confirmed، emailconfirmed، templateeditor
۱٬۵۵۴
ویرایش
(اصلاح ارقام، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح نویسههای عربی) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
مصدق با دورزدن کانونهای موجود قدرت، مستقیماً از مردم کمک خواست؛ ولی از هنر و ابزار سازماندهی مردم برخوردار نبود (کاتوزیان، ۱۱۶). تلقی اشتباه رهبران نهضت نفت از سیاستهای بینالمللی انرژی (فوران، ۴۲۹ و ۴۳۱) و اعتماد بیجای مصدق به وعدههای امریکا و قبول دخالت بانک بینالمللی در قضیه نفت (حوزه، ۱۳۲؛ آیت، ۶۵ ـ ۷۵)، تشدید بحران مالی دولت مصدق در پی همکارینکردن شوروی (فوران، ۴۳۷؛ رهدار، ۱۰۷ ـ ۱۰۸) و غفلت از مبارزه با استبداد داخلی (رهدار، ۱۰۱ ـ ۱۰۲) از دیگر علل شکست نهضت بود. در تحلیل برخی آگاهان، مصدق و کاشانی به مسئله نفت اکتفا کردند و از اندیشه درباره کل نظام سیاسی و سرچشمه مفاسد اجتماعی غافل بودند و حال آنکه میبایست همانند نهضت امامخمینی سرچشمه مفاسد را که رژیم پهلوی بود هدف میگرفتند (فضلالله، ۳۵۲ ـ ۳۵۳). عواملی نیز باعث دشوارشدن وضعیت شد، ازجمله سلب اختیارات قانونگذاری از مجلس از سوی مصدق، سهلانگاری درباره مجازات مأموران حملهکننده به مردم در جریان نهضت و واقعه ۳۰ تیر (زهیری، ۱۸۱ ـ ۱۸۳؛ منصوری، ۳۴ ـ ۳۵)، انتصاب افراد مشکوک به مقامات مهم نظامی و بیتوجهی به اندرزهای دلسوزانه کاشانی و دیگران (حسینیان، بیست سال، ۱۹۲ ـ ۱۹۳)، بهویژه بیتوجهی به اخطار کاشانی درباره احتمال کودتا (مدنی، ۱/۵۰۷) و نداشتن افراد تربیتشده برای مبارزه (حوزه، ۱۴۲؛ ابرقویی، ۳۴۷). انگلستان نیز نفت ایران را تحریم کرد و با این تحریم شرایط اقتصادی اجتماعی ایران بدتر و راه برای مداخله گسترده بیگانگان هموار شد (فوران، ۴۲۹، ۴۳۱ و ۴۳۴؛ امینی، علی، ۶۹؛ کاتوزیان، ۲۷۲). | مصدق با دورزدن کانونهای موجود قدرت، مستقیماً از مردم کمک خواست؛ ولی از هنر و ابزار سازماندهی مردم برخوردار نبود (کاتوزیان، ۱۱۶). تلقی اشتباه رهبران نهضت نفت از سیاستهای بینالمللی انرژی (فوران، ۴۲۹ و ۴۳۱) و اعتماد بیجای مصدق به وعدههای امریکا و قبول دخالت بانک بینالمللی در قضیه نفت (حوزه، ۱۳۲؛ آیت، ۶۵ ـ ۷۵)، تشدید بحران مالی دولت مصدق در پی همکارینکردن شوروی (فوران، ۴۳۷؛ رهدار، ۱۰۷ ـ ۱۰۸) و غفلت از مبارزه با استبداد داخلی (رهدار، ۱۰۱ ـ ۱۰۲) از دیگر علل شکست نهضت بود. در تحلیل برخی آگاهان، مصدق و کاشانی به مسئله نفت اکتفا کردند و از اندیشه درباره کل نظام سیاسی و سرچشمه مفاسد اجتماعی غافل بودند و حال آنکه میبایست همانند نهضت امامخمینی سرچشمه مفاسد را که رژیم پهلوی بود هدف میگرفتند (فضلالله، ۳۵۲ ـ ۳۵۳). عواملی نیز باعث دشوارشدن وضعیت شد، ازجمله سلب اختیارات قانونگذاری از مجلس از سوی مصدق، سهلانگاری درباره مجازات مأموران حملهکننده به مردم در جریان نهضت و واقعه ۳۰ تیر (زهیری، ۱۸۱ ـ ۱۸۳؛ منصوری، ۳۴ ـ ۳۵)، انتصاب افراد مشکوک به مقامات مهم نظامی و بیتوجهی به اندرزهای دلسوزانه کاشانی و دیگران (حسینیان، بیست سال، ۱۹۲ ـ ۱۹۳)، بهویژه بیتوجهی به اخطار کاشانی درباره احتمال کودتا (مدنی، ۱/۵۰۷) و نداشتن افراد تربیتشده برای مبارزه (حوزه، ۱۴۲؛ ابرقویی، ۳۴۷). انگلستان نیز نفت ایران را تحریم کرد و با این تحریم شرایط اقتصادی اجتماعی ایران بدتر و راه برای مداخله گسترده بیگانگان هموار شد (فوران، ۴۲۹، ۴۳۱ و ۴۳۴؛ امینی، علی، ۶۹؛ کاتوزیان، ۲۷۲). | ||
نگاه امامخمینی به نهضت ملی نفت: امامخمینی به تاریخ اسلام، ایران و نهضتهای آزادیبخش و پیروزیها و شکستها توجه ویژه داشت و از تجربههای تاریخی در پیشبرد نهضت اسلامی بهره میگرفت. ایشان ملیشدن صنعت نفت و کوتاهکردن دست استعماری انگلیس را خدمت به کشور ایران میدانست. ایشان که معتقد بود مصدق میخواست به کشور خدمت کند اما اشتباه نیز داشت، یکی از اشتباههای وی را همانند قوامالسلطنه شمرده که وقتی قدرت داشت، محمدرضا پهلوی را از میان برنداشت، با اینکه به راحتی میتوانست او را کنار بگذارد (۴/۳۷۱) (← مقاله مصدق، محمد). ایشان علت اصلی شکست نهضت ملی نفت را غیر اسلامیبودن و محصورکردن آن در دایره ملیگرایی و اهداف سیاسی و منافع مادی میدید (۵/۲۶۷ و ۱۳/۳۹) و بر این باور بود که ملیگرایان از همان آغاز از نظر فکری با اسلام و روحانیت مخالف بودند و در عمل نیز مخالفت کردند (۱۴/۴۵۶) و همه علما و بزرگانی که در دوره مشروطیت در صدد خدمت به اسلام بودند، از میرزامحمدحسن شیرازی تا سیدابوالقاسم کاشانی را، خطاکار میخواندند (۱۴/۴۶۴ ـ ۴۶۵). از نگاه امامخمینی جدایی دین از سیاست و جدایی رهبری سیاسی از رهبری مذهبی از عوامل شکست نهضت بود (۵/۲۶۸ ـ ۲۷۶). ایشان در مجموع به تفکر و شعار ملیگراییِ جبهه ملی بدبین بود و اعضای این جبهه را برای مملکت افرادی زیانبار و نگاه آنان را مخالف اسلام و روحانیت میدانست (۱۴/۴۵۶ ـ ۴۵۷ و ۴۴۹) (← مقالههای ملیگرایی؛ جبهه ملی ایران). ایشان در مقایسه انقلاب اسلامی با نهضت نفت، انقلاب اسلامی را نهضتی عمیقتر از نهضت نفت میدانست و بر آن بود که نهضت نفت، نهضتی صرفاً سیاسی بود؛ ولی انقلاب اسلامی انقلابی سیاسی، مذهبی و ریشهدار بود. ایشان نهضت ملی نفت را جنبشی مادی و انقلاب اسلامی را انقلابی معنوی برمیشمرد. به باور ایشان نهضت نفت با تکیه بر توان سیاسی و دوری از معنویت و برخی از اشتباهات دیگر شکست خورد (۵/۲۹۰ و ۷/۴۵۷ ـ ۴۵۹). | نگاه امامخمینی به نهضت ملی نفت: امامخمینی به تاریخ اسلام، ایران و نهضتهای آزادیبخش و پیروزیها و شکستها توجه ویژه داشت و از تجربههای تاریخی در پیشبرد نهضت اسلامی بهره میگرفت. ایشان ملیشدن صنعت نفت و کوتاهکردن دست استعماری انگلیس را خدمت به کشور ایران میدانست. ایشان که معتقد بود مصدق میخواست به کشور خدمت کند اما اشتباه نیز داشت، یکی از اشتباههای وی را همانند قوامالسلطنه شمرده که وقتی قدرت داشت، محمدرضا پهلوی را از میان برنداشت، با اینکه به راحتی میتوانست او را کنار بگذارد (۴/۳۷۱) (← مقاله مصدق، محمد). ایشان علت اصلی شکست نهضت ملی نفت را غیر اسلامیبودن و محصورکردن آن در دایره ملیگرایی و اهداف سیاسی و منافع مادی میدید (۵/۲۶۷ و ۱۳/۳۹) و بر این باور بود که ملیگرایان از همان آغاز از نظر فکری با اسلام و روحانیت مخالف بودند و در عمل نیز مخالفت کردند (۱۴/۴۵۶) و همه علما و بزرگانی که در دوره مشروطیت در صدد خدمت به اسلام بودند، از میرزامحمدحسن شیرازی تا سیدابوالقاسم کاشانی را، خطاکار میخواندند (۱۴/۴۶۴ ـ ۴۶۵). از نگاه امامخمینی جدایی دین از سیاست و جدایی رهبری سیاسی از رهبری مذهبی از عوامل شکست نهضت بود (۵/۲۶۸ ـ ۲۷۶). ایشان در مجموع به تفکر و شعار ملیگراییِ جبهه ملی بدبین بود و اعضای این جبهه را برای مملکت افرادی زیانبار و نگاه آنان را مخالف اسلام و روحانیت میدانست (۱۴/۴۵۶ ـ ۴۵۷ و ۴۴۹) (← مقالههای ملیگرایی؛ جبهه ملی ایران). ایشان در مقایسه انقلاب اسلامی با نهضت نفت، انقلاب اسلامی را نهضتی عمیقتر از نهضت نفت میدانست و بر آن بود که نهضت نفت، نهضتی صرفاً سیاسی بود؛ ولی انقلاب اسلامی انقلابی سیاسی، مذهبی و ریشهدار بود. ایشان نهضت ملی نفت را جنبشی مادی و انقلاب اسلامی را انقلابی معنوی برمیشمرد. به باور ایشان نهضت نفت با تکیه بر توان سیاسی و دوری از معنویت و برخی از اشتباهات دیگر شکست خورد (۵/۲۹۰ و ۷/۴۵۷ ـ ۴۵۹). | ||
منابع: آقاحسینی، علیرضا، تحلیل گفتمانی وعلل و عوامل شکست جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران (۱۳۲۰ ـ ۱۳۳۲)، مجله پژوهشهای تاریخی، شماره۱۰، | منابع: آقاحسینی، علیرضا، تحلیل گفتمانی وعلل و عوامل شکست جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران (۱۳۲۰ ـ ۱۳۳۲)، مجله پژوهشهای تاریخی، شماره۱۰، ۱۳۹۰ش. | ||
آیت، سیدحسن، چهره حقیقی مصدق السلطنه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۰ش. | |||
ابرقویی، عباس، علل ناتوانی دولت ملی، ریشهیابی ناکامیها در حل مساله نفت، مجله راهبرد، شماره ۲۸، ۱۳۸۲ش. | |||
اداره کل انتشارات و تبلیغات، اسناد نفت، تهران، پویان، ۱۳۳۰ش. | |||
ازغندی، علیرضا، روابط خارجی ایران (دولت دستنشانده) ۱۳۵۷ ـ ۱۳۲۰، تهران، قومس، چاپ نهم، ۱۳۸۸ش. | |||
اقبال، اسماعیل، نقش انگلیس در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، تهران، اطلاعات، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش. | |||
امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش. | |||
امینی، داوود، جمعیت فداییان اسلام و نقش آن در تحولات سیاسی ـ اجتماعی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۱ش. | |||
امینی، علی، خاطرات علی امینی، به کوشش یعقوب توکلی، تهران، حوزه هنری، چاپ دوم، ۱۳۹۰ش. | |||
انتشارات وزارت نفت، ۲۹ اسفند، سالروز ملی شدن صنعت نفت، تهران، ۱۳۶۵ش. | |||
بازرگان، مهدی، خاطرات بازرگان، شصت سال خدمت و مقاومت، تدوین غلامرضا نجاتی، جلد دوم، تهران، رسا، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. | |||
بایرامی، سمیه، آثار و پیامدهای اجتماعی اشغال ایران در شهریور۱۳۲۰، مجله مطالعات تاریخی، شماره ۲۷، ۱۳۸۸. | |||
بختیاری، امیرهوشنگ، مصدق و اخراج انگلیسیها از ایران، مجله تاریخ روابط خارجی، شماره ۱۸، ۱۳۸۳ش. | |||
بیل، جیمز، و ویلیام راجر لویس، مصدق، نفت، ناسیونالیسم ایرانی، ترجمه عبدالرضا (هوشنگ) مهدوی و کاوه بیات، تهران، گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش. | |||
تبریزنیا، حسین، علل ناپایداری احزاب سیاسی در ایران، ترجمه علی باقری، تهران، بینالملل، چاپ اول، ۱۳۷۱ش. | |||
ترکمان، محمد، اسرار قتل رزمآرا، تهران، رسا، چاپ اول، ۱۳۷۰ش. | |||
تکمیل همایون، ناصر، به یاد ۲۹ اسفند روز تاریخی و شکوهمند ملی شدن نفت، مجله حافظ، شماره ۲۵، ۱۳۸۴ش. | |||
حسینیان، روحالله، بازخوانی نهضت ملی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | |||
همو، بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران (۱۳۲۰ ـ ۱۳۴۰)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. | |||
حشمتزاده، محمدباقر، ایران و نفت، جامعهشناسی سیاسی نفت در ایران (۷۵ ـ ۱۳۵۷)، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | |||
حوزه، مجله، روحانیت و روشنفکران در نهضت ملی نفت، شماره ۱۵، ۱۳۶۵ش. | |||
خامهای، انور، اقتصاد بدون نفت ابتکار بزرگ دکتر مصدق، تهران، ناهید، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش. | |||
خبرنامه، مجله، همایش نفت، سلطه، کودتا، ۲۸ مرداد، شماره ۲، ۱۳۸۲ش. | |||
خسروشاهی، سیدهادی، فداییان اسلام، تهران، اطلاعات، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش. | |||
خلیلالله مقدم، احمد، تاریخ جامع ملی شدن نفت، تهران، علم، ۱۳۷۷ش. | |||
ذبیح، سپهر، ایران در دوران دکتر مصدق، ترجمه، محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۳ش. | |||
ذوقی، ایرج، مسایل سیاسی ـ اقتصادی نفت ایران، تهران، دانشپور، چاپ اول، ۱۳۷۲ش. | |||
روبین، باری، جنگ قدرتها در ایران، ترجمه محمود مشرفی، تهران، آشتیانی، چاپ اول، ۱۳۶۳ش. | |||
رهدار، احمد، روحانیت و نهضت ملیشدن نفت ایران، مجله ۱۵ خرداد، شماره ۲۰، ۱۳۸۸ش. | |||
زهیری، علیرضا، عصر پهلوی به روایت اسناد، قم، دفتر نشر و پخش معارف، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | |||
سحابی، عزتالله، نیم قرن خاطره و تجربه، تهران، صبا، چاپ سوم، ۱۳۸۹ش. | |||
شوادران، بنجامین، خاورمیانه، نفت و قدرتهای بزرگ، ترجمه عبدالحسین شریفیان، تهران، فرانکلین، ۱۳۵۴ش. | |||
طاهراحمدی، محمود، اسنادی از جنبش دانشجویی و نهضت ملی ایران، مجله گنجینه اسناد، شماره ۵۷، ۱۳۸۴ش. | |||
عبدخدایی، محمدمهدی، خاطرات محمدمهدی عبدخدایی، تدوین سیدمهدی حسینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | |||
علم، مصطفی، نفت، قدرت و اصول، ترجمه غلامحسین صالحیار، تهران، اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۱ش. | |||
فاتح، مصطفی، پنجاه سال نفت ایران، تهران، پیام، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش. | |||
فخیمی، قباد، سی سال نفت ایران از ملی شدن تا انقلاب اسلامی، تهران، مهراندیش، چاپ اول، ۱۳۷۸ش. | |||
فضلالله، سیدمحمدحسین، مصاحبه، آیینهداران حقیقت، مجله حوزه، ۱۳۸۳ش. | |||
فوران، جان، مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، تهران، رسا، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش. | |||
قمری (قنبری)، داریوش، تحول ناسیونالیسم در ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | |||
کاتم، ریچارد، ناسیونالیسم در ایران، ترجمه احمد تدین، تهران، کویر، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش. | |||
کاتوزیان، محمدعلی، مصدق و نبرد قدرت، ترجمه احمد تدین، رسا، چاپ دوم، ۱۳۷۲ش. | |||
کارگر جهرمی، وحید، تحلیل روابط کاشانی و نواب صفوی در پیروزی و شکست نهضت ملی ایران، مجله گنجینه اسناد، شماره ۹۲، ۱۳۹۲ش. | |||
کاشانی، سیدمحمود، مداخله انگلستان و آمریکا برای نابودی نهضت ملی نفت ایران، مجله تاریخ معاصر ایران، شماره ۲۹، ۱۳۸۶ش. | |||
گلآوری، عبدالکاظم، دستاوردهای نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران، مجله حافظ، شماره ۲۵، ۱۳۸۴ش. | |||
ماسلی، لئونارد، نفت، سیاست و کودتا در خاورمیانه، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، رسام، چاپ اول، ۱۳۶۵ش. | |||
مدنی، سیدجلالالدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ نهم، ۱۳۷۸ش. | |||
مرکز اسناد ریاست جمهوری، اسنادی از انجمنها و مجامع مذهبی در دوره پهلوی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. | |||
مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، روحانی مبارز آیتالله سیدابوالقاسم کاشانی به روایت اسناد، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | |||
مصدق، محمد، خاطرات و تألمات دکتر محمد مصدق، تهران، انتشارات علمی، چاپ هشتم، ۱۳۷۵ش. | |||
منصوری، جواد، ۲۵ سال حاکمیت آمریکا بر ایران، بیجا، بینا، ۱۳۶۴ش. | |||
موحد، محمدعلی، خواب آشفته نفت، تهران، کارنامه، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش. | |||
همو، نفت ما و مسائل حقوقی آن، تهران، خوارزمی، چاپ دوم، ۱۳۵۷ش. | |||
موسوی، میرطیب، نفت، سیاست، اقتصاد، تهران، خط سوم، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | |||
میلانی، محسن، شکلگیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمه مجتبی عطاردزاده، تهران، گام نو، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. | |||
مینا، پرویز، مصاحبه، نهضت ملی نفت موتور محرکه قرارداد کنسرسیوم و تجدید نظر در آن، مجله اقتصاد انرژی، شماره ۱۴۷ ـ ۱۴۸، ۱۳۹۰ش. | |||
نجاتی، غلامرضا، جنبش ملّی شدن صنعت نفت ایران و کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۲۲، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم، ۱۳۶۶ش. | |||
نصری، قدیر، نفت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | |||
نوذری، عزتالله، تاریخ احزاب سیاسی در ایران، شیراز، نوید شیراز، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش. | |||
واعظزاده خراسانی، محمد، مصاحبه، چاپشده در چشم و چراغ مرجعیت، به کوشش مجتبی احمدی و دیگران، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | |||
هاشمی رفسنجانی، اکبر، دوران مبارزه، به اهتمام محسن هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۷۶ش. | |||
هرمیداس باوند، داود، روزهای افتخار و خذلان، نگرشی گذرا بر علل نافرجامی نهضت ملی کردن صنعت نفت و تبعات آن، مجله اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، شماره ۱۰۷ ـ ۱۰۸، ۱۳۷۵ش. | |||
همبلی، گاوین، خودکامگی پهلوی: محمدرضاشاه (۱۳۲۰ ـ ۱۳۵۷)، چاپشده در تاریخ جامع ملیشدن نفت، تدوین احمد خلیلالله، تهران، علم، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. |