آداب سلوک
آداب سلوک، روش و رسوم سالکان برای رسیدن به مراحل بالاتر معنوی.
اهمیت و جایگاه آداب سلوک
آداب سلوک در اصطلاح عرفانی، به مجموعهای از قوانین، رسوم و وظایفی گفته میشود که رعایت آنها بر سالکان طریقت لازم میباشد.[۱]
اهل طریقت برای سلوک الی الله آداب ظاهری، طریقتی و امور و رسوم و اعمالی برای اصلاح حال طالبان سلوک وضع کردهاند. آداب سلوکی که عارفان و اهل طریقت بیان کردهاند، نمایانگر فرهنگ و اهمیت و جایگاه آن در سلوک الی الله میباشد. اهل طریقت با قدم نهادن در مسیر سیر و سلوک از همان قرون نخستین برای خود آداب و رسوم خاصی قائل شدهاند؛ البته گرایشهای فرقهای، سبب تنوع و تفاوتهایی در آداب سلوکی شده است.[۲]
امامخمینی نیز در آثار عرفانی خویش به برخی آداب سلوک با توجه به مبانی خویش پرداخته است.[۳]
آداب و رسوم سلوکی
اهل طریقت برای آداب سلوکی اموری را در آثار خوش بر شمارهاند.[۴] امامخمینی نیز برای سلوک الی الله آداب و رسومی را بر شمرده است از جمله:
- توجه به عزّ ربوبیت و ذلّ عبودیت: یکی از وظایف و آداب باطنی سالک، توجه به عز ربوبیت و ذل عبودیت است که قوت سلوکی هر شخصی، به مقدار قوت این نظر است. به باور امامخمینی بر سالک لازم است در عبادات خود به قلب و قوای خود، قرب حضور حق را بفهماند و آداب صوری و معنوی را رعایت کند و با قدم حق و با ریاضت و تقوای کامل سیر کند.[۵]
- منزوی بودن: انزوای از مردم از جمله آداب و رسوم سلوکی است. سالک باید مدتی نفسی خود را ریاضت و از کثرات و مردم دور نگه دارد؛ البته به اعتقاد امامخمینی در سیر الی الله لازم نیست انسان در گوشهای بنشیند بلکه همانند انبیای الهی و اولیای الهی که در عین حکومت و جنگ، سیر و سلوک نیز داشتهاند، باشد.[۶]
- وجوب رعایت ظاهر: انسان سالک باید در انتخاب ماده و هیئت لباس و آنچه بر روحش تأثیر منفی میگذارد و قلب را غافل میکند، دوری کند.
- چشمپوشی از عیوب دیگران: همانگونه که حقتعالی ستار العیوب بندگان است، سالک نیز باید چنین باشد.[۷]
- توجه نکردن به غیر خداوند: سالک الی الله و طالب وصول برای رسیدن به لقای خداوند باید هر چه غیر حق است را کنار بگذارد و با ریاضت شرعی آن را از قلب خود خارج کند.
- تسلیم بودن: از جمله آداب سلوک برای سالک الی الله، یافتن استاد کامل راه پیموده و راه شناس است. به اعتقاد امامخمینی سالک باید کوشش کند، طبیب و استادی کامل پیدا کند و اگر او را یافت در سیر و سلوک، تسلیم او باشد و دنبالهرو او و قدم جای قدم او گذارد.[۸]
- چلهنشینی: خلوت و چلهنشینی به مدت چهل روز از دیگر آداب و رسوم سلوکی است. امامخمینی در بیان آداب چلهنشینی با استناد به روایتی «من اخلص لله اربعین صباحاً جرت ینابیع الحکمة من قلبه علی لسانه»[۹] معتقد است کسی که چهل روز عمل صالح انجام دهد و خود را برای خدا خالص کند، چشمههای حکمت از قلب او میجوشد و ناطق به حکمت الهی میشود.[۱۰]
- استقامت باطنی: یکی دیگر از آداب و رسوم سلوکی استقامت در سلوک است؛ یعنی سالک در این مسیر سلوک افراط و تفریط نکند و اوسط او امور را انجام دهد. البته عدم خروج از وسطیت در همه مراحل سیر و سلوک برای سالک از شدیدترین و سختترین امور است.[۱۱]
پانویس
- ↑ سجادی، مقدمهای بر مبانی عرفان و تصوف، ص۱۲.
- ↑ هجویری، کشف المحجوب، ص۸۱ ، ۴۴۰ و ۵۲۲؛ کاشانی، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، ص۱۷۱؛ باخرزی، اوراد الاحباب و فصوص الآداب، ج۲، ص۲۹۹؛ زرین کوب، ارزش میراث تصوف، ص۸۲، قلعه دره، برخی از آداب صوفیان، ص۱۷۵-۱۷۶.
- ↑ امامخمینی، سرّالصلاة، ص۷۲-۷۳؛ آداب الصلاة، ص۷-۸؛ شرح چهل حدیث، ص۴۵؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۵۸-۵۹.
- ↑ هجویری، کشف المحجوب، ص۸۱؛ شیرازی، طرایق الحقایق، ج۲، ص۳۱۹؛ کاشانی، مصباح الهدایه ومفتاح الکفایه، ص۱۷۱.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۷-۸ و ۱۴۲؛ شرح چهل حدیث، ص۴۵.
- ↑ امامخمینی، صحیفه، ج۱۷، ص۱۷۴-۱۷۵؛ ج۲۰، ص۱۱۶.
- ↑ امامخمینی، سرّالصلاة، ص۵۳.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۰۳؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۵۸-۵۹؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۴۵۶.
- ↑ کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۱۶.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۲۲؛ شرح چهل حدیث، ص۳۹۴.
- ↑ امامخمینی، سر الصلاة، ص۷۲-۷۳؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۴۵۵.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- باخزری، یحیی، اوراد الأحباب و فصوص الآداب، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۴۵ش.
- زرینکوب، عبدالحسین، ارزش میراث صوفیه، تهران، نشر امیرکبیر، ۱۳۷۳ش.
- سجادی، ضیاءالدین، مقدمهای بر مبنای عرفان و تصوف، تهران، نشر سمت، ۱۳۹۳ش.
- شیرازی، محمدمعصوم، الطرایق الحقایق، تهران، انتشارات سنایی، ۱۳۹۸ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- قلعهدره، زهرا، برخی از آداب صوفیان بر مبنای کتاب اوراد الاحباب و فصوص الآداب و تفاوتها و شباهتهای آن با آثار پیشین، فصلنامه سبک شناسی نظم و نثر فارسی، ۱۳۹۷ش.
- کاشانی، عزّالدین محمود، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح همائی، تهران، نشر هما، ۱۳۷۶ش.
- هجویری، ابوالحسنعلی، کشف المحجوب، تهران، نشر طهوری، ۱۳۷۵ش.
نویسنده: باقر صاحبی