماینده مرجع تقلید برای دریافت وجوهات شرعی شناخته می‌شد. او با استفاده از این موقعیت فعالیت‌های گسترده‌ای را در موارد مختلف ازجمله پی‌گیری نقض [[حقوق بشر]] در زندان‌های رژیم پهلوی در [[افکار عمومی]] غرب صورت داد.<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۳</ref> از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ چندین نامه میان یزدی و امام‌خمینی رد و بدل شده است که در برخی از آنها امام‌خمینی یزدی را مأمور تشکر از دیگران کرده و در یک مورد نیز بر [[قرآن]] متعلق به همسر وی حاشیه نگاشته است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، 3/۱۷۴، ۱۹۵، ۲۰۰ و ۶/۲۰۸</ref>

یزدی پس از درگذشت [[علی شریعتی]] به نجف رفت و خواستار برگزاری مجلس ترحیم و فرستادن تسلیت‌نامه به پدر وی [[محمدتقی شریعتی]] از سوی امام‌خمینی شد؛ اما ایشان با محتوای تسلیت‌نامه که تهیه شده بود و به معنای تأیید همه نوشته‌های شریعتی بود، موافق نبود و آن را نیازمند [[احیاگری و اصلاح|اصلاح]] می‌دانست<ref>فردوسی‌پور، همگام با خورشید، ۲۳۸–۲۴۰</ref> و یزدی که خواهان چنین اصلاحاتی نبود با رنجیدگی نجف را ترک کرد<ref>فردوسی‌پور، همگام با خورشید، ۲۴۱–۲۴۲</ref>؛ ولی پس از مدتی از طریق تماس تلفنی با [[سیدمحمود دعایی]]، پاسخ تلگرام‌های تسلیت اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان را از جانب امام‌خمینی دریافت کرد<ref>فردوسی‌پور، همگام با خورشید، ۲۴۲</ref>؛ چنان‌که ایشان در مرداد ۱۳۵۶، یزدی را مأمور کرد که از طرف ایشان در پاسخِ تسلیت جمعیت‌های مختلف دانشجویان خارج از کشور دربارهٔ درگذشت شریعتی، از آنان سپاسگزاری کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، 3/۲۰۷</ref>

یزدی ازجمله افرادی بود که در مهر ۱۳۵۷ همراه امام‌خمینی به [[پاریس]] رفت<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۴</ref> و پیشنهاد هجرت ایشان به پاریس را از سوی خود شمرده است<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۶؛ یزدی، شصت سال صبوری، ۳/۵۶–۵۷؛ یزدی، آخرین‌تلاش‌ها، ۷۲ و ۷۶</ref>؛ اما [[سیداحمد خمینی]] حضور یزدی را در آن مقطع خاص و هنگام حرکت امام‌خمینی از نجف به سمت مرز کویت، برای گرفتن پیامی از ایشان برای انجمن‌های اسلامی ایران در کانادا و آمریکا شمرده و خاطرنشان کرده است که تا آن لحظه یزدی به هیچ‌رو از جریان مهاجرت اطلاع نداشته است.<ref>خمینی، مجموعه آثار یادگار امام، ۲/۱۱۴–۱۱۵</ref> وی تأکید کرده است خود او پیشنهاد هجرت به پاریس را به امام‌خمینی داده است و ایشان پس از بررسی و بحث دربارهٔ دیگر کشورها، تصمیم سفر به پاریس را گرفته است.<ref>خمینی، مجموعه آثار یادگار امام، ۲/۱۱۶؛ خمینی، کوثر، ۱/چهل و هفت</ref> امام‌خمینی خود نیز در [[وصیت‌نامه امام‌خمینی|وصیت‌نامه]] خویش که در بهمن ۱۳۶۱ تدوین شده، تصریح کرده است رفتن به پاریس را پس از [[مشورت]] با فرزندش سیداحمد انتخاب کرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۵۲</ref> [[اسماعیل فردوسی‌پور]] نیز سفر یزدی را به نجف اتفاقی خوانده و از دیدار یزدی با امام‌خمینی در لحظه آخر، خبر داده است.<ref>فردوسی‌پور، همگام با خورشید، ۳۸۶</ref> به گفته وی شبی که امام‌خمینی در بصره اقامت داشت، فردای آن روز سیداحمد خمینی اعلام کرد امام‌خمینی به پاریس می‌رود.<ref>فردوسی‌پور، همگام با خورشید، ۳۹۹</ref> {{ببینید|هجرت امام‌خمینی}}

پس از استقرار امام‌خمینی در [[نوفل لوشاتو]]، یزدی اداره امور محل استقرار ایشان، تدوین برنامه سیاسی و مدیریت مصاحبه‌ها و مذاکرات ایشان و برقراری ارتباط تلفنی با ایران را برای فرستادن سریع پیام‌ها و بیانیه‌های ایشان بر عهده گرفت و نیز مشاور و مترجم ایشان بود.<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۴؛ یزدی، شصت سال صبوری، ۳/۱۱۱</ref> وی از طرف امام‌خمینی در پاریس به درخواست دولت آمریکا، نخستین دور مذاکرات را در زمینه مسائل ایران با زیمرمن، نماینده دولت آمریکا به انجام رساند و دیدگاه‌های امریکایی‌ها و امام‌خمینی را به یکدیگر منتقل می‌کرد.<ref>ذاکری، طلوع خورشید، ۶۵۲–۶۵۳</ref> وی همراه [[صادق قطب‌زاده|قطب‌زاده]] در پاریس تلاش می‌کرد تا میان امام‌خمینی و [[شاپور بختیار]] آخرین نخست‌وزیر [[رژیم پهلوی]] دیداری انجام شود.<ref>فردوسی‌پور، همگام با خورشید، ۴۸۷–۴۸۸</ref> امام‌خمینی در یازدهم بهمن ۱۳۵۷، در نوفل‌لوشاتو ضمن قدردانی از زحمات و خدمات یزدی به [[انقلاب اسلامی ایران|نهضت اسلامی]]، از همراهی او از لحظه نخست و نیز در طول حضور در پاریس که با کمال صداقت و امانت انجام داده است، قدردانی کرد و از خداوند برای وی اجر و توفیق خواست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۷</ref> و در ادامه او را در شمار اعضای [[شورای انقلاب]] قرار داد.<ref>یزدی، آخرین تلاش‌ها، ۹۴؛ بادامچیان، بررسی تحلیلی، ۱۲۳</ref> یزدی در دوازدهم بهمن همراه امام‌خمینی پس از هجده سال به ایران بازگشت.<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۵؛ یزدی، شصت سال صبوری، ۳/۴۲۸–۴۲۹؛ یزدی، آخرین تلاش‌ها، ۳۷۴–۳۷۵</ref>

پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب اسلامی]] و تشکیل [[دولت موقت]] به دستور امام‌خمینی در پانزدهم بهمن ۱۳۵۷،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۵۴</ref> یزدی معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب شد.<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۵</ref> وی در اسفند ۱۳۵۷ از طرف [[مهدی بازرگان|بازرگان]] مسئولیت حفاظت اسناد و سرپرستی ساختمان‌های [[ساواک|سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک) را بر عهده گرفت.<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۵</ref> وی که در دولت موقت حضور فعال داشت، پس از استعفای کریم سنجابی در ۲۶ فروردین ۱۳۵۸<ref>تاریخ ایرانی، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱/۹/۱۳۹۶ش</ref> به عنوان وزیر خارجه دولت موقت مشغول فعالیت شد<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۵</ref> و سفارت آمریکا در تهران انتصاب وی را از طرفی کوششی در جهت تغییر سیاست خارجی ایران در راستای نظریات امام‌خمینی خواند و از سوی دیگر، اظهار امیدواری کرد وی در تغییر جهت سیاست جمهوری اسلامی ایران تأثیر بگذارد و بهتر از دیگران دیدگاه امام‌خمینی را با سیاست‌های بازرگان مرتبط کند.<ref>مؤسسه مطالعات، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۱/۵۹</ref>

در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۸ امام‌خمینی به یزدی دستور داد در سمت وزیر خارجه دولت موقت، قطع رابطه [[جمهوری اسلامی|دولت جمهوری اسلامی ایران]] با مصر را به سبب بستن پیمان «[[پیمان کمپ دیوید|کمپ دیوید]]» با [[اسرائیل]] و اطاعت بی‌چون و چرا از آمریکا و [[صهیونیزم]] اعلام کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۱۶۸</ref>؛ اما یزدی در اعلام آن تعلل کرد و امام‌خمینی تأکید کرد اگر اعلام نکند، از طریق دفتر خود مستقیماً به [[صدا و سیما]] قطع رابطه را اعلام خواهد کرد.<ref>فردوسی‌پور، همگام با خورشید، ۴۸۱</ref> یزدی در شهریور ۱۳۵۸ در نشست [[جنبش غیر متعهدها|کشورهای غیرمتعهد]] در کوبا شرکت کرد و در حاشیه کنفرانس، گفتگوی تندی با [[صدام حسین]] رئیس‌جمهور [[عراق]] به سبب [[جنگ عراق علیه ایران|تجاوز کشور عراق به مرزهای ایران]] انجام داد.<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۵</ref>

در نیمه سال ۱۳۵۸ افرادی مانند [[سیدمحمد حسینی بهشتی]]، [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]]، [[صادق قطب‌زاده]] و یزدی مورد حمله گروه‌های مخالف بودند و ازجمله اتهام امریکایی‌بودن به این اشخاص می‌زدند. امام‌خمینی در دفاع از آنان خاطرنشان کرد بیست سال است آنان را می‌شناسد و آنان را افراد لایق می‌داند؛ اما [[دشمن]] نمی‌خواهد آنان برای مردم و کشور خدمت کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۷۶</ref> در اسناد سفارت آمریکا آمده است یزدی در دیدار بازرگان با کاردار آمریکا از سیاست آمریکا [[انتقاد]] کرده است که سران آمریکا راجع به انقلاب ایران به مردم خود اطلاعات نادرست می‌دهند و رسانه‌های آمریکایی سیاستمداران ایرانی را متعصب و [[عقب‌ماندگی|عقب‌مانده]] می‌شمارند و با این سیاست، ایران چگونه می‌تواند با [[آمریکا]] ارتباط برقرار کند.<ref>مؤسسه مطالعات، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۲/۴۶۰–۴۶۱</ref> یزدی در ۱۶ مهر ۱۳۵۸ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد از سیاست و حمایت ۲۵ساله آمریکا از [[محمدرضا پهلوی]] انتقاد کرد.<ref>مؤسسه مطالعات، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۲/۵۲۴–۵۲۵</ref> دیدار وی و بازرگان با زبیگینو برژینسکی در آبان ۱۳۵۸، مشاور امنیت ملی دولت [[جیمی کارتر]]، رئیس‌جمهور آمریکا در [[الجزایر]] سبب شد که نیروهای انقلابی مخالفتشان با دولت موقت را اعلام کنند.<ref>سلطانی، خط سازش، ۲۲۲</ref> پس از استعفای دولت موقت، امام‌خمینی در آذر ۱۳۵۸ یزدی را نماینده خود برای رسیدگی به بحران‌ها و مشکلات و مسائل استان‌ها قرار داد تا پس از تهیه گزارش، دربارهٔ آنان تصمیم لازم گرفته و در محاکم قضایی رسیدگی شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۰۹</ref>

یزدی در اسفند ۱۳۵۸ در انتخابات نخستین دوره [[مجلس شورای اسلامی]]، به نمایندگی مردم تهران به مجلس شورای اسلامی راه یافت؛ اما در انتخابات دوره دوم رد صلاحیت شد و دیگر صلاحیت او هیچ‌وقت تأیید نشد.<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۶</ref> وی در اردیبهشت ۱۳۵۹ به حکم امام‌خمینی به سرپرستی [[مؤسسه کیهان]] منصوب شد و امام‌خمینی در این حکم تأکید کرد وی مؤسسه را مطابق آموزه‌های اسلامی و شأن جمهوری اسلامی اداره کند تا اصلاحاتی بنیادی در آن تحقق یابد و اشخاصی که موجب [[انحراف]] در کارها می‌شوند دستشان از رسانه‌های گروهی مانند کیهان کوتاه شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۶۰</ref>

یزدی در نوروز ۱۳۶۳ برای آخرین بار با امام‌خمینی دیدار کرد. او در این دیدار برای تلطیف فضای کشور در آستانه [[انتخابات]] پیشنهاد کرد زندانی‌های سیاسی آزاد شوند و همچنین راجع به [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ]] گفت پیروزی نظامی را باید با آتش‌بس، تبدیل به پیروزی سیاسی کرد.<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۶</ref> وی که در اعتراض به [[مهدی بازرگان|بازرگان]] به دلیل پیشنهاد دولت آشتی ملی و نایب‌السلطنه‌شدن [[فرح پهلوی]]، در [[نوفل لوشاتو]] به همراه قطب‌زاده از عضویت [[نهضت آزادی]] استعفا داده بود، پس از پیروزی انقلاب، به همکاری با آن ادامه داد و پس از درگذشت بازرگان دبیرکل آن شد.<ref>هاشمی، ۶۶</ref> وی دلیل فاصله‌گرفتن خود از انقلاب را برخی عملکردها ازجمله غیرقانونی اعلام‌شدن نهضت آزادی از سوی وزارت کشور در سال ۱۳۶۶ شمرده است.<ref>شصت سال صبوری، ۳/۶۶۹–۶۷۳؛ اندیشه پویا، مجله، ۶۶</ref>

یزدی گفته است که در نوفل لوشاتو، او برنامه‌های راهبردی انقلاب را تدوین‌کرده و به [[امام‌خمینی]] داده است؛ ازجمله خلع محمدرضا پهلوی از سلطنت و یادآوری تشکیل شورای انقلاب که پیش از وی بازرگان در نامه‌ای در شهریور ۱۳۵۷، طرح آن را به امام‌خمینی ارائه کرده بود<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۳/۱۲۸–۱۲۹</ref>؛ همچنین گفته است وی دولت موقت، تأسیس [[حکومت اسلامی]] و تشکیل شورای موقت رهبری را بر اساس قانون اساسی جدید، تدوین و به امام‌خمینی داده و این برنامه، پس از اعمال نظرات ایشان نهایی شده است.<ref>یزدی، شصت سال صبوری، ۳/۱۲۸–۱۳۰؛ یزدی، آخرین تلاش‌ها، ۲۷۵–۲۸۱</ref> نیز وی خود را مؤسس [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و نیز مبتکر و طراح [[روز جهانی قدس|روز قدس]] دانسته است<ref>اندیشه پویا، مجله، ۶۴</ref>؛ ولی امام‌خمینی به صورت کلی خاطرنشان کرده است که وقتی در زمان حیات ایشان سخنان خلاف واقعیت گفته می‌شود که برنامه‌ها و اعلامیه‌های ایشان به دست اشخاصی نوشته و تنظیم شده است، پس از حیات نیز ممکن است بر حجم آن افزوده شود؛ بنابراین مطالبی مورد تأیید ایشان است که به صدا، خط و امضای ایشان باشد و با تصدیق کارشناسان تأیید شوند.<ref>۲۱/۴۵۱–۴۵۲</ref> {{ببینید|دستخط امام‌خمینی}}

ابراهیم یزدی در سن ۸۶سالگی بر اثر بیماری سرطان در پنجم شهریور ۱۳۹۶، در شهر ازمیر [[ترکیه]] درگذشت و پس از انتقال پیکر او به ایران و برگزاری نماز به امامت [[سیدمحمود دعایی]]، در قطعه دوم [[بهشت زهرا(س)]] تهران به خاک سپرده شد.<ref>اندیشه پویا، مجله، ۵۳–۵۴ و ۶۶</ref>

از یزدی آثار چندی مانده که بخشی از آنها منتشر شده است، ازجمله کتاب خاطرات او به نام شصت سال صبوری و شکوری در دو جلد، آخرین تلاش‌ها در آخرین روزها و یادنامه شهید بزرگوار دکتر مصطفی چمران. «گفتگوی تمدن‌ها، روشنفکری دینی و سکولاریسم»، «چه شد که شاه سقوط کرد»، «نامه‌ای به سیداحمد خمینی» و «دهکده نوفل لوشاتو و انقلاب اسلامی ایران»، ازجمله مقاله‌های وی است.<ref>پژوهشگاه علوم انسانی، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۵/۹/۱۳۹۶ش</ref> از یزدی یک پسر و سه دختر به جا مانده است.<ref>اندیشه پویا، مجله، ۵۳–۵۹</ref>

*علی حائری مجد، مقاله «[https://books.khomeini.ir/books/10010/499/ یزدی، ابراهیم]»، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۱۰، ص۴۹۹–۵۰۵.

[[رده:مقاله‌های نیازمند بازنگری]]

[[رده:مقاله‌های جلد دهم دانشنامه]]